Ενα παιχνίδι μπορεί να οδηγήσει το παιδί να δημιουργήσει άπειρους φανταστικούς κόσμους. Πόσες ιστορίες θα μπορούσε να χτίσει, λόγου χάρη, ένα παιδί σε μια παιδική χαρά που αποτελείται από άπειρες ανοιχτές πόρτες οι οποίες μοιάζουν με φανταστικά portals; Πώς θα αντιδρούσε, αν αντί για μια συμβατική τσουλήθρα αντίκριζε… το αναποδογυρισμένο κεφάλι του Πινόκιο; Ή αν μπαινόβγαινε σε μια sci-fi τσουλήθρα που θυμίζει διαστημόπλοιο;
Αυτά είναι, ενδεικτικά, κάποια από τα σχέδια και τις μακέτες παιχνιδιών και παιδικής χαράς, που θα εκτίθενται μέχρι τον Ιανουάριο του 2026 στο Μουσείο Μπενάκη, στην έκθεση «Παιδικές Χαρές και Παιχνίδια 2000-2025». Πρόκειται για μια συλλογή 60 αντικειμένων που δημιουργήθηκαν τα τελευταία 25 χρόνια υπό την αιγίδα της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης με έδρα τη Γενεύη ART for the World.
Το «Playgrounds & Toys» ήταν μια ιδέα που γεννήθηκε στο μυαλό της Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ, έμπειρης επιμελήτριας στον χώρο της σύγχρονης τέχνης, στην 50ή επέτειο της Υπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, το 2000.
«Από τη μία, η αρχή της χιλιετίας ήταν γεμάτη ελπίδα και χαρά. Παράλληλα, το 1999 είχα κάνει μία έκθεση με τον αρχιτέκτονα Φίλιπ Τζόνσον στην Μπιενάλε της Βενετίας, το “Παιδικό μουσείο στην Γκουανταλαχάρα”. Ηταν ένα μοντέλο για παιδικό μουσείο στην Γκουανταλαχάρα», λέει η Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ από την Αθήνα, στην οποία ήταν για τα εγκαίνια της έκθεσης – πριν βρεθεί στο παράρτημα της Πειραιώς 138, το «Playground & Toys» φιλοξενήθηκε σε Γενεύη, Ρώμη, Νέα Υόρκη, Λουγκάνο, Λονδίνο, Παρίσι, Μόντε Κάρλο, Βρυξέλλες και Μιλάνο.
Πίσω στο 2000, λοιπόν, απηύθυνε κάλεσμα σε αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες και σχεδιαστές από όλο τον κόσμο, ζητώντας τους να καταθέσουν τις δικές τους ιδέες για παιχνίδια και παιδικές χαρές που θα μπορούσαν να σχεδιάσουν και να παρουσιάσουν με σκοπό στη συνέχεια να χτιστούν μέσα σε καμπ προσφύγων.
Παιχνίδια – παιδικές χαρές και στις πιο δύσκολες γωνιές του κόσμου
Η πρώτη έκθεση του «Playground & Toys» είχε 20 εκθέματα, αλλά σταδιακά άρχισε να μεγαλώνει και σε μέγεθος και σε απεύθυνση: έγινε κάτι που μπορούσε να αφορά όλα τα παιδιά σε όλο τον κόσμο. «Αρχισαμε να εκθέτουμε τα μοντέλα, αρχικά στο Μουσείο του Ερυθρού Σταυρού. Μετά, όπου εκθέταμε, υπήρχε μια επιτροπή ειδικών για να δει ποιες παιδικές χαρές και πού θα μπορούσαν να φτιαχτούν», εξηγεί η γυναίκα πίσω από το πρότζεκτ, αναγνωρίζοντας παράλληλα πως κάποια από αυτά τα μοντέλα δεν ήταν απαραίτητα εύκολο να κατασκευαστούν, γιατί είναι περισσότερο έργα τέχνης και λιγότερο «πρακτικά» από ό,τι μια συμβατική παιδική χαρά.
«Θέλαμε να κατασκευαστούν παιδικές χαρές και να δοθούν παιχνίδια και σε δύσκολα προσβάσιμες περιοχές. Επομένως, τα υλικά κατασκευής θα έπρεπε να είναι γερά αλλά συγχρόνως και πολύ απλά, γιατί μπορεί να αφορούσαν περιοχές χωρίς ηλεκτρισμό ή νερό», συμπληρώνει.
Αρχισαν λοιπόν τότε να φτιάχνονται παιχνίδια που εστάλησαν στην Αφρική αλλά και παιδικές χαρές σε χώρες όπως η Ινδία, η Αρμενία, η Μεγάλη Βρετανία αλλά και η Ελλάδα, που φιλοξενεί μια τέτοια παιδική χαρά στο Μενίδι. Οπως εξηγεί σχετικά η Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ, ήταν το 2002, όταν ήρθε σε επαφή με την εικαστικό Μαρία Παπαδημητρίου, που έχει δουλέψει αρκετά με κοινότητες Ρομά και βοήθησε να υλοποιηθεί μια παιδική χαρά σχεδιασμένη από τη Φαμπιάνα ντε Μπάρος στην περιοχή.
Ενα έργο που δεν σταματά ποτέ
Οποιος περάσει πάντως το κατώφλι του Μουσείου Μπενάκη, θα δει μια έκθεση που απευθύνεται εξίσου σε παιδιά και ενήλικες, κάτι που ήταν σκοπός εξαρχής: «Οταν κάλεσα τους καλλιτέχνες, τους είπα να σκεφτούν τη δική τους παιδική ηλικία και να δημιουργήσουν», εξηγεί η επιμελήτρια. Παράλληλα, η αισθητική και τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για τα εκθέματα βοηθούν και στο να γεφυρώσουν γενιές: «Είναι πολύ συναισθηματική έκθεση, γιατί δεν έχει καθόλου να κάνει με τεχνολογία. Και προσπαθούμε να μη διαχωρίζει το παιδί από τον ενήλικα. Τα παιδιά μπορούν να διεγείρουν τη φαντασία τους με παιχνίδια που δεν θυμίζουν σε τίποτα την τεχνολογία από την οποία κατακλύζονται. Και είναι φτιαγμένα με τέτοιο τρόπο που δεν μπορεί κανείς να καταλάβει αν φτιάχτηκαν φέτος ή πριν από είκοσι χρόνια», εξηγεί η Αντελίνα φον Φίρστενμπεργκ.
Δεν κρύβει πάντως πως μέσα σε αυτή την 25ετία ο τρόπος που έχει αντιμετωπιστεί το πρότζεκτ έχει αλλάξει: «Οταν το ξεκίνησα, έμοιαζε στους περισσότερους πολύ αβάν γκαρντ πρότζεκτ – ο απλός κόσμος το καταλάβαινε, αλλά όχι απαραίτητα και ο κόσμος της τέχνης. Τα τελευταία χρόνια όμως και με τους πολέμους που έχουν γίνει, ο κόσμος τείνει να σκέφτεται περισσότερο τα παιδιά», παραδέχεται η επιμελήτρια.
Το «Playgrounds & Toys» είναι, ωστόσο, ένα πρότζεκτ που η Φον Φίρστενμπεργκ έχει σκοπό να συνεχίσει να υπηρετεί, παράλληλα με τις υπόλοιπες καλλιτεχνικές της δράσεις, εφ’ όρου ζωής. Είναι ένα πρότζεκτ που δεν σταματά ποτέ. Οπως, δηλαδή, και η παιδικότητα που όλοι κρατάμε μέσα μας.
Η έκθεση «Παιδικές Χαρές και Παιχνίδια 2000-2025» θα φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη και το παράρτημα της Πειραιώς 138 έως τις 11 Ιανουαρίου 2026.
