Μέσα στην ησυχία που επικρατεί στον δεύτερο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, μια βάρκα επιπλέει πάνω σε ακύμαντα νερά. Μολονότι φέτος απολαμβάνουμε ένα δροσερό φθινόπωρο, τα χρώματα του καλοκαιριού φωτίζουν όλο τον χώρο. «Στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης, η πιο εμβληματική εικόνα του καλοκαιριού είναι το “Ψάθινο καπέλο” του Νίκου Λύτρα. Ισως η αμέσως επόμενη να είναι μια βάρκα, η σκιά της οποίας διακρίνεται στον βυθό, μέσα από τα γαλαζοπράσινα νερά – μια εικόνα που κουβαλά την αίσθηση της νηνεμίας και της απλότητας», σχολιάζει ο ιστορικός τέχνης Σπύρος Μοσχονάς, επιμελητής της έκθεσης «Κώστας Παπανικολάου: Τέσσερις Εποχές» που φιλοξενείται στην ΕΒΕ.
Η αναδρομική έκθεση του Παπανικολάου ταιριάζει στην ατμόσφαιρα της ΕΒΕ. Το προσεκτικό στήσιμο των καλοδιαλεγμένων έργων αποδεικνύει ότι ο Σπύρος Μοσχονάς έχει γίνει ειδικός στο να δημιουργεί διακριτικές αφηγήσεις μέσα σε χώρους με εκθεσιακές δυσκολίες. Το ποίημα του Τίτου Πατρίκιου για το καλοκαίρι συνδέει τον ναό των βιβλίων με τη ζωγραφική σε καβαλέτο: «Για σκέψου να μην πρόφταινα/ κι αυτό το καλοκαίρι/ να δω το φως ξανά εκτυφλωτικό/ να νιώσω την αφή του ήλιου στο κορμί μου».
Η έκθεση είναι μια εικαστική αφήγηση για τον ρυθμό της ζωής και για την αίσθηση του άχρονου που διαπερνάει το έργο του ζωγράφου. Οι πίνακές του γεμίζουν από ανθρώπινες φιγούρες που πίνουν καφέ, περπατούν στους δρόμους, ταξιδεύουν με πλοία ή στέκονται σε μπαλκόνια, πάντοτε μακριά από τον θόρυβο και το άγχος. Οι μορφές του μοιάζει να ζουν εκτός χρόνου. Η ιδέα των τεσσάρων εποχών λειτουργεί εδώ ως ερμηνευτικό πλαίσιο: σε κάθε ενότητα, ένας μεγάλος πίνακας στέκει στο κέντρο και γύρω του απλώνονται μικρότερα έργα, σχέδια, υδατογραφίες. Είναι μικρές ιστορίες που αναρωτιούνται για το ίδιο πράγμα: πώς αποτυπώνεται το πέρασμα της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα στις εποχικές τελετουργίες της καθημερινότητας;
Ο Παπανικολάου ξεκίνησε να δουλεύει τη σχετική θεματική πριν από μία 25ετία. Εκτοτε επανέρχεται ξανά και ξανά, σε παραλλαγές που μοιάζουν με αναπνοές: βάρκες, μπαλκόνια, δρόμοι, ελιές είναι τα σταθερά του τοπία, τα σημεία αναφοράς μιας προσωπικής εικαστικής αφήγησης. «Υπάρχει στη ζωγραφική του μια προσωπική γραφή που αναγνωρίζει και τιμά τους προγόνους της. Ο Νίκος Λύτρας, ο Κωνσταντίνος Μαλέας, ο Σπύρος Παπαλουκάς τροφοδότησαν την πρώιμη τοπιογραφία του Παπανικολάου. Oμως οι αναφορές του δεν περιορίζονται εκεί· συνομιλούν με ολόκληρη τη ζωγραφική παράδοση του 20ού αιώνα, από τη Μεσόγειο έως τη Βόρεια Ευρώπη και την Αμερική», εξηγεί ο κ. Μοσχονάς.
Αυτές οι πολλαπλές αναφορές δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα του Παπανικολάου. Στην ευρύτερη «σύγκρουση» της ζωγραφικής του καβαλέτου με την τέχνη της εγκατάστασης, ο Χόκνεϊ, ο Κρεμονίνι, ο Χόπερ έγιναν σημεία αναφοράς για μια γενιά νέων καλλιτεχνών που ξεκινούσαν στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Την ίδια εποχή, στην Ελλάδα, η ζωγραφική άρχισε να ζητεί ξανά τον χώρο της. Ετσι γεννήθηκε η «Νέα Παραστατικότητα», μια ζωγραφική που γύρισε την πλάτη στον εξπρεσιονισμό και στα νέα μέσα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Παπανικολάου διαμόρφωσε τη δική του φωνή, μια ζωγραφική βαθιά βιωματική. Η νέα του έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος μοιάζει σαν να συνοψίζει όλη του τη διαδρομή. Aνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας – τέσσερις στιγμές του χρόνου, τέσσερις τρόποι να δεις τον κόσμο μέσα από το βλέμμα ενός ζωγράφου που παρατηρεί το τοπίο και τον άνθρωπο με την ίδια τρυφερότητα.
Διάρκεια έκθεσης έως 15/2/2026. Αίθουσα Πολλαπλών Προβολών 2ου ορόφου ΕΒΕ, ΚΠΙΣΝ.
