Η πρώτη εικαστικός που έγινε δεκτή στο πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου ήταν η Ροζαλίντ Νασάσιμπι. Τον Νοέμβριο του 2020 παρουσίασε έργα της δίπλα σε αυτά του Ζουρμπαράν, του Ριμπέρα, του Βελάσκεθ. Στο βίντεο της πινακοθήκης με τη «συνύπαρξη» της δικής της γραφής με εκείνη των Ισπανών του 17ου αιώνα, η ίδια λέει πως η υπέρβαση αυτού του ορίου που είχε θέσει η ίδια στον εαυτό της, ξεπερνώντας τον φόβο και «συγκατοικώντας» με τους μεγάλους δασκάλους της ζωγραφικής, μπορούσε να λειτουργήσει ως κινητήριος δύναμη για το δικό της έργο. «Το να ανατρέχω σε καλλιτέχνες του παρελθόντος είναι σαν να έχω μια ιδιωτική συνομιλία μαζί τους που κανείς άλλος δεν μπορεί να ακούσει. Φτιάχνεις εικόνες, ενώ ταυτόχρονα θυμάσαι άλλες εικόνες και τις αφήνεις να τροφοδοτούν τις δικές σου. Αυτό μου αρέσει πολύ», εξηγεί στην «Κ», ενώ στέκεται μπροστά από το έργο «Head of a Woman from Rhodes (Exorcised)» που θα παρουσιάσει στην Αθήνα, στην έκθεση «Windows», με ζωγραφικά έργα και φιλμ, η οποία θα φιλοξενηθεί ταυτόχρονα στον χώρο τέχνης Arch και στην γκαλερί Melas Martinos.
Δεν είναι η πρώτη φορά που θα δούμε δουλειά της στην Ελλάδα. Είχε συστηθεί στο αθηναϊκό κοινό το 2017 (τότε ήταν υποψήφια και για το βραβείο Turner) στο πλαίσιο της documenta 14, με έργα στην ΑΣΚΤ και στο ΕΜΣΤ. Βλέποντας το πορτρέτο της «Head of a Woman from Rhodes (Exorcised)» μου τραβά την προσοχή ο σταυρός. Μου εξηγεί πως η έμπνευση προήλθε από μια επιγραφή που τράβηξε την προσοχή της στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο για το πώς προσπάθησαν οι χριστιανοί να επέμβουν στα αρχαία έργα. «Είχα έρθει πριν από λίγο καιρό στην Ελλάδα προκειμένου να προετοιμαστώ για την έκθεση και ήμουν σε “σκοτεινή” διάθεση λόγω του πολέμου στην Παλαιστίνη. Θεωρούσα πως θα μπορούσα να ξεχαστώ αν στραφώ έστω για λίγο στον αρχαίο κόσμο, συνειδητοποίησα, όμως, πώς όλο αυτό είναι μια ατελείωτη διαδικασία, όσα γνωρίζουμε σήμερα έχουν περάσει μέσα από πολέμους και συγκρούσεις».
Χρησιμοποιεί διάφορα σύμβολα στα έργα της, όπως τον σταυρό ή το γράμμα «Χ», όμως επιμένει πως την ενδιαφέρει να δει και πώς λειτουργούν αισθητικά μέσα στο έργο. «Με ενδιαφέρει το σύμβολο, όχι μόνο το μήνυμα», λέει. Τελικά, όμως, ένα έργο δεν είναι και μια πολιτική χειρονομία; «Ολα είναι πολιτικά. Ακόμη και οι φωτογραφίες σε ένα περιοδικό μόδας, στην πραγματικότητα αντανακλούν μια κοινωνικοπολιτική δυνατότητα του σήμερα. Μια γυναίκα πάνω σε άλογο και ένα εντυπωσιακό κασκόλ στέλνουν ένα διαφορετικό μήνυμα από μια γυναίκα που φαίνεται σαν να είναι εξαρτημένη από ουσίες και με σκισμένα ρούχα. Είναι πάντα θέμα του τι είναι δυνατό και τι αδύνατο στο φαντασιακό της εποχής. Το ίδιο ισχύει για τους καλλιτέχνες: οι πολιτικές θέσεις τους υπάρχουν πάντα μέσα στα έργα τους· μερικές φορές τις εκφράζουν με σαφήνεια και άλλες φορές με υπονοούμενα, πάντα όμως γίνεται μια δήλωση».
Γεννημένη στην Αγγλία, με καταγωγή από την Παλαιστίνη και τη Βόρεια Ιρλανδία, η Ροζαλίντ Νασάσιμπι κατάλαβε σχετικά νωρίς ότι δεν ταίριαζε απόλυτα με το περιβάλλον της. «Μεγάλωσα ναι μεν χωρίς το ισχυρό χριστιανικό υπόβαθρο της μητέρας μου ή το αντίστοιχο μουσουλμανικό του πατέρα μου, είχα όμως διαφορετική ανατροφή, διέφερα από τους φίλους μου. Αισθανόμουν αουτσάιντερ. Αυτό σίγουρα επηρέασε και τον τρόπο που πλησίαζα τη χρήση της κάμερας ως μέσου για να κοιτάξω μέσα σε κάτι άλλο: πώς λειτουργούν τα πράγματα, πώς οργανώνονται οι κοινότητες, πώς οι άνθρωποι κινούνται στον χώρο τους. Εκανα πολλά φιλμ γύρω από αυτό το θέμα», σημειώνει.
Μας εξηγεί ότι για εκείνη η χρήση του πλαισίου ή του «παραθύρου», όπως είναι και ο τίτλος της έκθεσης, της επιτρέπει να μιλήσει για την πρόσβαση στον χώρο. «Ενα παράθυρο καδράρει κάτι, σου επιτρέπει να δεις τη θέα, αλλά παράλληλα σε περιορίζει, ένα πλάνο μπορεί να λειτουργεί σαν οθόνη ή σαν καθρέφτης, να βλέπεις πέρα από αυτό ή μέσα από αυτό. Εγώ παίζω με αυτή την ένταση, του πραγματικού ή πλασματικού χώρου».
«Δεν θα περάσει πολύς καιρός πριν γίνει προφανές σε όλους τι σημαίνει να λιμοκτονεί ολόκληρος πληθυσμός. Είναι ένα τραύμα που θα ποτίσει τις σημερινές γενιές και αυτές που έρχονται».
Ανάμεσα στα φιλμ που θα δείξει στο Arch είναι και το «Electrical Gaza» που παρουσίασε το 2015. Στην περιγραφή του φιλμ αναφέρεται ότι αποτύπωσε τη Γάζα σαν ένα μέρος μετέωρο στον χρόνο, απομονωμένο, πολιτικά και ιστορικά φορτισμένο. Σήμερα ο θεατής το αντιλαμβάνεσαι σαν ντοκουμέντο ενός κόσμου που καταστράφηκε ολοσχερώς. «Ηταν μέρες που ξέραμε ότι ο πόλεμος και η εισβολή πλησιάζουν. Κι όμως ήμασταν χαρούμενοι, και οι οικοδεσπότες μας επίσης, που ήμασταν εκεί – υπήρχε μια αίσθηση ζωντάνιας και ενέργειας. Προσπάθησα να δείξω τις αντιφάσεις του να βρίσκεσαι τότε στη Γάζα. Η πόλη ήταν υπό πλήρη πολιορκία, αλλά μέσα της, σε κάποιο βαθμό, όλοι ένιωθαν ελεύθεροι – δεν υπήρχε Ισραήλ μέσα στη Γάζα. Στη Δυτική Οχθη ή στην Ιερουσαλήμ, αντιθέτως, υπάρχουν σημεία ελέγχου και οικισμοί παντού, η κατοχή σε ακολουθεί. Στη Γάζα, όμως, υπήρχε μια αίσθηση “ζώνης ελευθερίας”. Μια ζώνη ελευθερίας, αλλά ταυτόχρονα φυλακή. Φυλακή χωρίς φύλακες. Προσπάθησα να αποδώσω αυτό το μείγμα ενθουσιασμού και χαράς με την αίσθηση κλειστοφοβίας και κινδύνου».
Σήμερα άραγε θεωρεί πως ο σύγχρονος δυτικός άνθρωπος έχει αναπτύξει μια είδους απάθεια απέναντι στον πόνο των άλλων; «Καθόλου, οι άνθρωποι συγκινούνται βαθιά και νιώθουν αποτροπιασμό, αλλά το πρόβλημα είναι οι ηγέτες. Οι κυβερνήσεις συχνά έχουν άλλες προτεραιότητες από την ανθρώπινη ζωή, τα δικαιώματα και την αξιοπρέπεια». Εξηγεί πως όταν οι μελλοντικές γενιές θα γυρίσουν πίσω στον χρόνο, θα αναγνωρίσουν πίσω από αυτές τις συμπεριφορές το απόλυτο κακό. «Δεν θα περάσει πολύς καιρός πριν γίνει προφανές σε όλους τι σημαίνει να λιμοκτονεί ολόκληρος πληθυσμός. Είναι ένα τραύμα που θα ποτίσει τις σημερινές γενιές και αυτές που έρχονται».
«Windows», από 17 Σεπτεμβρίου έως 25 Οκτωβρίου, Arch, Γκούρα 5, Melas Martinos, Πανδρόσου 50.
