Τα παιδικά του μάτια δεν μπορούσαν να κατανοήσουν τις εικόνες εξαθλίωσης και τις ωμότητες που απαξίωναν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ισως για αυτό εκείνες οι στιγμές του ταξιδιού εγγράφηκαν μέσα του και έμειναν στην ψυχή του για πάντα.
Καθώς ο Γιάννης Ψυχοπαίδης μάς μιλάει για την έκθεσή του «Ασθενείς και οδοιπόροι – Το γράμμα που δεν έφτασε ποτέ», που φιλοξενείται στο ιστορικό κτίριο του Καποδιστριακού Ορφανοτροφείου Αίγινας (πρώην Φυλακές), επιστρέφει διαρκώς στις παιδικές του αναμνήσεις. Το ταξίδι προς το νησί εξακολουθεί να είναι για εκείνον συνδεδεμένο με τα «μεγάλα παιδικά καλοκαίρια» όπως τα ονομάζει, επειδή εκεί βρισκόταν όχι ένα απλό οικογενειακό εξοχικό, αλλά το σπίτι της γιαγιάς, όπου εκείνος και ο αδελφός του ζυμώνονταν με τη θάλασσα, το χώμα, τη φύση και τους ανθρώπους του νησιού.
Αυτά συνέβαιναν στην Ελλάδα του ’50 και του ’60. Στα μεγάλα καΐκια, στο ίδιο κατάστρωμα, συνταξίδευαν ντόπιοι, παραθεριστές και κατάδικοι –πολιτικοί και ποινικοί– με προορισμό το νησί. Για κάποιους από τους επιβάτες αυτό ήταν ένα ταξίδι δίχως γυρισμό.
«Η Αίγινα ήταν για μένα ένας τόπος νοσταλγίας και θαλερής μνήμης, που γεννούσε το αίσθημα μιας ζωής στην οποία εναλλάσσονταν και συνυπήρχαν η ανθρωπιά με τη σκληρότητα, η τραγική μοίρα με την ψυχική και τη φυσική ομορφιά· ένας σπάνιος λαϊκός πολιτισμός που τα σημάδια του μένουν χαραγμένα βαθιά μέσα στα χρόνια», λέει ο ζωγράφος περιγράφοντάς μας ένα μικρόκοσμο που αποδίδει εν περιλήψει την αιγινήτικη κοινωνία της εποχής.
Ομως για τον 80χρονο Γιάννη Ψυχοπαίδη «η τέχνη είναι τόσο πιο αληθινή, όχι όσο αναφέρεται στην πραγματικότητα, αλλά όσο την κρίνει αποκαλύπτοντας αυτό που συγκαλύπτεται κάτω από την επιφάνεια». Ετσι, σε αυτό το αποκατεστημένο ιστορικό οικοδόμημα, που ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια το 1832 και τόσο κακόπαθε με τα χρόνια, ο ζωγράφος παρουσιάζει έναν κύκλο έργων που σχετίζονται με τον εγκλεισμό, την καταστολή και τη μετανάστευση, ως μια πολιτική και υπαρξιακή χειρονομία μνήμης. Η Αίγινα, αν και δεν υπήρξε γενέτειρά του, υπήρξε πατρίδα των πρώτων αισθημάτων του. Η μυρωδιά της θάλασσας, οι εικόνες μιας αυθεντικής νησιώτικης ζωής, οι μορφές των λαϊκών καϊκιών, όλα διαπλέκονται στην προσωπική του αφήγηση με τις κοινωνικές μετατοπίσεις μιας Ελλάδας που βγήκε από τον Εμφύλιο, μεταβαίνοντας προς το μοντέρνο.
Ετσι η έκθεση γίνεται τόπος συνάντησης ατομικής μαρτυρίας και συλλογικού πένθους, επανεγγράφοντας μέσω της τέχνης φως και χρώμα επάνω στο σκοτάδι των σκιερών μορφών του παρελθόντος. Ο Ψυχοπαίδης διασταυρώνει τον Αργοσαρωνικό με τη Μεσόγειο, τον Γιάννη Αγιάννη του Ουγκώ με τον σύγχρονο πρόσφυγα, την ιστορική «Σχεδία της Μέδουσας» του Ζερικό με τις σύγχρονες σχεδίες των κατατρεγμένων. Η βαρκάδα μετατρέπεται σε αλληγορία της ανθρώπινης κατάστασης, της ανάγκης για σωτηρία και αποκατάσταση. Η τέχνη εδώ δεν παρηγορεί· κρίνει. Μετατρέπει τον τόπο της τιμωρίας σε τόπο περισυλλογής.
Σε μια εποχή διαρκών μετατοπίσεων στην οποία τα όρια μεταξύ θυτών και θυμάτων συχνά συγχέονται, η έκθεση υπενθυμίζει πως κάθε ταξίδι, μεταφορικό ή πραγματικό, αξίζει να ιδωθεί στο φως της αλήθειας.
Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο του 16ου Aegina Fistiki Fest και θα διαρκέσει έως το τέλος Οκτωβρίου.
