Μικρός ήθελε να γίνει αρχαιολόγος, αλλά έτσι όπως παρατηρεί το έδαφος θα μπορούσε να είναι γεωλόγος. Ή οιωνοσκόπος, γιατί το πέταγμα των πουλιών τραβάει το βλέμμα του, ενώ βρίσκεται διαρκώς χωμένος μέσα σε ένα σύννεφο καπνού τσιγάρων.
«Επειδή μεγάλωσα στον Εμφύλιο –γεννήθηκα το 1941 στην Καλαμάτα–, έμαθα να κατασκευάζω αυτοσχέδια παιχνίδια με τους φίλους μου, έμαθα να χαίρομαι το τυχαίο, να απολαμβάνω τις συμπτώσεις, να διακρίνω τις αντανακλάσεις και ό,τι παράξενο στη φύση, να αυτοσυγκεντρώνομαι για να δω τις σημαντικές λεπτομέρειες και άλλοτε να χάνομαι στις σκέψεις μου», λέει.
Με τον εικαστικό Γιάννη Μπουτέα συζητήσαμε αρκετές φορές στη διάρκεια της παραμονής μας στον Πόρο. Ηταν το διάστημα που εκείνος προετοίμαζε την επικείμενη έκθεση με τίτλο «Διαστρωματώσεις – Μεταπλάσεις» στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού, στο πλαίσιο της ετήσιας συνεργασίας της γκαλερί Citronne Πόρου με το μουσείο. Συνήθως η συνέντευξη γινόταν καθώς εκείνος κινείτο στον χώρο και άλλες φορές ήταν προτιμότερη η παρατήρηση του τρόπου που εργάζεται, από τις δημοσιογραφικές ερωτήσεις.
Το τυχαίο – Επειδή μεγάλωσα στον Εμφύλιο, έμαθα να κατασκευάζω αυτοσχέδια παιχνίδια με τους φίλους μου, έμαθα να χαίρομαι το τυχαίο, να απολαμβάνω τις συμπτώσεις, να διακρίνω τις αντανακλάσεις και ό,τι παράξενο στη φύση.
Οσοι τον γνωρίζουν, καλλιτέχνες που από χρόνια είναι φίλοι, ξέρουν πως έχει τεράστια επιμονή στην ακρίβεια, ακόμη κι αν στις εγκαταστάσεις του κάποια υλικά μοιάζουν τοποθετημένα τυχαία. Ωστόσο, η ορθολογιστική αυστηρότητα δεν επικρατεί απόλυτα στην πορεία του. Τα «φτωχά» υλικά που επιλέγει (σχοινιά και σπάγγοι, πέτρες, λαμαρίνες, πλαστελίνη, καουτσούκ, άσφαλτος και, αργότερα, καθρέφτες) διατηρούν την αυτόνομη εκφραστική και εννοιακή τους φόρτιση, ενώ ταυτόχρονα γίνονται μέρος μιας ευρύτερης χειρονομίας, που πηγάζει από την ευαισθησία του. Οι συνθέσεις του απλώνονται κατά κανόνα στο δάπεδο ή στους τοίχους, ενώ κατά καιρούς επανέρχεται στη δισδιάστατη εικόνα και συνδυάζει τις κατασκευές του με ζωγραφική ή φωτογραφικές επεμβάσεις.
Αυτό συμβαίνει και τώρα στις δύο μικρές αίθουσες του μουσείου, που ξεχειλίζουν από αρχαιολογικά ευρήματα τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο με έναν οικείο, παλιομοδίτικο τρόπο: στα κέντρο του δωματίου και στις γωνίες, στα βάθρα και τις ξύλινες προθήκες. Σε αυτούς τους χώρους ο Γιάννης Μπουτέας έχει απλώσει στο πάτωμα έναν «διάδρομο» μήκους περίπου 2,5 μέτρων, ο οποίος οριοθετείται από ένα barcode, πάνω στον οποίο έχει τοποθετήσει χρηστικά αντικείμενα της σύγχρονης εποχής μαζί με αρχαία πετρώματα.
Αναμνήσεις παιδικής ηλικίας
Με μια δημιουργική διαδικασία που φέρει αναμνήσεις των παιχνιδιών που σκάρωνε στην παιδική του ηλικία, χρησιμοποιώντας φαινομενικά άσχετα υλικά, αντιπαραβάλλει τα αρχαία ευρήματα του μουσείου με τεχνολογικά σύμβολα και αντικείμενα, «που ταξινομούν μια αρχαιολογία του παρόντος, αποσκοπώντας να προκύψουν νέες ιδέες μέσα από την παραδοξότητα των αντιθέσεων», εξηγεί ο ίδιος.
Δίπλα δίπλα και πάνω στον γραμμοκώδικα, λοιπόν, γειτονεύουν μια σιδερένια βούρτσα, ένα τηλεχειριστήριο, ένα ξύλινο μέτρο, ένα παλιό πιρούνι, μια πλαστική σύριγγα και μερικά από «γεωλογικά καρότα» που μαζεύει επί σειρά ετών. Τα λεγόμενα geo-log είναι κυλινδρικά δείγματα που εξάγονται από τη γη με ένα ειδικό εργαλείο και επιτρέπουν στους επιστήμονες να μελετήσουν σε σειρά τα διαφορετικά στρώματα του εδάφους και να κατανοήσουν τις γεωλογικές ιστορίες τους. «Αυτά τα αντιφατικά μεταξύ τους στοιχεία για μένα συμπυκνώνουν τον χρόνο δημιουργώντας ένα είδος παραίσθησης», λέει ο καλλιτέχνης.
Οι αντιθέσεις – Η αλληλουχία του απρόσμενου από τη σχέση που δημιουργείται με τη συνύπαρξη δύο ή περισσότερων αντίθετων υλικών παράγει πάντα κάτι καινούργιο. Αυτό είναι ένα γεγονός που μπορεί να βιώνουμε καθημερινά, αλλά ίσως δεν έχουμε προσέξει.
Καθώς μιλάμε για τη γεωλογία, διηγείται μια ιστορία που θα μπορούσε να αποτελεί σενάριο μιας μικρού μήκους ταινίας για τον τρόπο που τα γεωλογικά καρότα βρέθηκαν στα χέρια του, όταν λεηλατήθηκε μια αποθήκη φύλαξης τέτοιου υλικού που προερχόταν από γεωτρήσεις. Στη συνέχεια αφηγείται πώς ο ουρανός καλύφθηκε με αποδημητικά πουλιά ένα ξημέρωμα στην Πύλο και μετά για την ανακάλυψη ενός χρυσού νομίσματος μέσα στην άμμο, τη στιγμή που η θάλασσα τραβούσε πίσω ένα κύμα.
Αναφερόμενος σε αυτές τις εμπειρίες που βρίσκονται μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας, ενθουσιάζεται. Στην ουσία περιγράφει ένα είδος μετατροπής του τυχαίου σε συναίσθημα, σαν όλα τα μόρια μιας εντύπωσης να μετασχηματίζονται σε κάτι απόλυτα νέο. «Η αλληλουχία του απρόσμενου από τη σχέση που δημιουργείται με τη συνύπαρξη δύο ή περισσότερων αντίθετων υλικών παράγει πάντα κάτι καινούργιο. Αυτό είναι ένα γεγονός που μπορεί να βιώνουμε καθημερινά, αλλά ίσως δεν έχουμε προσέξει», λέει.
Από το 1972 στο σήμερα
Ο Γιάννης Μπουτέας σπούδασε χαρακτική στην ΑΣΚΤ της Αθήνας με τον Κώστα Γραμματόπουλο και συνέχισε τις σπουδές του ως υπότροφος στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, όπου εργάστηκε για δέκα χρόνια. Από την πρώτη του ατομική έκθεση στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών το 1972 χρησιμοποίησε φωτισμό νέον μαζί με καθημερινά υλικά, όπως σχοινί, αλλά και με υλικά που είχε μαζέψει από τον δρόμο, όπως λαμαρίνες, ξύλα και άσφαλτο.
Η τεχνολογική και γεωμετρική πλευρά της δουλειάς του τονίστηκε με τη συμμετοχή του στην ομάδα «Διαδικασίες – Συστήματα» (1976), την οποία ίδρυσε ο θεωρητικός της τέχνης Εμμανουήλ Μαυρομάτης. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1981) και την 44η Μπιενάλε της Βενετίας, μαζί με τον Γιώργο Λάππα (1990). Το 2004, στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων, πραγματοποίησε μια εγκατάσταση μήκους 18 μέτρων στον αρχαιολογικό χώρο κοντά στον Λόφο Φιλοπάππου, ενώ το 2007 δημιούργησε το έργο «Διαστρωματώσεις Ενεργειακές Εικόνες ΧVΙ» για τον σταθμό του Κεραμεικού στο αθηναϊκό μετρό.
«Με ενδιαφέρει να ψάχνω τις έννοιες και τις ιδέες, που στην ουσία αποτελούν κάτι σαν απολιθώματα του χρόνου», καταλήγει.
H έκθεση του Γιάννη Μπουτέα «Διαστρωματώσεις – Μεταπλάσεις» στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πόρου εγκαινιάζεται στις 13 Ιουνίου στις 7 μ.μ.
