«Η ιστορική βράβευση της εικαστικού Ννένα Κάλου με το βραβείο Τέρνερ δεν αποτελεί ένα ακόμη καλλιτεχνικό ορόσημο· σηματοδοτεί μια στιγμή ανατροπής προσδοκιών και επαναπροσδιορισμού τού ποιος –και με ποιους τρόπους– μπορεί να διαμορφώσει τη σύγχρονη τέχνη», λέει στην «Κ» η Ελισάβετ Ιωαννίδη, επιμελήτρια εκπαίδευσης – εικαστική ψυχοθεραπεύτρια στο τμήμα Εκπαίδευσης, Εκθέσεων, Εκδόσεων και Πολιτιστικών Δράσεων του ΕΜΣΤ.
Η συζήτησή μας γίνεται με αφορμή τη διάκριση της Κάλου με ένα από τα σημαντικότερα διεθνή βραβεία και το πώς μπορεί αυτό να συμβάλει στη μείωση των εμποδίων που συναντούν τα νευροτυπικά και νευροδιαφορετικά άτομα σε δημιουργικούς τομείς. Γεννημένη στη Γλασκώβη το 1966 με καταγωγή από τη Βρετανία και τη Νιγηρία, η Kάλου βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού και έχει περιορισμένη λεκτική επικοινωνία. Ωστόσο, τα παραπάνω χαρακτηριστικά δεν περιόρισαν το έργο της. Αντιθέτως, διαμόρφωσαν έναν προσωπικό και ιδιαίτερα σωματικό τρόπο δημιουργίας, που την έχει καθιερώσει ως μια αυθεντική και ανατρεπτική φωνή στη σύγχρονη τέχνη. Από το 1999 είναι μόνιμη καλλιτέχνις του ActionSpace, του λονδρέζικου στούντιο που στηρίζει δημιουργούς με μαθησιακές δυσκολίες, προσφέροντάς τους τον χώρο, τον χρόνο και την καθοδήγηση για να εξελίξουν τη δουλειά τους.
Οπως μας εξηγούν οι ειδικοί –η κ. Ιωαννίδη, αλλά επίσης η συνιδρύτρια – σύμβουλος ειδικής αγωγής της ομάδας «TheHappyAct» Μαρία Καρακασίδου, που ασχολείται με άτομα στο φάσμα του αυτισμού– η τέχνη μπορεί να δώσει σε αυτούς τους ανθρώπους ένα δημιουργικό πεδίο που δεν ελέγχεται από τους περιορισμούς του λεγόμενου «κανονικού» τρόπου σκέψης και έκφρασης απελευθερώνοντας την ενέργειά τους.
Τα χέρια της Κάλου καταφέρνουν να σχηματοποιήσουν ό,τι δυσκολεύεται να πει με λέξεις. Στο έργο της χρησιμοποιεί υλικά όπως κομμάτια υφάσματος, σχοινιά, ταινίες συσκευασίας, ακόμη και παλιές κασέτες VHS. Από αυτά γεννιούνται οι μεγάλες, αιωρούμενες γλυπτικές μορφές της, έργα που μοιάζουν να «αναπνέουν» στον χώρο, άλλοτε συσπειρωμένα σαν κουκούλια, άλλοτε με όγκο που «διογκώνεται και συσπάται», όπως έγραψε χαρακτηριστικά ένας Βρετανός κριτικός.
Παράλληλα, στα σχέδιά της σχηματίζονται σπειροειδείς, ρυθμικές δίνες-εικαστικές χειρονομίες που μετατρέπονται σε εικόνες, κινήσεις που αποκρυσταλλώνονται σε οπτική ενέργεια. Η έντονη δυναμική της δουλειάς της κέρδισε το ενδιαφέρον της κριτικής επιτροπής του Turner Prize, η οποία επέλεξε έργα της από τις πρόσφατες εκθέσεις της, όπως το «Drawing 21» (Λίβερπουλ) και η σειρά «Hanging Sculpture 1-10» (Βαρκελώνη).
Τα βρετανικά μέσα αναγνώρισαν τη σημασία αυτής της επιτυχίας. Η εφημερίδα Guardian μίλησε για μια «οριακή στιγμή», τονίζοντας πως η νίκη της Κάλου «ανατρέπει αντιλήψεις» για το ποιος μπορεί να είναι σύγχρονος καλλιτέχνης, επισημαίνοντας ταυτόχρονα τον νευροδιαφορετικό τρόπο με τον οποίο η ίδια επικοινωνεί και δημιουργεί. Ο Independent στάθηκε στη σωματικότητα και στις πρώτες ύλες στα κρεμαστά γλυπτά από ανακυκλωμένα υλικά.
Είναι αυτή η διάκριση μια κίνηση που σπάει τη «γυάλινη οροφή» της σύγχρονης τέχνης, ανοίγοντας δρόμο για μια πιο ουσιαστική εκπροσώπηση καλλιτεχνών στο φάσμα της αναπηρίας και του αυτισμού; «Απολύτως», σχολιάζει η κ. Καρακασίδου, «καθώς η Κάλου δεν κέρδισε χάρη σε μια ιδιαιτερότητα· κέρδισε επειδή τα έργα της είναι αδιαμφισβήτητα αξιόλογα, σημαντικότατο όταν μιλάμε για συμπερίληψη και εκδημοκρατισμό της τέχνης».
