Δεν είναι λίγοι οι σελέμπριτι που βομβαρδίζονται καθημερινά από μηνύματα θαυμαστών, όχι μόνο σε σχόλια κάτω από αναρτήσεις και φωτογραφίες τους στα σόσιαλ μίντια, αλλά και στους προσωπικούς τους λογαριασμούς. Η Ντούα Λίπα, ο The Weeknd, η Αριάνα Γκράντε και φυσικά η Τέιλορ Σουίφτ, με αφορμή μάλιστα και τον αρραβώνα της με τον Τράβις Κέλσι, πιθανότατα δέχονται εκατομμύρια προσκλήσεις στο Instagram για να απαντήσουν σε συγχαρητήρια, συγκινητικές επιστολές, ερωτήσεις, ευχές για χρόνια πολλά και ερωτικές εξομολογήσεις. Μερικά από αυτά τα μηνύματα είναι το αποτύπωμα μιας μονομερούς σχέσης που έχει αναπτυχθεί μεταξύ αποστολέα και παραλήπτη, και περιγράφεται με τον όρο «parasocial», ο οποίος αναδείχθηκε σε λέξη της χρονιάς από το Λεξικό Κέμπριτζ.
«Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον αν σκεφτούμε ότι ο όρος είναι τόσο παλιός όσο και η εμφάνιση των ηλεκτρονικών μέσων», λέει στην «Κ» η επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, Αγγελική Γαζή. «Πρόκειται για δεσμούς που αναπτύσσει το άτομο με μια φιγούρα ή μια οντότητα, η οποία δεν ανταποκρίνεται άμεσα ή ισότιμα στην αλληλεπίδραση. Ο όρος έχει εμφανιστεί ιστορικά κάποιες δεκαετίες μετά την έλευση της τηλεόρασης, για την ακρίβεια από το 1956. Οι Χόρτον και Γουόλ υποστήριξαν ότι οι τηλεοπτικοί παρουσιαστές, μέσω της προσποίησης μιας άμεσης επικοινωνίας, δημιουργούσαν την ψευδαίσθηση προσωπικής σχέσης με τους θεατές», εξηγεί η κ. Γαζή.
Οταν σκεφτόμαστε παραδείγματα του παρελθόντος, στην προ σόσιαλ μίντια εποχή, μας έρχονται στο μυαλό ηλικιωμένοι που απαντούσαν στους τηλεοπτικούς παρουσιαστές στην οθόνη και τους απευθύνονταν σαν εκείνοι να τους ακούν. Μάλιστα, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που πολλοί καλούσαν στα τηλεφωνικά κέντρα των καναλιών για «να πουν κάτι» στον εκάστοτε παρουσιαστή ή ηθοποιό. Οι σχέσεις που χαρακτηρίζονται «parasocial» εξελίχθηκαν με τα χρόνια και άρχισαν να αναδύονται σε νέα περιβάλλοντα αλληλεπίδρασης. «Τη δεκαετία του 2000 ο Ντέιβιντ Τζάιλς επέκτεινε την έννοια των παρακοινωνικών σχέσεων και την εφάρμοσε στον χώρο των influencers και των micro celebrities. Περιέγραψε πώς οι προσωπικότητες αυτές λειτουργούν ως “ψηφιακοί φίλοι”, δημιουργώντας, επίσης, μιαν αίσθηση οικειότητας με το κοινό τους», αναφέρει η κ. Γαζή. «Σύμφωνα με σχετικές αναλύσεις, η κοινωνική αλληλεπίδραση σε αυτό το πλαίσιο προϋποθέτει αναγνώριση, προσωποποίηση και συχνά ενσυναίσθηση – στοιχεία που συναντάμε στις διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά εδώ εκδηλώνονται μονόπλευρα», συνεχίζει.
Ο Κόλιν Μάκιντος, συντάκτης του Λεξικού Κέμπριτζ, σε δήλωσή του στον Guardian τόνισε ότι η λέξη «parasocial» αποτυπώνει το πνεύμα της εποχής μας. «Εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται σε παρακοινωνικές σχέσεις, ενώ πολλοί άλλοι γοητεύονται με την άνοδό τους. Τα δεδομένα το επιβεβαιώνουν, καθώς η ιστοσελίδα του λεξικού καταγράφει αυξημένες αναζητήσεις της λέξης».
Στην εποχή όμως της τεχνητής νοημοσύνης και των chatbots, όπως μας υπογραμμίζει η Αγγελική Γαζή, οι παρακοινωνικές σχέσεις παρουσιάζουν ακόμη υψηλότερο βαθμό εμπλοκής. «Το γεγονός ότι τα μοντέλα ΑΙ προσαρμόζουν το λεξιλόγιό τους, θυμούνται προηγούμενες συνομιλίες και απαντούν με φαινομενική ενσυναίσθηση, ενισχύει την ψευδαίσθηση αμοιβαιότητας και δημιουργεί μιαν αίσθηση κοινωνικής εγγύτητας. Αν μιλήσουμε για τα άτομα της γενιάς Ζ, που έχουν μεγαλώσει ως ψηφιακοί ιθαγενείς, οι σχέσεις αυτές δεν τους μοιάζουν καθόλου παράδοξες ή αφύσικες. Αντιθέτως, αναγνωρίζονται ως κοινωνικά αποδεκτές μορφές αλληλεπίδρασης, με αποτέλεσμα να αναπτύσσεται μια γενιά που διαμορφώνει στενές σχέσεις, μέσα σε ένα περιβάλλον διαμεσολαβημένο από τον κυβερνοχώρο».
