Κοιτώντας τα από την πλευρά ενός «ψαγμένου» αναγνώστη, τα αποτελέσματα τις έρευνας του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) για το τι δανείζονται οι Ελληνες από τις δημόσιες βιβλιοθήκες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αποκαρδιωτικά. Μεταξύ των πρώτων δεν βρίσκεται κάποιος συγγραφέας που έχει βραβευθεί από θεσμικούς φορείς αλλά και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, επίσης απουσιάζουν γνωστοί ξένοι συγγραφείς ή κάποιοι που έχουν βραβευθεί με Νομπέλ, Μπούκερ ή Γκονκούρ. Η πλειονότητα δανείζεται ελαφρά αισθηματικά μυθιστορήματα. «Οι δανειζόμενοι αναζητούν μάλλον περιεχόμενο τηλεοπτικών σειρών σε χαρτί», παρατηρεί το περιοδικό «Ο Αναγνώστης». Και έχει δίκιο.
Το δεδομένο ότι το διάβασμα είναι το «δυσκολότερο» από πολλά άλλα είδη τέχνης – ψυχαγωγίας στον ελεύθερο χρόνο· τι πιο εύκολο να δεις μια σειρά ή ταινία στην τηλεόραση ή σε μια πλατφόρμα; Τελευταία ανθεί και το θέατρο, και δη στις νέες γενιές, και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό.
Οι λόγοι που δεν πιάνει εύκολα κάποιος ένα βιβλίο για να χαλαρώσει είναι η απουσία χρόνου μέσα σε μια καθημερινότητα εξαντλητική από τις πολλές υποχρεώσεις, σε συνδυασμό με την έλλειψη κουλτούρας φιλαναγνωσίας. Χαρακτηριστικό είναι πως, σε μελέτη του ΕΚΕΒΙ, 39% όσων δεν διαβάζουν το απέδωσαν στην απουσία χρόνου, ενώ ο αμέσως επόμενος λόγος είναι ότι δεν τους αρέσει το διάβασμα, το βαριούνται (ποσοστό 18,3%). Γιατί; Ας ψέξουμε τη διαχρονική ολιγωρία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος.
Ετσι, η έρευνα του ΟΣΔΕΛ δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει για το επίπεδο του μέσου αναγνώστη, αλλά να μας προβληματίζει για τον ρόλο των δημόσιων, δανειστικών βιβλιοθηκών. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερες από πεντακόσιες δανειστικές βιβλιοθήκες. Επιτελούν τον ρόλο τους; Οχι. Είναι λανθασμένο το συμπέρασμα ότι στις δανειστικές βιβλιοθήκες διαβάζονται περισσότερο «εύκολα» βιβλία επειδή απευθύνονται σε αυτές κυρίως άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και τα επιλέγουν. Η κουλτούρα του δανεισμού ευκολότερα μπορεί να αναπτυχθεί στις νέες γενιές, που τους αρέσει το διάβασμα αλλά δεν έχουν την οικονομική άνεση να αγοράσουν τα βιβλία που θέλουν. Ομως, οι δημόσιες δανειστικές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα συσσωρεύουν βιβλία στο πλαίσιο μιας πολυσυλλεκτικότητας που καλύπτει την άγνοια ή την αδιαφορία των αρμόδιων βιβλιοθηκονόμων. Η οργάνωση μιας δανειστικής βιβλιοθήκης απαιτεί βιβλιοθηκονόμους με ένστικτο στο καλό βιβλίο, ενημερωμένους για την εγχώρια και διεθνή εκδοτική παραγωγή. Καταλήγουμε, λοιπόν, στον φαύλο κύκλο παραγωγής προβλημάτων στον δημόσιο τομέα, που εμπεριέχει άτομα χωρίς μεράκι, χωρίς εργαλεία και κίνητρα αυτοβελτίωσης, που εργάζονται σε ένα πολιτικό περιβάλλον διεκπεραιωτικό, με κύριο στόχο να απορροφά τα κονδύλια με ψηφοθηρική στόχευση.
