CLAY RISEN
«Red Scare»
εκδ. Scribner, 2025, σελ. 470
Ηταν η πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, με την ανάδυση του Ψυχρού Πολέμου, όταν η Αμερική παραδόθηκε στη δίνη του μακαρθισμού, της αντικομμουνιστικής υστερίας, που πήρε το όνομά της από τη δράση του Ρεπουμπλικανού γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι (1947-1957). Αυτή τη σκοτεινή σελίδα της σύγχρονης αμερικανικής ιστορίας ζωντανεύει στον «Κόκκινο τρόμο» ο δημοσιογράφος των New York Times Κλέι Ράιζεν, συγγραφέας και άλλων βιβλίων ιστορικού περιεχομένου.
Το βιβλίο αναπαριστά το πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον τυφλού φανατισμού και τοξικότητας, το κόστος σε ανθρώπινες ζωές, επαγγελματικές καριέρες και υπολήψεις που προκάλεσαν η μισαλλοδοξία, ο συνωμοσιολογικός λαϊκισμός και οι «μαύρες λίστες», αλλά και τη γενναιότητα όσων δεν υπέκυψαν στην παράνοια του «κόκκινου τρόμου». Ο συγγραφέας μάς επισημαίνει ότι για να κατανοήσουμε την πολιτισμική σύγκρουση, το κυνήγι μαγισσών και τον βαθύ διχασμό της σημερινής Αμερικής, καλό είναι να ανατρέξουμε στις δεκαετίες του ’40 και ’50.
Βιομηχανία εκφοβισμού
Η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής και η αντίστοιχη της Γερουσίας υπό τον Μακάρθι έγιναν η εμπροσθοφυλακή μιας δεκαετούς εκστρατείας εκφοβισμού, ανακρίσεων, πολιτικών διώξεων, φυλακίσεων και δημόσιου εξοστρακισμού, με σκιάχτρο την υποτιθέμενη κομμουνιστική διείσδυση σε κυβερνητικές υπηρεσίες, κινηματογραφικά στούντιο, σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, εργατικά σωματεία, ακόμη και στρατιωτικές βάσεις. Για τη συντριπτική πλειονότητα των υπόπτων δεν υπήρχαν ενοχοποιητικά στοιχεία αντιαμερικανικής δράσης, αλλά αρκούσαν η καχυποψία και η διαβολή. «Την υπαρξιακή απειλή» αποτελούσαν όχι μόνον οι κομμουνιστές, παρότι μεταπολεμικά το Κ.Κ. ήταν σε παρακμή, αλλά και όσοι θεωρούνταν συνοδοιπόροι τους. Θύματα της δαιμονοποίησης ήταν και όσοι ενστερνίζονταν τον προοδευτικό ιδεαλισμό του Νιου Ντιλ στη δεκαετία του ’30, όπως ο πατέρας της ατομικής βόμβας, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.
Η λογική του Ψυχρού Πολέμου για τη δυναμική ανάσχεση της σοβιετικής επιρροής στο εξωτερικό, με πρώτη εφαρμογή την εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν για στήριξη Ελλάδας και Τουρκίας τον Μάρτιο του 1947, σήμαινε ότι θα έπρεπε να γίνει πράξη η εξουδετέρωση της απειλής και στο εσωτερικό. Ανακοινώθηκαν ένα πρόγραμμα νομιμοφροσύνης/εθνικοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και ένας κατάλογος «ανατρεπτικών» οργανώσεων, ελευθερώνοντας ένα τέρας που επέβαλε ταπεινωτικό έλεγχο της προσωπικής ζωής σε εκατομμύρια πολίτες. Μερικές χιλιάδες απολύθηκαν ή παραιτήθηκαν, με τον όρκο πίστης να απαιτείται και στον ιδιωτικό τομέα. Ελάχιστοι καταδικάστηκαν για κατασκοπεία υπέρ της Σοβιετικής Ενωσης, όπως ο Αλτζερ Χις, υψηλόβαθμο στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, και το ζεύγος Τζούλιους και Εθελ Ρόζενμπεργκ. Ο πρώτος καταδικάστηκε για ψευδορκία το 1950 και εξέτισε ποινή τριάμισι χρόνων και οι δεύτεροι οδηγήθηκαν στην ηλεκτρική καρέκλα το 1953 για παράδοση πυρηνικών μυστικών.
Μια εποχή τυφλού φανατισμού και συνωμοσιολογικού λαϊκισμού με υψηλό κόστος σε ανθρώπινες ζωές, επαγγελματικές καριέρες και υπολήψεις.
Η μοχθηρία γεννήθηκε από τον γενικευμένο φόβο που προκάλεσε ο Ψυχρός Πόλεμος σε συνδυασμό με προϋπάρχουσες προκαταλήψεις. Το 1949 η δοκιμή της σοβιετικής ατομικής βόμβας και η επικράτηση των κομμουνιστών του Μάο στην Κίνα, για την οποία το συντηρητικό «λόμπι της Κίνας» θεωρούσε υπεύθυνη την κυβέρνηση των Δημοκρατικών υπό τον Χάρι Τρούμαν, αποτελούσαν για την Ακροδεξιά επαρκείς αποδείξεις ότι ο κομμουνιστικός κίνδυνος ήταν «σαφής και παρών». Το δόγμα της απόλυτης ασφάλειας θεωρούσε οποιαδήποτε απόκλιση ως υπονόμευση ή προδοσία. Στους επικίνδυνους για την εθνική ασφάλεια προστέθηκαν και οι «διεστραμμένοι ομοφυλόφιλοι».
Φυλακίσεις στο Χόλιγουντ
Το Χόλιγουντ αποτέλεσε έναν από τους πρώτους στόχους ήδη από το 1947 ως κέντρο μιας «ύπουλης αριστερής προπαγάνδας». Δέκα σεναριογράφοι, παραγωγοί και σκηνοθέτες αρνήθηκαν να καταθέσουν στην επιτροπή και κατέληξαν στη φυλακή για ένα χρόνο. Ο ευκολότερος τρόπος εξουδετέρωσής τους ήταν να εξοστρακισθούν επαγγελματικά και κοινωνικά ή, για να αποφύγουν τη «μαύρη λίστα», να κατονομάσουν συναδέλφους τους. Αυτό έπραξε το 1952 ο Ελία Καζάν, μέλος του Κ.Κ. μέχρι το 1936, ο οποίος κατέδωσε κομμουνιστές συναδέλφους του στο Group Theatre της Νέας Υόρκης, κηλιδώνοντας μια λαμπρή σταδιοδρομία.
Με την εκλογή του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στην προεδρία της Αμερικής το 1952, αφαιρέθηκε το οξυγόνο από τον Μακάρθι. Ο νέος πρόεδρος, παρότι αντικομμουνιστής, απεχθανόταν την πολεμική της άκρας Δεξιάς. Το ποτήρι ξεχείλισε το 1954, όταν στο στόχαστρο του Μακάρθι τέθηκε ο αμερικανικός στρατός για «αξιόμεμπτες» ενέργειες στο αρχηγείο του Σώματος Διαβιβάσεων. Η «ιερά εξέταση», που διήρκεσε οκτώ εβδομάδες και μεταδόθηκε από την τηλεόραση, ερμηνεύθηκε ως προσβολή του Αϊζενχάουερ, και ο αμερικανικός λαός είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι το μέγεθος του παραλογισμού.
Ακολούθησε πρόταση μομφής εναντίον του Μακάρθι στη Γερουσία, που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 1954 με ψήφους 67-20. Ακολούθως του αφαιρέθηκε η προεδρία των επιτροπών του και πέθανε απαξιωμένος τον Μάιο του 1957 σε ηλικία 48 ετών. Ο Μακάρθι είχε ηττηθεί, αλλά ο μακαρθισμός δεν είχε ξεριζωθεί. Η μανία του «κόκκινου τρόμου» είχε μεν κοπάσει, αλλά ένας παθιασμένος πυρήνας της Ακροδεξιάς προετοιμαζόταν για την αντεπίθεση, που θα εκδηλωνόταν μερικές δεκαετίες αργότερα.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.
