«Νομίζω πως η πραγματική πρόκληση για εσάς, τους δημοσιογράφους, είναι να βρείτε τον τρόπο να μιλήσετε για τα πιο πρόσφατα έργα μου· να τα φέρετε στο σήμερα και να τα κατηγοριοποιήσετε. Χρειάζεται να αναζητήσετε τις λέξεις που θα συγκροτήσουν ένα οπτικό λεξιλόγιο. Και παρακαλώ, θυμηθείτε κάτι. Οταν κοιτάτε τις φωτογραφίες των τελευταίων χρόνων, μείνετε μακριά από πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά θέματα. Αν ακολουθήσετε αυτόν τον δρόμο, θα χαθείτε». Με αυτά τα σχεδόν προειδοποιητικά, αλλά και αποκαλυπτικά λόγια, ξεκίνησε τη χθεσινή συνέντευξη Τύπου ο φωτογράφος Ρότζερ Μπάλεν, για την αναδρομική έκθεσή του «Shadows of the mind», που εγκαινιάστηκε χθες στο Μουσείο Μπενάκη, σε επιμέλεια του Ηρακλή Παπαϊωάννου.
Η έκθεση περιλαμβάνει 80 έργα από όλες τις σημαντικές σειρές του φωτογράφου, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έως και τα πιο πρόσφατα έγχρωμα έργα του (2023-2025), τα οποία συνοψίζονται και σε μια νέα έκδοση του εκδοτικού οίκου Thames and Hudson, με τίτλο «Ballenesque».
Τα έργα της σειράς «Dorps: Small towns of South Africa», με τα οποία ξεκινά η έκθεση, εισάγουν τον επισκέπτη στον ονειρικό κόσμο του Μπάλεν. Η συγκεκριμένη σειρά περιλαμβάνει πρώιμα έργα, τα οποία απεικονίζουν ρεαλιστικές καταστάσεις από τη Νότια Αφρική. Αν και διαφέρουν σημαντικά από ό,τι ακολούθησε τα επόμενα χρόνια, όπως περιγράφει ο ίδιος, εκεί βρήκε τα θέματα και τα μοτίβα με τα οποία θα δούλευε για το υπόλοιπο της ζωής του.
Η προσέγγισή του άλλαξε όταν κάποια στιγμή αναγκάστηκε να μπει μέσα σε ένα σπίτι, την ώρα που εργαζόταν, καθώς το φως έξω ήταν ενοχλητικό.
Από τότε δεν φωτογράφισε ξανά σε εξωτερικό χώρο, αλλά επικεντρώθηκε στο τι συμβαίνει μέσα στους κλειστούς χώρους, είτε αυτός είναι σπίτι, ένα δωμάτιο είτε το μυαλό των εικονιζόμενων στα έργα του.
Ανάμεσα στους τέσσερις τοίχους ανακάλυψε αυτό που σήμερα τον χαρακτηρίζει ως καλλιτέχνη και που οδήγησε στη δημιουργία των εμβληματικών φωτογραφικών σειρών «Shadow Chamber», «Boarding House», «Asylum of the Birds» κ.ά. Ο επισκέπτης καθώς περιπλανιέται στην έκθεση θα δει ότι από το 2000 και έπειτα, ο Ρότζερ Μπάλεν απομακρύνεται από τη φωτογραφία-ντοκουμέντο και τον ρεαλισμό, και αρχίζει να δημιουργεί σκηνοθετημένες εικόνες που παντρεύουν τη ζωγραφική, το βίντεο και το σχέδιο. Το αποτέλεσμα είναι οι χαρακτηριστικές σουρεαλιστικές συνθέσεις του, που μιλούν για το ανεξήγητο, για όσα συμβαίνουν στα βάθη του νου, ακόμη και ενός ψυχικά ασθενούς.
Ενα άλλο θέμα στο οποίο επικεντρώνεται είναι η σχέση ανθρώπου και ζώου –πώς το ένα κατοικεί μέσα στο άλλο–, κάτι που εμφανίζεται σε παραπάνω από μία φωτογραφικές σειρές. Και εδώ, όμως, τα έργα του θυμίζουν καρέ από κάποιον εφιάλτη, σαν ο Μπάλεν να αιχμαλώτισε κάτι από το υποσυνείδητο ενός ανθρώπου που κοιμάται.
Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία με τίτλο «Bite» (2007) από τη σειρά «Boarding House», στην οποία ένα αγόρι βάζει το δάχτυλό του στο στόμα ενός φιδιού. «Κανείς δεν ρωτάει ποτέ για το φίδι», σχολιάζει ο φωτογράφος για την εικόνα που δεν είναι σκηνοθετημένη, αλλά πέρα για πέρα αληθινή. «Ολοι ανησυχούν για το αγόρι. Αλλά το καημένο το φίδι; Πώς θα σου φαινόταν αν κάποιος έβαζε το δάχτυλό του μέσα στο στόμα σου;».
