Ο εντυπωσιακός πίνακας του Βίνσεντ βαν Γκογκ «Olive Picking», του 1889, που απεικονίζει τρεις γυναικείες φιγούρες σε έναν ελαιώνα και ο οποίος ανήκει στη μόνιμη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, βρίσκεται ξανά στο επίκεντρο μιας δικαστικής διαμάχης, που εξελίσσεται εκ νέου στη Νέα Υόρκη. Οι απόγονοι της οικογενείας Στερν, η οποία απέκτησε το έργο το 1935 στη Γερμανία, κατέθεσαν πρόσφατα αγωγή κατά του Μητροπολιτικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης (Met) και του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, υποστηρίζοντας ότι είναι οι νόμιμοι κληρονόμοι και διεκδικώντας την επιστροφή του.
Η διαδρομή
Ο πίνακας «Olive Picking» φιλοτεχνήθηκε το 1889 και σύμφωνα με δημοσίευμα των Νew York Times αγοράστηκε από τους Χέντβιχ και Φρέντερικ Στερν το 1935. Οταν η εβραϊκή οικογένεια αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σπίτι της στο Μόναχο, λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να καταφύγει στην Καλιφόρνια, δεν κατέστη δυνατό να πάρει το έργο μαζί της. Δύο χρόνια αργότερα, το έργο πωλήθηκε στη Γερμανία για λογαριασμό των Στερν, αλλά τα χρήματα κατασχέθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς.
Απόγονοι της εβραϊκής οικογενείας Στερν υποστηρίζουν ότι είναι οι νόμιμοι κάτοχοι του έργου – Οι πρόγονοί τους το άφησαν πίσω όταν εγκατέλειψαν τη Γερμανία λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σύμφωνα με τους απογόνους των Στερν, μετά τον πόλεμο, ο πίνακας βρέθηκε στις ΗΠΑ και αγοράστηκε από τον μεγιστάνα Βίνσεντ Αστορ, μέσω ενός Εβραίου εμπόρου τέχνης που δεν αποκάλυψε την προηγούμενη ιδιοκτησία του έργου. Η σύζυγός του, Μπρουκ Αστορ, πούλησε τον πίνακα στο Met, το οποίο με τη σειρά του τον μεταπώλησε, το 1972, στο ζεύγος Γουλανδρη. Με αυτόν τον τρόπο, το έργο κατέληξε στη μόνιμη συλλογή του μουσείου, χωρίς να αναφέρεται η οικογένεια Στερν στην προέλευση του πίνακα, μεταξύ των προηγούμενων κατόχων του.
«Πρόκειται για το ίδιο αίτημα που είχαν υποβάλει οι ίδιοι αιτούντες ενώπιον του δικαστηρίου της Καλιφόρνιας. Η υπόθεση επαναφέρεται ενώπιον δικαστηρίου της Νέας Υόρκης και εφόσον η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη δεν θα προχωρήσουμε σε νέες δηλώσεις», ανέφερε στην «Κ» εκπρόσωπος του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.
Οι απόγονοι του ζευγαριού είχαν προσπαθήσει πράγματι να διεκδικήσουν ξανά το έργο, το 2022, μέσω του δικαστηρίου της Καλιφόρνιας, με το αίτημά τους να απορρίπτεται καθώς το συγκεκριμένο δικαστήριο δεν είχε αρμοδιότητα να το εξετάσει. Η νέα αγωγή κατατέθηκε πριν από λίγο καιρό στη Νέα Υόρκη, όπου οι ενάγοντες θεωρούν ότι υπάρχει η κατάλληλη νομική βάση για να εκδικαστεί η υπόθεση, διεκδικώντας όχι μόνο την επιστροφή του πίνακα, αλλά και αποζημίωση για την αξία που αποκόμισε το Met από την κατοχή και πώλησή του.
«Το Μητροπολιτικό Μουσείο γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει ότι ο πίνακας είχε πιθανώς λεηλατηθεί από τους ναζί», υποστηρίζει η αγωγή, επισημαίνοντας ότι ο Τεοντόρ Ρουσό, επιμελητής της ευρωπαϊκής ζωγραφικής και μέλος της ομάδας «Monuments Men», που είχε αναλάβει την ανάκτηση λεηλατημένων έργων τέχνης μετά τον πόλεμο, «δεν έκανε καμία ενέργεια για να βεβαιωθεί για οτιδήποτε σχετικά με τη μεταφορά του πίνακα από ή εντός της Γερμανίας κατά τη διάρκεια του πολέμου».
Το Met, από την πλευρά του, επιμένει, όπως και το 2022, ότι κατά την περίοδο που είχε στην κατοχή του τον πίνακα δεν υπήρχε καμία ένδειξη για την προηγούμενη ιδιοκτησία από τους Στερν και ότι η σχετική πληροφορία έγινε γνωστή πολλά χρόνια αργότερα. Παράλληλα, τονίζει και αυτή τη φορά ότι η πώληση του έργου έγινε νόμιμα και σύμφωνα με τις πολιτικές του μουσείου.
Η δικαιοδοσία
«Η διεκδίκηση των έργων και των αντικειμένων που έχουν κατασχεθεί και λεηλατηθεί από τους ναζί είναι δίκαιη και αυτονόητη. Στην περίπτωση του πίνακα “Η συγκομιδή της ελιάς” (1889) του Βαν Γκογκ, που ανήκει και εκτίθεται στο Ιδρυμα Γουλανδρή, τα πράγματα φαίνεται να είναι πιο περίπλοκα. Το ίδιο το έργο δεν ενδιέφερε τους ναζί, καθότι ανήκε σε εκείνα που θεωρούσαν παρακμιακά. Αν πρόκειται για προϊόν λεηλασίας, οι πλέον αρμόδιοι να απαντήσουν είναι οι δικηγόροι και τα δικαστήρια, όχι οι ιστορικοί της τέχνης. Ας ελπίσουμε, πάντως, ότι το έργο θα παραμείνει στην Ελλάδα, γιατί, λόγω θέματός του, έχει μια συμβολική αξία για εμάς τους Ελληνες», σχολιάζει στην «Κ» ο ιστορικός τέχνης Χριστόφορος Μαρίνος.
Το έργο «Olive Picking» είναι ένα από τρία που φιλοτέχνησε ο Βαν Γκογκ με θέμα τις γυναίκες που μαζεύουν ελιές, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο ψυχιατρικό άσυλο του Σεν Ρεμί. Οταν του επετράπη να βγει έξω, έγραψε στον αδελφό του ότι η ελιά είναι κάτι τόσο όμορφο που δεν τολμάει να το ζωγραφίσει. Λίγα χρόνια αργότερα κατάφερε τελικά να απεικονίσει το δέντρο που τόσο τον εντυπωσίαζε, δημιουργώντας τρεις εμβληματικούς πίνακες, ένας εκ των οποίων είναι το «Olive Picking», του Μουσείου Γουλανδρή. Μια άλλη εκδοχή βρίσκεται σήμερα στο Met, ενώ η τρίτη ανήκει στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον.
