«Καλωσορίσατε στην εποχή του Τραμπ», με αυτό το –μάλλον ανησυχητικό– καλωσόρισμα ξεκινά το βιβλίο του «Εξηγώντας τον Τραμπ» ο πολιτικός επιστήμονας και τακτικός αρθρογράφος της «Κ» Τάκης Σ. Παππάς. Ποια όμως είναι η εποχή στην οποία μας καλωσορίζει; Αυτή όπου «οι καθιερωμένοι διπλωμάτες, οι μεθοδικοί διαπραγματευτές, οι επιχειρηματίες των ανοιχτών αγορών και οι παραδοσιακές πολιτικές ελίτ φαίνεται ότι παραγκωνίζονται οριστικά. Τη θέση τους, πάντα κάτω από τον κυρίαρχο ηγέτη, καταλαμβάνει ένα νέο σύνολο δρώντων: τεχνολογικοί οραματιστές και φιλόδοξοι εξερευνητές του διαστήματος, ακροδεξιοί ιδεολόγοι, επιχειρηματίες της τεχνητής νοημοσύνης και των κρυπτονομισμάτων, έμποροι οπλικών συστημάτων για επερχόμενους πολέμους και μεγιστάνες έτοιμοι να αναλάβουν την παγκόσμια ανοικοδόμηση μετά το τέλος των πολέμων. Στο νέο παγκόσμιο σύστημα, οι φιλελεύθερες αξίες υποκύπτουν μπροστά στην αλματώδη άνοδο του λαϊκισμού και του αυταρχισμού».
Το βιβλίο συνιστά ανατομία της «εποχής Τραμπ» υπό τη σκιά της Ιστορίας των ΗΠΑ, γεγονότων και προσώπων που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο φωτίζουν αυτό που ζούμε – και τι σημαίνουν όλα αυτά για την Ευρώπη.
Το βιβλίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Πατάκη και η «Κ» προδημοσιεύει αποσπάσματα.
Η. Μ.
ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ
Η παρέκκλιση του Τραμπ από τις συμβάσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν αποτέλεσε μειονέκτημα, αλλά το θεμελιώδες πλεονέκτημά του. Λειτούργησε ως πολιτικός αιρετικός που αμφισβήτησε το καθιερωμένο δόγμα και δημιούργησε τη δική του «εκκλησία». Κατέδειξε την ευπάθεια των θεσμών και την αδυναμία των παραδοσιακών πολιτικών ηγετών, προσφέροντας μια εναλλακτική πρόταση όπου ο «λαός» υπερισχύει των θεσμών. Οι ψηφοφόροι δεν είδαν στον Τραμπ έναν παραβάτη των κανόνων, αλλά έναν ηγέτη που τολμούσε να αμφισβητήσει ένα σύστημα που θεωρούσαν ότι τους είχε εγκαταλείψει. Η περιφρόνησή του για τους καθιερωμένους θεσμούς αποτέλεσε το κλειδί της επιτυχίας του και όχι εμπόδιο. Αντί να προσαρμοστεί στο υπάρχον σύστημα, παρουσιάστηκε ως δύναμη ριζικής αλλαγής με μια απλή αλλά ηχηρή υπόσχεση: να προστατεύσει τα συμφέροντα του απλού Αμερικανού πολίτη, ακόμη και αν αυτό σήμαινε σύγκρουση με τη θεσμική νομιμότητα. Η επικράτηση του Τραμπ αποτελεί συνεπώς εκδήλωση του λαϊκιστικού φαινομένου σε όλα του τα στάδια: την ανάδειξη ενός χαρισματικού ηγέτη, την άνοδό του στην εξουσία και τη διατήρηση της λαϊκής υποστήριξης παρά τα εμπόδια. Δεν επρόκειτο για απλή εκλογική νίκη, αλλά για μια ριζική αμφισβήτηση των θεμελίων της μεταπολεμικής φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων – μια αμφισβήτηση που μόνο προσωρινά διακόπηκε από τη νίκη των Δημοκρατικών στις εκλογές του Νοεμβρίου 2020 και την κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν κατά την τετραετία που ακολούθησε.
Οι ψηφοφόροι δεν είδαν στον Τραμπ έναν παραβάτη των κανόνων, αλλά έναν ηγέτη που τολμούσε να αμφισβητήσει ένα σύστημα που θεωρούσαν ότι τους είχε εγκαταλείψει. Η περιφρόνησή του για τους καθιερωμένους θεσμούς αποτέλεσε το κλειδί της επιτυχίας του και όχι εμπόδιο.
(…)
Η πορεία του Τραμπ αναδεικνύει μια κρίσιμη αλήθεια: όταν ο λαϊκισμός κατακτά την εξουσία και εδράζεται σε χαρισματική ηγεσία, αποκτά εντυπωσιακή ανθεκτικότητα. Ο χαρισματικός ηγέτης δεν συσπειρώνει απλώς τον «γνήσιο λαό» γύρω από ένα πρόσωπο· εγκαθιστά μια σχέση προσωπικής αφοσίωσης, στηριγμένη σε ταυτότητες, πάθη και ριζοσπαστικές υποσχέσεις. Η αντιπολίτευση, όσο παραμένει προσκολλημένη στον φιλελεύθερο ορθολογισμό χωρίς και η ίδια να εκτρέπεται σε λαϊκισμό, αδυνατεί να ανταγωνιστεί αυτήν τη ρητορική. Η πολιτική μετατοπίζεται, έτσι, από το πεδίο των ιδεών στον χώρο του συμβολικού ανταγωνισμού, όπου κυριαρχεί το συναίσθημα. Εκεί ευδοκιμεί ο χαρισματικός λαϊκιστής αφού, σε τέτοιο περιβάλλον, υπονομεύει θεσμούς, εργαλειοποιεί τη Δικαιοσύνη, ενισχύει την εκτελεστική εξουσία και παρουσιάζει τους αντιπάλους του όχι ως εναλλακτική, αλλά ως υπαρξιακή απειλή. Η δημοκρατία μετατρέπεται σε μόνιμο δημοψήφισμα υπέρ ή κατά του ηγέτη. Κι όσο η βάση του παραμένει ενωμένη, η εναλλαγή εξουσίας καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη.
