Προ ημερών, πανεπιστημιακός ανήρτησε σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης μια πληροφορία που είχε ο ίδιος για τη διαδικασία αδειοδότησης των πρώτων μη κρατικών ΑΕΙ στην Ελλάδα. Η ανάρτηση αναπαρήχθη από ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης. Κάποια ανέφεραν την πηγή της πληροφορίας (πρόσχημα για να απεκδυθούν την ανάγκη της διασταύρωσης), άλλα την παρουσίασαν «σύμφωνα με πληροφορίες», γενικώς. Παράλληλα, η ανάρτηση είχε πολλά σχόλια και κοινοποιήσεις. Και έτσι άρχισε ένα γαϊτανάκι σχολιασμού, που ο καθένας έλεγε το δικό του, όχι στη βάση ενός γεγονότος, αλλά σύμφωνα με μια πληροφορία.
Δεν περιγράφω κάτι καινοφανές ως προς τις λειτουργίες των σόσιαλ μίντια. Είναι, φυσικά, πηγές πληροφόρησης, συνήθως για θέματα «κοινής λήψης», όπως λένε οι δημοσιογράφοι. Ωστόσο, περισσότερο λειτουργούν ως διαδικτυακό καφενείο, όπου ο καθένας με την παρέα του (ή ακόμη και με ανοιχτές ομάδες χρηστών – το «διπλανό» τραπεζάκι) κουτσομπολεύει, σχολιάζει, αυτοτροφοδοτεί την εικόνα του «ως ενός πολίτη με άποψη». Στην πλειονότητα, ελάχιστοι «ακούν» και αλλάζουν οπτική· όλοι μονολογούν και αποθεώνουν την άποψή τους. «Ενας αυτοαναφορικός κύκλος», όπως το χαρακτήρισε σε συνομιλία μας ο Νίκος Παναγιώτου, καθηγητής στο ΑΠΘ με γνωστικό αντικείμενο τη διεθνή δημοσιογραφία και τον ειδησεογραφικό εγγραμματισμό.
Τα σόσιαλ μίντια περισσότερο λειτουργούν ως διαδικτυακό καφενείο, όπου ο καθένας με την παρέα του κουτσομπολεύει, σχολιάζει, αυτοτροφοδοτεί την εικόνα του «ως ενός πολίτη με άποψη».
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναπτύσσεται ένα είδος δικαιωματισμού, που δεν τρέφεται από θέσεις με επιχειρήματα, και άρα στέρεα γνώση του θέματος, αλλά από τα όσο περισσότερα likes. Λίγοι το σκέφτονται πριν πατήσουν το like· οι περισσότεροι απλώς συμφωνούν με τα πολιτικά και ιδεολογικά σημαινόμενα της ανάρτησης. Στην ουσία, με ένα like ουδείς εκτίθεται, κανείς δεν αξιολογεί. Γι’ αυτό, όπως επισημαίνει ο κ. Παναγιώτου, οι New York Times προτείνουν, αντί για το σήμα του like σε μια ανάρτηση, οι χρήστες να έχουν και τη δυνατότητα του recommend (συνιστώ). Ετσι, καθένας θα γίνεται συνυπεύθυνος για την αξιοπιστία της πληροφορίας και άρα θα είναι επιφυλακτικός στην επικρότησή της, και θα αναγκάζεται να μπει στη διαδικασία της αξιολόγησής της ως ενεργός πολίτης και όχι ως παθητικός follower.
Η τεχνολογία κάνει συνεχή άλματα, που είναι δύσκολο να τα προλάβουν τόσο οι (μεθοδολογικά βραδυκίνητοι για την απαραίτητη τεκμηρίωση) κοινωνικοί επιστήμονες όσο και οι κυβερνήσεις, ως προς το σκέλος της ρύθμισης του νέου τοπίου.
Η αυτορρύθμιση μπορεί να λειτουργήσει; Εξαιρετικά δύσκολο. Οχι μόνο επειδή οι περισσότεροι πολίτες δεν έχουν πολιτική κρίση και ειδησεογραφικό εγγραμματισμό. Αλλά κυρίως γιατί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι δύσκολο να διακρίνεις το στάρι από την ήρα, δηλαδή τα πολλά επιστημονικά «πεπόνια» που ζητούν την αποθέωση για διάφορους λόγους· κατά περίπτωση και για την τσέπη τους.
