Οταν ήταν έφηβος ο κύριος Γκρι, μόνος στο σπίτι ένα βράδυ, άκουσε –ή νόμιζε ότι άκουσε– μια ανάσα να έρχεται από τις εσωτερικές σκάλες που οδηγούσαν στο σκοτεινό δώμα του πέμπτου ορόφου.
Δεν το ήξερε τότε αλλά, για λίγο, έγινε χαρακτήρας σε διήγημα του Μ. Ρ. Τζέιμς, του Αγγλου μεσαιωνολόγου, ο οποίος έζησε από το 1862 έως το 1936 κι έμεινε γνωστός για τις ιστορίες φαντασμάτων που έγραψε.
Φοιτητής στη βορειοανατολική Αγγλία, ο κύριος Γκρι είχε πρωτοδιαβάσει το διήγημα του Τζέιμς «Ω, σφύρα και θα ’ρθω, παλικάρι μου», το οποίο ξαναβρήκε τώρα στη συλλογή «Μια προειδοποίηση για τους περίεργους και άλλες ιστορίες φαντασμάτων», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση του συγγραφέα Χρυσόστομου Τσαπραΐλη και εισαγωγή του Δημήτρη Λογοθέτη. Ο καλαίσθητος τόμος εντάσσεται στην ωραία σειρά με έργα κλασικού τρόμου Tenebrae που διευθύνει ο Χρ. Τσαπραΐλης.
Στον «Φαίδωνα», ο Πλάτωνας βάζει τον Σωκράτη να μιλάει για ψυχές «που δεν έφυγαν αμόλυντες αλλά μετέχουν του ορατού, γι’ αυτό και είναι ορατές».
«Μετέχουν του ορατού». Ευθύβολη, όσο και ποιητική, περιγραφή. Ταιριάζει στα φάσματα που κατακλύζουν τις ιστορίες του Μόνταγκιου Ρόουντ Τζέιμς. Το δε ορατό στα διηγήματα του Τζέιμς είναι το καθημερινό, το κοινότοπο, τόποι της κάθε μέρας, οικείοι σαν φωλιές (μια βιβλιοθήκη, για παράδειγμα) «μετέχουν του αόρατου», για να αντιστρέψουμε την πλατωνική περιγραφή. Στην κατατοπιστική εισαγωγή του, ο Δημήτρης Λογοθέτης παραθέτει λόγια του Τζέιμς: Πώς «σε αυτό το ήρεμο περιβάλλον» αφήνει «το δυσοίωνο να προβάλει, διακριτικά στην αρχή κι έπειτα επίμονα, ώσπου να κυριαρχεί στο σανίδι».
Πώς όμως μετέχει κάποιος του αόρατου; Οχι συνειδητά πάντως. «Σκοντάφτει σε ένα μυστικό», σχολιάζει ο Δημ. Λογοθέτης, «λέει μερικές λέξεις, φυσά μια σφυρίχτρα και αμέσως θέτει κάτι σε κίνηση· μια μορφή ζωής, εδώ και καιρό κοιμισμένη, επιστρέφει στον κόσμο και το κυνήγι ξεκινά».
Ο τόμος που μόλις εκδόθηκε είναι ο πρώτος που περιλαμβάνει σε τέτοια έκταση τις σημαντικότερες φαντασματικές ιστορίες του Μ. Ρ. Τζέιμς. Και αυτό είναι σημαντικό, καθώς μιλάμε για έναν εμβληματικό αφηγητή του είδους, εκπρόσωπο της στερεοτυπικής (με τη θετική έννοια), παραδοσιακής, άκρως ατμοσφαιρικής ιστορίας φαντασμάτων.
Εκείνη τη μακρινή πια νύχτα που –νόμισε ότι– άκουσε μια ανάσα, ο κύριος Γκρι κλείστηκε στο δωμάτιό του, κάθισε στο πάτωμα με την πλάτη στην πόρτα. Μισή ώρα αργότερα άκουσε ανακουφισμένος το κλειδί στην εξώπορτα. Ηταν ο μεγάλος του αδελφός.
Εκείνη η ανάσα, μια συνηθισμένη βραδιά, ήταν σαν αντίλαλος από τις ιστορίες του Μ. Ρ. Τζέιμς. Η ηχώ της ακούγεται έως σήμερα.
M. R. JAMES
Μια προειδοποίηση για τους περίεργους και άλλες ιστορίες φαντασμάτων
μτφρ.: Χρυσόστομος Τσαπραΐλης,
εισαγωγή: Δημήτρης Λογοθέτης
εκδ. Μεταίχμιο, 2025, σελ. 344
