Ρόδο, φασκόμηλο, κορίανδρος, μια εσάνς από το ποώδες φυτό κύπερος και ελαιόλαδο. Λουλουδάτες νότες επίσης, ξύλο και στο βάθος ίσως κάτι το διακριτικά ζωώδες. Και όλα αυτά, συνδυασμένα, αλλά με μια κυρίαρχη ευωδία – πιθανόν του τριαντάφυλλου ή της φασκομηλιάς. Εσείς θα φορούσατε ένα τέτοιο άρωμα;
Στη μυκηναϊκή Πύλο, πάντως, κάπως έτσι πρέπει να μοσχοβολούσαν τα προϊόντα της ανεπτυγμένης βιοτεχνίας αρωματικών ελαίων, η οποία ενδέχεται να είχε ως έδρα της το Ανάκτορο του Νέστορος. Κάποιες πληροφορίες για τις μεθόδους παρασκευής και τα προτιμώμενα συστατικά μάς δίνουν πινακίδες Γραμμικής Β από την περιοχή, ενώ περισσότερα στοιχεία για τα αρώματα στην Εποχή του Χαλκού παίρνουμε από πινακίδες των Μυκηνών και της Κνωσού.
«Οι μέθοδοί τους ήταν εντυπωσιακά εξελιγμένες», λέει στην «Κ» ο αρωματοποιός Μάικλ Νόρντστραντ. «Κατανοούσαν –αν και με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι εμείς– πολλές από τις τεχνικές που απαιτούνται για να παραχθεί ένα ανθεκτικό, εύχρηστο και όμορφο προϊόν. Η προθέρμανση του ελαιολάδου με στυπτικά βότανα όπως κορίανδρο και κύπερο, για να διατηρείται καλύτερα, η εκχύλιση άλλων συστατικών με θέρμανση ώστε να απορροφηθούν τα αρώματά τους, ο χρωματισμός του τελικού ελαίου με την ερυθρή χρωστική ουσία αλκαννίνη… Πολλά από όσα έκαναν τότε εξακολουθούν να εφαρμόζονται στη σύγχρονη αρωματοποιία».
Αύριο στο κοινό
Ιδρυτής του ατελιέ αρωμάτων Mythologist Studio, ο Αμερικανός Νόρντστραντ γνωρίζει τόσο καλά το αντικείμενο, ώστε το μουσείο Getty Villa στο Λος Αντζελες τον επιστράτευσε για να ανασυνθέσει –στο μέτρο του δυνατού και με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα– ένα άρωμα τριών χιλιάδων ετών από τη μυκηναϊκή Πύλο. Θα αποκαλυφθεί στο κοινό αύριο, Σάββατο, στο αμφιθέατρο του Getty Villa, στο πλαίσιο της έκθεσης «Το βασίλειο της Πύλου», που από τον περασμένο Ιούνιο παρουσιάζεται στο αμερικανικό ίδρυμα, έχοντας στο επίκεντρό της τα ευρήματα από τον τάφο του περίφημου «Γρύπα Πολεμιστή».
Και ενώ η έκθεση οργανώθηκε από αρχαιολόγους και επιμελητές, το πρότζεκτ «Perfume in Pylos: Recreating a Bronze Age Scent» έφερε λίγο πιο κοντά την αρχαιολογία με την αρωματοποιία και συγκεκριμένα τον Μάικλ Νόρντστραντ με την ομότιμη καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, Σίνθια Σέλμερνταϊν, η οποία υπογράφει στον κατάλογο της έκθεσης και ένα άρθρο για τη βιοτεχνία αρωμάτων στην προϊστορική Πύλο. Οι γνώσεις της (σε συνδυασμό με εκείνες της υπεύθυνης εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Getty, Σέλμπι Μπράουν, και του καλλιτέχνη Αράμ Αταμιάν) βοήθησαν τον Νόρντστραντ να ξεκαθαρίσει τι είναι εξακριβωμένο για τη μυκηναϊκή αρωματοποιία και τι χρήζει ερμηνειών· πως ενδέχεται να είχαν χρησιμοποιηθεί τα συστατικά που αναφέρονται στις πινακίδες Γραμμικής Β –τριαντάφυλλο, κορίανδρος, κύπερος, φασκόμηλο, ελαιόλαδο– και πως η σύγχρονη αρωματοποιία θα μπορούσε να καλύψει τα κενά. «Πολλή έρευνα», εξηγεί ο Νόρντστραντ, «την έκανα στην πράξη –από το να θερμαίνω σε αμφορείς λάδι και βότανα για να επιτύχω την εκχύλισή τους, μέχρι να πειραματίζομαι με διάφορα εκχυλίσματα αλκαννίνης– προσπαθώντας, όπου ήταν δυνατόν, να χρησιμοποιήσω αυθεντικές τεχνικές και υλικά».
«Το τελικό αποτέλεσμα είναι εκπληκτικά σύγχρονο: ξυλώδες και πικάντικο, ευχάριστα λουλουδάτο, με μια υποψία μόσχου».
Το αποτέλεσμα είναι ένα «ιστορικά εύλογο» άρωμα, λέει ο αρωματοποιός, παρά ένα ακριβές αντίγραφο κάποιου υπαρκτού μυκηναϊκού προϊόντος. «Επικεντρώθηκα στη δημιουργία ενός αρώματος που θα μπορούσε, με βάση τα δεδομένα, να έχει παραχθεί στο Ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο, γύρω στο 1200 π.Χ.», λέει ο Νόρντστραντ. «Χρησιμοποίησα μόνο συστατικά που αναφέρονται στις πινακίδες της Πύλου, ενώ βασίστηκα και σε αρχαιοβοτανικά ευρήματα. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε αν οι Μυκηναίοι συνδύαζαν πράγματι όλες αυτές τις πρώτες ύλες σε ένα μόνο προϊόν. Οι πινακίδες και τα υπόλοιπα ευρήματα αποτελούν μόνο ένα μέρος της ιστορίας».
Πώς θα περιέγραφε το τελικό αποτέλεσμα; «Είναι εκπληκτικά σύγχρονο: ξυλώδες και πικάντικο, ευχάριστα λουλουδάτο, με μια υποψία μόσχου. Το ρόδο διακρίνεται στις πρώτες νότες, μαζί με λίγο φασκόμηλο, αλλά ο κορίανδρος και ο κύπερος παραμένουν έντονοι καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του αρώματος πάνω στο δέρμα. Το αποτέλεσμα θυμίζει σύγχρονα αρώματα οίκων όπως οι Aesop ή Frama», αποκρίνεται. Αραγε μας φανερώνει ένα τέτοιο άρωμα κάποια πολιτισμικά χαρακτηριστικά των Μυκηναίων; «Η εντύπωσή μου, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία και τις ερμηνείες μας, είναι ότι το άρωμα είχε σημασία στον υλικό πολιτισμό της εποχής, όχι μόνο στο αισθητικό σκέλος, αλλά και ως κάτι που συνδεόταν βαθύτερα με την καθημερινή ζωή. Οι άνθρωποι της αρχαιότητας είχαν το ίδιο οσφρητικό σύστημα με εμάς· απλώς, νομίζω, του έδιναν περισσότερη προσοχή», λέει ο αρωματοποιός.
Επαναλαμβάνει, ωστόσο, ότι «η δική μου αναπαραγωγή είναι ένα είδος υπόθεσης εργασίας: βασίζεται σε τεκμήρια, αλλά διαμορφώνεται μέσα από την ερμηνεία και την εξερεύνηση. Αυτή η αμφισημία έχει τη δική της ομορφιά. Μου αρέσει που ένα άρωμα μπορεί να μας κάνει να ονειρευόμαστε».
Νέες δημιουργίες
Εν προκειμένω και να εμπνεόμαστε, για νέες δημιουργίες, όπως είναι η δεύτερη, μοντέρνα εκδοχή του αρώματος της Πύλου, που ο Νόρντστραντ θα παρουσιάσει μαζί με την «αυθεντική» στην αυριανή εκδήλωση στο Getty. Ποιες είναι οι διαφορές τους; «Η σύγχρονη εκδοχή είναι πιο δημιουργική», απαντά, «αλλά εξακολουθεί να βασίζεται σε αρχαιοβοτανικά κατάλοιπα και μαρτυρίες. Χρησιμοποίησα εκχύλισμα λάβδανου από την Κρήτη, ίχνη του οποίου έχουν βρεθεί σε αγγεία από τον Μόχλο· πρόσθεσα αιθέριο έλαιο μαλλιού ως αναφορά στην πιθανή χρήση του για τη διήθηση των αρωμάτων και το διακριτικά ζωώδες, θερμό άγγιγμά του είναι πραγματικά εξαιρετικό. Και δημιούργησα μια συμφωνία με νότες σύκου, για να αποδώσω το τοπίο και την ατμόσφαιρα της αρχαίας μυκηναϊκής Ελλάδας».
Ηθελε να δημιουργήσει κάτι «συγκινησιακά φορτισμένο», «ποιητικό», που να «φοριέται», σύγχρονο και προσιτό, «αλλά γερά ριζωμένο στον αρχαίο κόσμο», λέει ο Νόρντστραντ, που σε αρκετές συνθέσεις του βάζει μερικές πινελιές ιστορίας και τέχνης, συνδυασμένες με τεχνική ακρίβεια και καινοτομία. «Το εγχείρημα της Πύλου», καταλήγει, «ήταν ακριβώς αυτό: το παρελθόν μάς πρόσφερε θραύσματα κι εγώ θέλησα να χτίσω με αυτά μια γέφυρα που να συνδέει το τότε με το τώρα, όχι για να αναπαραγάγω κάτι επακριβώς, αλλά για να εισέλθω ξανά σε έναν κόσμο που κάποτε υπήρξε και να του επιτρέψω να ξαναμιλήσει μέσα από το άρωμά του».
