Ζητήματα διαχείρισης και ευθύνης του δημοσίου χώρου εγείρονται για μία ακόμη φορά στην Αθήνα μετά τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού «προς τιμήν των μικρομεσαίων επιχειρηματιών και των επαγγελματιών», που στήθηκε με πρωτοβουλία του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΕΑ) στο Πεδίον του Αρεως.
Τα αποκαλυπτήρια έγιναν την περασμένη Κυριακή στον ελεύθερο χώρο ακριβώς στην είσοδο του πάρκου, στη γωνία με τη Μαυρομματαίων, και σε προοπτική προς τον έφιππο ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α΄, για να τιμηθεί συμβολικά η επέτειος των 100 χρόνων του ΕΕΑ. Η τελετή των αποκαλυπτηρίων επενδύθηκε θεσμικά από την παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και του δημάρχου Αθηναίων, προσδίδοντας στην πρωτοβουλία αυτή μια βαρύτητα δυσανάλογη της σημασίας του γεγονότος.
Τα αποκαλυπτήρια του «Προμηθέα», που υποτίθεται ότι ενσαρκώνει συμβολικά τους αγώνες των επαγγελματικών κλάδων, προκάλεσαν την επομένη δυσμενή, επικριτικά και ειρωνικά σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα, τόσο ως προς το αισθητικό αποτύπωμα της γλυπτικής σύνθεσης όσο και ως προς τη χωροθέτηση σε έναν τόσο κεντρικό και ιστορικό χώρο. Ο ανδριάντας, που θυμίζει τρισδιάστατη εκτύπωση, αναδύεται μέσα από μια διάτρητη βεντάλια που αναφέρει επαγγελματικούς κλάδους.
Πλείστα τα ερωτήματα που γεννάει μία ακόμη κακοποίηση του δημόσιου χώρου της πρωτεύουσας. Η παραχώρηση άδειας δίνεται χωρίς έλεγχο και χωρίς διασφάλιση κριτηρίων; Η Προεδρία της Δημοκρατίας και ο Δήμος Αθηναίων δεν ζήτησαν να λάβουν γνώση τι ακριβώς πρόκειται να αποκαλυφθεί; Η αξίωση εκ μέρους τού κατά τα άλλα άξιου Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών να παραχωρηθεί το Πεδίον του Αρεως πού ακριβώς εδράζεται; Και εντέλει, πώς μπορεί να προστατευθεί η πρωτεύουσα από τη διαρκή κακοποίηση και τον ευτελισμό του δημοσίου χώρου;
Η εικόνα που εξέπεμψε στην κοινωνία η τελετή των αποκαλυπτηρίων αποδείχθηκε μπούμεραγκ έναντι της όποιας καλής πρόθεσης, που υπολειπόταν ούτως ή άλλως σε τεχνογνωσία ως προς τη διαδικασία και ως προς την εξασφάλιση του επιθυμητού αποτελέσματος. Παραμένει, συνεπώς, ζητούμενο στη χώρα μας η κοινή αντίληψη πως η διευθέτηση, καθώς και η σηματοδότηση και νοηματοδότηση, του δημοσίου χώρου απορρέει από συγκεκριμένες διεργασίες θεσμικά κατοχυρωμένες και κοινωνικά ωφέλιμες. Δεν αρκεί η αγαθή πρόθεση κάθε κοινωνικού φορέα να αφήσει το λιθαράκι του. Η πόλη εξελίσσεται μέσα από κριτήρια πέραν της φιλοδοξίας ενός εκάστου.
Ειδικά, δε, για το Πεδίον του Αρεως, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η δημιουργία του ήταν αποτέλεσμα αγώνων εκ μέρους φιλοπάτριδων Αθηναίων. Ο χώρος σώθηκε υπέρ της πόλεως και υπέρ του πρασίνου. Αν και εγκαινιάστηκε το 1934, ήδη από το 1927 με Π.Δ. είχε ιδρυθεί η Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών Αθηνών και Περιχώρων ως ΝΠΔΔ εποπτευόμενο από το υπουργείο Γεωργίας. Πολύς κόπος, πολλή γνώση, ύψιστη αφοσίωση προηγήθηκαν της δημιουργίας του Πεδίου του Αρεως. Αρκεί να διαβάσει κανείς το τεύχος «Αλσος Αθηνών» που συνέγραψε ο γεωπόνος Ν. Ι. Βουσυνιώτης το 1949, στο οποίο αντιλαμβανόμαστε τον σεβασμό που πρέπει να καλλιεργούμε ώς σήμερα απέναντι στο όραμα δημιουργίας του Πεδίου του Αρεως.
Βεβαίως, αν στο ελάχιστο υπήρχε γνώση της ιστορίας του Πεδίου του Αρεως δεν θα είχαμε παρακολουθήσει τον ευτελισμό του στη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, αλλά ούτε και τη σύγχρονη συνοδοιπορία του με ό,τι προκύψει και με όσα περισσεύουν. Απαιτείται μια άλλη διαχείριση, που προϋποθέτει γνώση και σεβασμό. Κάθε ποικιλία φυτού είχε επιλεγεί βάσει επιστημονικής γνώσης και κάθε δέντρο ήταν υπό παρακολούθηση. Και για να φτάσουμε και στο σημείο αφετηρίας αυτού του σημειώματος, κάθε γλυπτό είχε τη σαφή χωροθέτησή του και ορισμένη καλλιτεχνική αξία. Η «Κ» ζήτησε για το θέμα το σχόλιο δύο αρχιτεκτονισσών.
ΑΜΑΛΙΑ ΚΩΤΣΑΚΗ
Δρ αρχιτέκτων, καθηγήτρια Πολυτεχνείου Κρήτης
Εν μέσω των ηρώων της Επανάστασης
Η διατύπωση απόψεων περί της καλλιτεχνικής αξίας ή μη του «Προμηθέα» είναι μάλλον ήσσονος σημασίας μπροστά στον προβληματισμό για την καταλληλότητα της τοποθέτησης του συγκεκριμένου γλυπτού που αποδίδει τιμή στον Ελληνα μικρομεσαίο επαγγελματία εν μέσω των ηρώων της Επανάστασης. Το Πεδίον του Αρεως ιστορικά εκφράζει την αντίληψη ότι η τιμή σε αυτούς αποτελεί αυστηρά υποχρέωση του έθνους. Εκπορεύθηκε από την Δ΄ Εθνοσυνέλευση και τις ενέργειες του Καποδίστρια και είχε κριθεί μάλιστα καθοριστική ως υποχρέωση εθνική, σε σημείο που απετράπη η ανάληψη του έργου από εθνικό ευεργέτη. Εξαρχής άλλωστε είχε αποφασιστεί ό,τι ως Πεδίον του Αρεως, θεού του πολέμου, θα αποτελέσει χώρο τιμής των ηγετικών μορφών της Επανάστασης και λοιπών πεσόντων υπέρ πατρίδος.
Με δεδομένο τον σεβασμό στον καθ’ όλα αξιότιμο μικρομεσαίο επαγγελματία, τα ερωτήματα για την απόδοση τιμής σε αυτόν σε χωρική συνύπαρξη με τους ήρωες της εθνικής ανεξαρτησίας εύλογα παραμένουν αναπάντητα.
ΜΥΡΤΩ ΚΙΟΥΡΤΗ
Αρχιτέκτων, διδάκτωρ ΕΜΠ
Συλλογική μνήμη και ταυτότητα της κοινωνίας
Η τοποθέτηση ενός γλυπτού στον δημόσιο χώρο είναι πράξη μεγάλης ευθύνης καθώς συνδέεται με τη συλλογική μνήμη και διαμορφώνει την ταυτότητα μιας κοινωνίας τροφοδοτώντας την ιστορία της. Αυτή την περίοδο έχω την τύχη να συμμετέχω στον σχεδιασμό ενός μνημείου μεγάλης κλίμακας το οποίο ονομάζεται «Το Βιβλίο των Ηρώων». Για τον σχεδιασμό του συνεργάστηκα συστηματικά για τρία χρόνια με επιμελητές σύγχρονης τέχνης, καλλιτέχνες, ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες υπό τον γενικό συντονισμό ενός οργανισμού κοινωνικής καινοτομίας μέσω της τέχνης. Καθοριστική του αποτελέσματος, βέβαια, υπήρξε η σχέση μας με την τοπική κοινότητα αλλά και τον δωρητή. Αναφέρω τα παραπάνω για να τονίσω πόσο απαιτητική και χρονοβόρα είναι η παρέμβαση στον δημόσιο χώρο με έργα που αφορούν τα μεγάλα αφηγήματα της κοινωνίας.
