LIDA TURPEINEN
Εμβια όντα
μτφρ.: Βίκυ Αλυσσανδράκη
εκδ. Ικαρος, σελ. 328
Η Ιντα Τουρπέινεν, ιστορικός της επιστήμης και συγγραφέας από τη Φινλανδία, συστήνεται στο λογοτεχνικό κοινό με το πρώτο της μυθιστόρημα «Εμβια όντα», ένα έργο στοχαστικό και πολυεπίπεδο που ξεπερνάει τα όρια αυτού που έχουμε συνηθίσει να ορίζουμε ως παραδοσιακή αφήγηση.
Το βιβλίο εκκινεί από ένα ιστορικό γεγονός: την ανακάλυψη και σχεδόν άμεση εξαφάνιση της θαλάσσιας αγελάδας του Στέλερ, ενός ειρηνικού θηλαστικού που εντοπίστηκε το 1741 στον Βερίγγειο Πορθμό και εξαλείφθηκε πλήρως από τον άνθρωπο μέσα σε λιγότερο από τρεις δεκαετίες.
Η Τουρπέινεν χρησιμοποιεί αυτό το γεγονός ως κεντρικό άξονα για να χτίσει μια αφήγηση που εκτείνεται σε τρεις αιώνες και συνδέει χαρακτήρες από εντελώς διαφορετικές εποχές και γεωγραφίες: τον φυσιοδίφη Γκέοργκ Βίλχελμ Στέλερ, τον Φινλανδό κυβερνήτη του ρωσικού τμήματος της Αλάσκας, Γιούαν Χάμπους Φούρσεγελμ και τον συντηρητή του Φινλανδικού Μουσείου, Γιον Γκρένβαλ, στο μεταπολεμικό Ελσίνκι.
Το μυθιστόρημα της Φινλανδής συγγραφέως δεν είναι ένα τυπικό οικολογικό μανιφέστο, ούτε ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι ένας στοχασμός για την ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τη θέση μας στον πλανήτη.
Διά μέσου των αιώνων, και μέσα από διαφορετικές συνθήκες, διαπιστώνουμε πως ο άνθρωπος δεν χρησιμοποιεί πάντα τη λογική του για την προστασία των ειδών, αλλά για την καταδυνάστευση και τη σταδιακή εξαφάνισή τους. Η περίπτωση της θαλάσσιας αγελάδας είναι ενδεικτική. Ολες οι μετέπειτα προσπάθειες να ανασυσταθεί μέσω των οστών της και να επανασυναρμολογηθεί, έτσι ώστε να γίνει γνωστή εν τη απουσία της, δείχνει πως εμείς οι άνθρωποι λειτουργούμε συχνά σαν κλασικοί Επιμηθείς. Πρώτα καταστρέφουμε και στη συνέχεια σκεφτόμαστε το λάθος που διαπράξαμε.
Η συγγραφέας συνδυάζει την επιστημονική ακρίβεια με τη λογοτεχνική ευαισθησία, φέρνοντας στο μυαλό μας αυτό που κάνει χρόνια τώρα στα μυθιστορήματά του ο Αμερικανός συγγραφέας Ρίτσαρντ Πάουερς. Η αφήγησή της δεν είναι γραμμική αλλά κυκλική και επαναλαμβανόμενη. Σαν να ακολουθεί τους βιολογικούς ρυθμούς που η ίδια η φύση υπαγορεύει. Το ύφος της είναι συγκρατημένο, πυκνό, αλλά ποτέ ψυχρό.
Εδώ, η φύση δεν είναι σκηνικό· είναι πρωταγωνιστής. Και ο άνθρωπος δεν στέκεται υπεράνω της, αλλά μέσα της. Με όλα τα λάθη, τις φιλοδοξίες και την αλαζονεία του.
Το μυθιστόρημα «Εμβια όντα» δεν είναι απλώς ένα οικολογικό αφήγημα. Είναι μια φιλοσοφική σπουδή πάνω στην ανθρώπινη θέση στον κόσμο. Η Τουρπέινεν αμφισβητεί τον ανθρωποκεντρισμό, προτείνοντας μια κοσμοαντίληψη όπου ο άνθρωπος είναι ένα από τα πολλά έμβια όντα και όχι κυρίαρχος των υπολοίπων. Οι χαρακτήρες της, είτε επιστήμονες είτε καλλιτέχνες είτε «διαχειριστές» της φύσης, γίνονται φορείς του ίδιου ερωτήματος: τι σημαίνει να γνωρίζεις κάτι και ταυτόχρονα να συμβάλλεις στην καταστροφή του;
Διακρίσεις
Η διεθνής αποδοχή του βιβλίου είναι έως τώρα εντυπωσιακή: βραβεύθηκε με το Helsingin Sanomat Literature Prize, ενώ ήταν υποψήφιο για τα βραβεία Finlandia και Torch-Bearer Prizes. Εχει ήδη μεταφραστεί σε 28 γλώσσες και έχει ξεπεράσει τις 50.000 πωλήσεις στη Φινλανδία.
Η αλήθεια είναι ότι τα «Εμβια όντα» φέρνουν έναν φρέσκο αέρα στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία: δεν είναι ένα τυπικό οικολογικό μανιφέστο, ούτε ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Είναι ένας στοχασμός για τη μνήμη των εξαφανισμένων ειδών, την απώλεια, και την ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τη θέση μας στον φυσικό κόσμο. Είναι επίσης μια πρόταση για το πώς η λογοτεχνία μπορεί να συνομιλήσει με την επιστήμη όχι ανταγωνιστικά, αλλά συνεργατικά.
Η Τουρπέινεν δεν δίνει απαντήσεις. Είναι φανερό πως ο σκοπός της είναι να ανοίξει τη συζήτηση και να θέσει τα ερωτήματα γύρω από τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση που τον περιβάλλει. Και το κάνει με τρόπο διακριτικό, στοχαστικό, αλλά βαθύτατα πολιτικό. Πολύ καλή η μετάφραση της Βίκυς Αλυσσανδράκη.
