ΧΟΡΧΕ ΚΟΜΕΝΣΑΛ
Οι μεταλλάξεις
μτφρ.: Χριστίνα Φιλήμονος
εκδ. Carnivora, 2025, σελ. 200
Οι «Μεταλλάξεις», πρώτο μυθιστόρημα του Μεξικανού Χόρχε Κομενσάλ (1987), είναι ένα σημαντικό βιβλίο – και εξηγούμαι. Κατ’ αρχάς, έχει μια πρωτότυπη ιδέα και χτίζεται λίγο λίγο γύρω από αυτήν. Κατά δεύτερον, έχει γραφτεί έπειτα από μακρά περίοδο μαθητείας του συγγραφέα γύρω από την αλαλία, την ογκολογία και την ψυχανάλυση –δεν μιλάμε απλώς για έρευνα εδώ–, τέτοια που μας έφερε στον νου τον επίσης ξεχωριστό εκπρόσωπο των Γραμμάτων της Λατινικής Αμερικής, Χιλιανό Μπενχαμίν Λαμπατούτ (1980) και ειδικά το «Οταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδ. Δώμα 2024). Κυρίως όμως γιατί είναι φτιαγμένο από αλλεπάλληλες στρώσεις υλικού, διαφορετικού και πυκνότερου κάθε φορά: το βιβλίο μεγαλώνει ολοένα μπροστά στα μάτια μας, ενώ το τοπίο της ασθένειας και των επιπτώσεών της αλλάζει ανάλογα με τον κεντρικό χαρακτήρα της εκάστοτε σεκάνς, με έναν τρόπο αληθινά έξοχο.
Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία είναι απλή. Ο Ραμόν Μαρτίνες, 50 ετών, επιτυχημένος δικηγόρος, διαγιγνώσκεται με καρκίνο στη γλώσσα· για την αντιμετώπισή του κρίνεται αναγκαία η αποκοπή της· ο Ραμόν μένει βουβός και όλα γύρω του ανατρέπονται: δεν μπορεί πια να εργάζεται, καθώς η δουλειά του στηρίζεται ακριβώς στην «προφορική» του παρουσία στα δικαστήρια, το κόστος της θεραπείας τον στραγγίζει οικονομικά, οι σχέσεις του με τη σύζυγο και τα παιδιά του παίρνουν μια αλλόκοτη τροπή. Ταυτόχρονα, ξανάρχεται σε επαφή με τον αδελφό του, έναν επιτυχημένο επιχειρηματία, για να του χορηγήσει ένα δάνειο. Ο αδελφός του δέχεται, ζητώντας του όμως να υποθηκεύσει το μεγάλο, άνετο σπίτι του, το καύχημά του. Και ο Ραμόν οδηγείται προς τον θάνατο, ξέροντας πως όλα, τότε, θα διαλυθούν.
Αφορμή
Αλλά, μολονότι αυτά τα στοιχεία συνιστούν τον αφηγηματικό κορμό του βιβλίου, βρίσκονται εκεί απλώς σαν αφορμή για να φανούν οι ήρωες: οι «Μεταλλάξεις» είναι ένα μυθιστόρημα χαρακτήρων.
Είναι η σύζυγος του Ραμόν και τα δύο παιδιά του (κυρίως, δε, ο γιος του, με τον οποίο ο Κομενσάλ δείχνει να έχει μεγαλύτερη «συγγένεια»). Η υπηρέτριά του, που έχει έρθει από την επαρχία, κουβαλώντας μια πελώρια «παγανιστική» αφέλεια. Ο αδελφός του, η πηγή του κακού, ο βιομήχανος πλαστικού, ο άνθρωπος που ενδεχομένως προκάλεσε αυτό το κακό στον Ραμόν, και όχι με κάποιον μεταφυσικό τρόπο: είναι φορέας μιας διττής μόλυνσης, εσωτερικής και εξωτερικής, τέτοιας που σκεπάζει την Πόλη του Μεξικού. Ο ογκολόγος που τον παρακολουθεί, ένας εραστής της μπαρόκ μουσικής, που θέλει να γίνει διάσημος λυτρώνοντας την ανθρωπότητα από τον καρκίνο. Η ψυχαναλύτρια ασθενών με καρκίνο, επιζήσασα και η ίδια, που έχει αφιερώσει τη ζωή της στους πελάτες της, καλλιεργήτρια κάνναβης την οποία χρησιμοποιεί σαν θεραπευτικό μέσο, ή έστω παρηγορητικά. Ο νεαρός υποχόνδριος φοιτητής που κουράρει, κυρίως αυτός, που δεν αντέχει να ακουμπήσει άνθρωπο, μα που ερωτεύεται μια συμφοιτήτριά του. Και είναι, ασφαλώς, και ο παπαγάλος που έρχεται στο σπίτι του Ραμόν, ένα πουλί που του χαρίζει τρόπον τινά τη λαλιά του, βλαστημώντας – και πώς αλλιώς…
Eνα έξοχο, τρομερά πυκνό κείμενο, που διαβάζεται με θέρμη και αγωνία παρά το ζοφερό θέμα του. Ακόμη και με ιλαρότητα. Αλλωστε, υπάρχει καιρός τού κλαίειν και καιρός τού γελάν.
Σύνθετες οικογενειακές σχέσεις, εφηβικές διαταραχές, μαγική σκέψη, ένα χιούμορ που σε κάνει να δακρύζεις συχνά από τα νευρικά γέλια –όπως όταν γελάμε στις κηδείες–, πικρή ειρωνεία, εμμονές και ψυχαναγκαστικές συνήθειες, μητρότητα και πατριαρχία, αλαλία και αφασία, νομικός λόγος και οικολογία, ιατρική στιβαρότητα και ψυχανάλυση, ο Φλομπέρ και η Βίβλος, η τέχνη και η θρησκεία: ιδού λίγα μόνο από τα υλικά ενός μυθιστορήματος που στα χέρια ενός επιδειξιομανούς συγγραφέα θα είχε άλλη τύχη. Εδώ όμως μας προσφέρει ένα έξοχο, τρομερά πυκνό κείμενο για τη γλώσσα και τα όριά της, που διαβάζεται με θέρμη και αγωνία, παρά το ζοφερό θέμα του. Ακόμη και με ιλαρότητα. Αλλωστε, υπάρχει καιρός του κλαίειν και καιρός του γελάν.
