Στην πλατεία Σολωμού, στη Ζάκυνθο, ανάμεσα στα επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια, ξεχωρίζει ένα που κρατά μέσα του τη μνήμη του νησιού: η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου. Πίσω από τις βαριές πόρτες της φυλάσσονται τόμοι, χειρόγραφα και πολύτιμα τεκμήρια αιώνων, που μαρτυρούν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά του τόπου.
Δεν πρόκειται απλώς για έναν χώρο ανάγνωσης· η Βιβλιοθήκη αποτελεί ένα θησαυροφυλάκιο γνώσης και το πνευματικό κληροδότημα του νησιού στις επόμενες γενιές του. Η ύπαρξή της χρονολογείται από το 1628, όταν ο λόγιος Θωμάς Φλαγγίνης –ο οποίος είχε διαπρέψει ως δικηγόρος στη Βενετία τον 17ο αιώνα– δώρισε στην Κοινότητα της Ζακύνθου 200 τόμους βιβλίων.
«Αυτή η πρωτοβουλία ήταν ο θεμέλιος λίθος της σημερινής Βιβλιοθήκης», λέει στην «Κ» ο επικεφαλής της, Φίλιππος Συνετός.
Η επίσημη ίδρυσή της έγινε το 1803 από την Επτάνησο Πολιτεία. «Η σημερινή Δημόσια Βιβλιοθήκη Ζακύνθου προέκυψε από τη συγχώνευση της Παλαιάς Βιβλιοθήκης με τη Φωσκολιανή, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, που ήταν αφιερωμένη στον μεγάλο Ελληνοϊταλό ποιητή Νικόλα Ούγο Φώσκολο». Σήμερα, διατηρεί τον τίτλο της αρχαιότερης βιβλιοθήκης της Ελλάδας – ένα στολίδι που φέρνει κοντά παρελθόν και παρόν.
400 χρόνια ιστορίας, 85.000 τόμοι βιβλίων
Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου χρονολογεί τη σύστασή της από το 1628, όταν ο Θωμάς Φλαγγίνης δώρισε στην Κοινότητα της Ζακύνθου 200 τόμους βιβλίων.
Η επίσημη ίδρυσή της έγινε το 1803 από την Επτάνησο Πολιτεία. Προσαρτήθηκε στο Γυμνάσιο Ζακύνθου περί το 1825, όταν διευθυντής σε αυτό ήταν ο Χριστόφορος Φιλητάς. Το 1882, με απόφαση του υπουργού Παιδείας Κωνστ. Λομβάρδου, η Βιβλιοθήκη αποσπάστηκε από το Γυμνάσιο και αποτέλεσε ανεξάρτητη Δημόσια Υπηρεσία, με πρώτο επόπτη (διευθυντή) τον ιστοριογράφο Παν. Χιώτη. Τότε εμπλουτίστηκε με βιβλία προερχόμενα από δωρεές και περιελάμβανε αρχαιολογική και νομισματική συλλογή, καθώς και πινακοθήκη.
Το 1935, η Δημόσια και η από το 1888 υφιστάμενη Δημοτική Φωσκολιανή Βιβλιοθήκη, που είχε συγκροτηθεί από τον Σπ. Δεβιάζη και περιελάμβανε και τα βιβλία του, συγχωνεύτηκαν σε μία — τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Ζακύνθου.
Το 1953, η Βιβλιοθήκη καταστράφηκε τελείως από τη σεισμοπυρκαγιά. Δωρητές της προσεισμικής Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ζακύνθου υπήρξαν οι Ζωσιμάδες, ο Θεοδόσιος Δημάδης, ο Ροβέρτος Σολωμός, ο Φραγκίσκος Μουτσάν, ο Αντ. Στραβοπόδης, ο Διον. Θερειανός, ο Παν. Χιώτης, ο αρχιεπίσκοπος Νικόλαος Κατραμής, ο αρχιεπίσκοπος Αντώνιος Χαριάτης κ.ά.
Αμέσως μετά τους σεισμούς του 1953, η Βιβλιοθήκη ανασυγκροτήθηκε από δωρεές και κληροδοτήματα. Μεταξύ των δωρητών είναι οι Λ.Χ. Ζώης, Σοφία Χαριτάκη, Απόστολος Φλάμπουρας, Μαρίνος Σιγούρος, Δημ. Μάργαρης, Δημ. Πελεκάσης, Χριστόφορος Ταβουλάρης, Μαρία Φλαμπουριάρη, Αθανάσιος Μάτεσις, Αναστ. Μαρούδας, Σπ. Αβούρης, Κων. Βούλτσος, Αλέξανδρος και Αναστασία Φάρρου, Ντ. Κονόμος, Ανδρέας Κλάδης και η οικογένεια Γιγάντε, κ.ά.
Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει περίπου 85.000 τόμους βιβλίων, αρχείο τοπικού τύπου, ανέκδοτα αρχεία, παλαιά περιοδικά και εφημερίδες, συλλογή από κούκλες με τοπικές ενδυμασίες, συλλογή πινάκων ζωγραφικής, φωτογραφιών της προσεισμικής (1953) Ζακύνθου και παλιά έπιπλα.
Πηγή: Βιβλιοθήκη Ζακύνθου
Στους διαδρόμους της διατηρούνται σήμερα περίπου 85.000 τόμοι, εκ των οποίων 50.000 είναι σπάνιες εκδόσεις.
Ξεχωρίζουν τίτλοι όπως η «Μυριόβιβλος ή Βιβλιοθήκη» του Πατριάρχη Φωτίου Α΄, η «Πεντικονταετηρίς της Ελληνικής Επαναστάσεως του έτους 1821» υπό Δημ. Παπαντωνοπούλου, η «Τρικυμία, δράμα Ουϊλιέλμου Σέικσπηρ» και το λεξικό Σουίδα. «Το υλικό είναι πολύτιμο», επισημαίνει ο κ. Συνετός.
«Δεν είναι λίγες οι φορές που ερευνητές και επισκέπτες από το εξωτερικό έρχονται στη Ζάκυνθο ειδικά για να αναζητήσουν σπάνιες εκδόσεις που φυλάσσονται στα βιβλιοστάσιά μας».
Περιλαμβάνονται, επίσης, συλλογές δωρεών από επιφανείς οικογένειες του νησιού –όπως αυτή των Φραγκόπουλων, που πρόσφατα δώρισαν εκεί τους θησαυρούς τους– και σημαντικά αρχειακά τεκμήρια που δεν υπάρχουν αλλού στη χώρα μας.
Παράλληλα, ο χώρος λειτουργεί και ως μικρό μουσείο του ζακυνθινού πολιτισμού, με παλιές εφημερίδες και περιοδικά, πίνακες ζωγραφικής, έπιπλα εποχής και συλλεκτικά αντικείμενα, καθώς και φωτογραφίες του νησιού πριν από τους σεισμούς του 1953, αλλά και ένα λεύκωμα με εικόνες εκείνης της καταστροφικής περιόδου, που τράβηξε ο νεαρός ανθυπολοχαγός του αμερικανικού στρατού Τζέιμς Μπέικερ – ο μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ στην κυβέρνηση Μπους, από το 1989 έως το 1992. Στο μουσείο εκτίθενται, επίσης, ένα κανόνι από τη ναυμαχία του Λεπάντο το 1571 και το πιάνο του μουσουργού Παύλου Καρρέρ. «Όλα αυτά συνθέτουν ένα ζωντανό αφήγημα της κληρονομιάς μας», σημειώνει ο κ. Συνετός.
Τα προβλήματα
Ωστόσο, η λειτουργία της Βιβλιοθήκης δεν υπήρξε απρόσκοπτη, καθώς χρειάστηκε να αντιμετωπιστεί μια σειρά προκλήσεων. «Ειδικά μετά το 2006, όταν συνταξιοδοτήθηκε η μοναδική –τότε– βιβλιοθηκονόμος, η Γεωργία Κόκλα-Παπαδάτου. Από εκείνη τη χρονιά και έως το 2020, η Βιβλιοθήκη ουσιαστικά υπολειτουργούσε, με τη βοήθεια αποσπασμένων εκπαιδευτικών που κατάφερναν να διατηρούν ένα μικρό δανειστικό τμήμα.»
Αυτή η μακρά φάση αδράνειας είχε αφήσει το πολύτιμο αρχείο της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ζακύνθου σε κατάσταση σοβαρής φθοράς, εξαιτίας της εγκατάλειψης, της υγρασίας και των κακών συνθηκών φύλαξης.
«Από το 2020 ξεκίνησε μια συστηματική προσπάθεια ανασυγκρότησης, με τη στήριξη των Ζακυνθινών και την αξιοποίηση κάθε διαθέσιμου πόρου», λέει ο κ. Συνετός, τονίζοντας ότι σήμερα οι χώροι που φιλοξενούν τα βιβλία βρίσκονται σαφώς σε καλύτερη κατάσταση, καθώς έχουν τοποθετηθεί αφυγραντήρες, θερμοστάτες και θερμαντικά σώματα.
Ενα από τα μεγαλύτερα ζητήματα παραμένει η συντήρηση του υλικού. «Περίπου 10.000 σπάνια βιβλία χρειάζονται άμεση φροντίδα: καθαρισμό, αποκατάσταση και –κυρίως– ψηφιοποίηση, ώστε να είναι προσβάσιμα και σε άλλες βιβλιοθήκες, πανεπιστήμια και ερευνητικούς οργανισμούς», προσθέτει ο κ. Συνετός.
Παράλληλα, τα παλιά βιβλιοστάσια απαιτούν ανακαίνιση και σύγχρονες συνθήκες φύλαξης, που θα προστατεύουν τα βιβλία από μικροοργανισμούς, έντομα και σαράκια – «μια επίπονη αλλά απολύτως αναγκαία διαδικασία», όπως σημειώνει.
Εξωστρέφεια
Μα, καθώς ανασυντάσσονται οι χώροι, οι άνθρωποι της Βιβλιοθήκης έχουν θέσει σε λειτουργία ένα ευρύτερο σχέδιο δράσης. Τα σχολεία και οι μαθητές γεμίζουν το αναγνωστήριο, οι εκδηλώσεις και οι διαλέξεις φέρνουν στο νησί πανεπιστημιακούς και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, ενώ το μουσειακό υλικό –με σπάνια αντικείμενα και συλλογές– συντηρείται και προβάλλεται διαρκώς. «Αυτοί είναι οι τρεις βασικοί άξονες της δράσης μας», εξηγεί ο κ. Συνετός, «και καθιστούν τη Βιβλιοθήκη ζωντανό χώρο για την κοινωνία».
Παρά τα βήματα προόδου, η λειτουργία της Βιβλιοθήκης εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις. Το οργανόγραμμα προβλέπει δώδεκα θέσεις, αλλά σήμερα υπηρετούν μόλις τέσσερα άτομα. «Η έλλειψη προσωπικού δυσχεραίνει σημαντικά την καθημερινή λειτουργία», επισημαίνει ο κ. Συνετός. Παρ’ όλα αυτά, ο θεσμός παραμένει ζωντανός χάρη στον εθελοντισμό: πολλοί Ζακυνθινοί προσφέρουν τον χρόνο και την εργασία τους αφιλοκερδώς, βοηθώντας στην οργάνωση, στη φροντίδα των συλλογών και στη διοργάνωση εκδηλώσεων, δείχνοντας στην πράξη την αγάπη τους για τον πολιτισμό του νησιού.
Παράλληλα, η Βιβλιοθήκη συνεργάζεται με το Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, καθώς και με ειδικούς επιστήμονες, όπως τον δρα Νίκο Σαρρή της Εθνικής Βιβλιοθήκης και τον καθηγητή Χρήστο Καρύδη. Από κοινού εκπονήθηκε μια μελέτη βιωσιμότητας, η οποία κατατέθηκε στο υπουργείο Παιδείας – το οποίο χρηματοδοτεί τη Βιβλιοθήκη. «Η ελπίδα είναι ότι σύντομα θα υπάρξει η στήριξη της πολιτικής ηγεσίας, ώστε να προχωρήσει αυτό το φιλόδοξο έργο».
Πρόκειται για το πιο επείγον ζήτημα που αντιμετωπίζει σήμερα η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζακύνθου – ένα στοίχημα που οι άνθρωποί της είναι αποφασισμένοι να κερδίσουν.
