Οι συναντήσεις ανθρώπων και ιδεών ακολουθούν συνήθως τεθλασμένες διαδρομές, παράγωγα της τυχαιότητας. Αλλά ακόμη και στο χάος υπάρχει ένα είδος τάξης. Συνεπώς, δεν είναι παράξενο που πριν από μερικά χρόνια το πολυσυζητημένο χριστουγεννιάτικο δέντρο των Ιωαννίνων ήταν μια ιδιότυπη ξύλινη κατασκευή που μάλλον ξένισε τους κατοίκους. Αποτελούσε καλλιτεχνική ερμηνεία μιας πολύ σημαντικής φόρμας στην ιστορία της Τέχνης του 20ού αι., του περίφημου «Πύργου του Τάτλιν» (Monument to the Third International), ενός αρχιτεκτονικού-συμβολικού σχεδίου, ύψους περίπου 400 μέτρων, που ποτέ δεν κατασκευάστηκε.
Ομως, η ουσιαστική σχέση του Βλαδίμηρου Τάτλιν -ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας, σχεδιαστής σκηνικών και πυλώνας του σοβιετικού κονστρουκτιβισμού- ειδικά με την Ηπειρο είναι πολύ παλαιότερη και παντελώς άγνωστη. Ο Βλαδίμηρος Τάτλιν και ο Χρήστος Καραλής γεννήθηκαν την ίδια μέρα, στις 28 Δεκεμβριου 1885. Συναντήθηκαν στο Παρίσι το 1913, όπου επηρέασαν ο ένας τον άλλον και συμφώνησαν στην από κοινού κατασκευή ενός «ορνιθόπτερου», μιας πτητικής μηχανής με κινούμενα φτερά, της οποίας κινητήρια δύναμη θα ήταν αποκλειστικά ο άνθρωπος.
Επιστρέφοντας στη Μόσχα, ο Τάτλιν σχεδίασε τον Πύργο του. Επιστρέφοντας στη Χώσεψη (Κυψέλη Αρτας), ο Καραλής σχεδίασε ένα καζίνο στο οποίο όλοι κέρδιζαν, χωρίς σταθερή στέγη, χωρίς γκανιότα και χωρίς επιβεβλημένη αμφίεση.
Το Καζίνο Καραλή στηνόταν περιοδικά σε πανηγύρια αγροτικών και κτηνοτροφικών περιοχών. Δημοφιλέστερο παιχνίδι ήταν το «Μαύρο κουτί με τις τύχες», κατά το οποίο, αγοράζοντας λευκούς φακέλους αντί ευτελούς αντιτίμου, κέρδιζες σημαντικά ποσά και δώρα που αναγράφονταν στο εσωτερικό τους. Οι Τάτλιν και Καραλής διατήρησαν την αλληλογραφία τους μέχρι τον Μάιο του 1953, ημερομηνία θανάτου του πρώτου. Το αρχείο, που περιλαμβάνει επιστολές, σημειώσεις, προσχέδια και μακέτες, έχει δωρηθεί από τους απογόνους και των δύο στο Κρατικό Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας της Μόσχας. Αντίγραφα υπάρχουν στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο και στο Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ.
Η γλυπτική σύνθεση του Μπάμπη Καραλή, απογόνου της οικογένειας, με τίτλο «Οταν ο κ. Χ.Κ. συνάντησε τον Βλαδίμηρο Τάτλιν» (2025), είναι μια σειρά από μεταλλικές αφηρημένες μορφές σαν φτερά ή έλικες τοποθετημένες στο περιστύλιο του Ωδείου Αθηνών. Αποτελεί ένα από τα περίπου 40 έργα των 38 εικαστικών που συμμετέχουν στην ομαδική έκθεση «Το όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες. Η αιώνια επιστροφή», η οποία παρουσιάζεται στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο του Ωδείου Αθηνών, κτίριο με μοντερνιστικό χαρακτήρα, έργο του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου, που συχνά χαρακτηρίζεται και ως μια «κτιριακή ουτοπία».
Εδώ, μέσα από τη ματιά του επιμελητή και δημοσιογράφου Δημήτρη Τρίκα, το έργο του Τάτλιν συνδεόμενο με σύγχρονες εικαστικές πρακτικές που εξερευνούν τεχνολογικά, πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα επικοινωνεί με τη σημερινή πραγματικότητα. Οι καλλιτέχνες παρουσιάζουν ως επί το πλείστον νέες δουλειές τους και διερευνούν τις ελπίδες, τις ανησυχίες και τις αντιθέσεις της εποχής μας σε σύγκριση με τις μεγάλες ουτοπίες του παρελθόντος. Από την Πολιτεία του Πλάτωνα και τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες μέχρι την κομμουνιστική ουτοπία και τη σύγχρονη φαντασίωση της μετοίκησης στον πλανήτη Αρη σε αναζήτηση ασφαλέστερου χώρου για να επιζήσει το ανθρώπινο είδος, έχουν καταγραφεί ευφάνταστες πολιτικές διαφυγές. Πώς και πότε ένα όραμα έρχεται στο παρόν ως ευχή ή και εφιάλτης;
Η φράση «Αιώνια επιστροφή» στον τίτλο της έκθεσης δίνει μια απάντηση στην ερώτηση, υποδηλώνοντας ότι οι ιδέες της πρωτοπορίας και οι προβληματισμοί προηγούμενων αιώνων επιστρέφουν αναδιαμορφωμένες μέσα από το βλέμμα του παρόντος.
Πέρα από την πολυφωνία της έκθεσης, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία είναι ο ίδιος ο χώρος που τη φιλοξενεί, κάτι με το οποίο μας έχουν εξοικειώσει οι εκθέσεις που επιμελείται ο Τρίκας. Εδώ όμως ο επισκέπτης δεν ικανοποιεί την επιθυμία της ανακάλυψης ενός ακόμη αστικού λείψανου, αλλά έρχεται αντιμέτωπος με έναν ζωντανό οργανισμό που βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη.
Η αίσθηση του ανολοκλήρωτου που υποστηρίζεται από τα έργα τέχνης ενισχύεται από διάφορα ανομοιογενή έπιπλα και αντικείμενα που ανήκουν στο αρχείο του Ωδείου αλλά βρίσκουν περιστασιακά θέση σε σημεία των διαδρόμων πριν μπουν σε οργανωμένες αποθήκες. Επίσης, οι πρόβες των μαθητών του Ωδείου -μελλοντικοί μουσικοί και χορευτές- δημιουργούν ένα επιπρόσθετο ηχητικό περιβάλλον, που ενώνεται σε σημεία με μουσικές αρμονίες ή δυσαρμονίες από το ηχητικό γλυπτό του Αναστάση Καρρά. Το αποτέλεσμα: μια έκθεση ως τεράστια εικαστική εγκατάσταση που αλλάζει διαρκώς μορφή και περιεχόμενο.
Info: «Το όνειρο του Τάτλιν. Ουτοπίες. Η αιώνια επιστροφή», Ωδείο Αθηνών, Ρηγίλλης & Βασ. Γεωργίου B΄ 17-19. Διάρκεια: 2 Οκτωβρίου έως 1 Νοεμβρίου 2025.
Το μεγάλο δημόσιο πρόγραμμα (ομιλίες, performances, καλλιτεχνικές δράσεις) παρουσιάζεται κάθε Σάββατο, 4 μ.μ.-8 μ.μ. σε αίθουσες του Aitherion και του Πολυχώρου Ω2.
