Κάθε εικόνα, κάθε ήχος είναι γροθιά στο στομάχι. Τα «Εξαφανισμένα ζώα», η σειρά γλυπτών του Μάρκους Κόουτς· γύψινα εκμαγεία των χεριών του, την ώρα που σχημάτιζε στον τοίχο σκιές ζώων τα οποία έχουν εξαφανιστεί από τον πλανήτη εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ενας τοίχος γεμάτος με άδεια κλουβιά πουλιών κι ένας άλλος με φωτογραφίες κυνηγών που ποζάρουν με υπερηφάνεια πάνω από νεκρά ζώα – τρόπαια. Στην έκθεση «Why look at animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή», τη μεγαλύτερη που έχει διοργανώσει μέχρι σήμερα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, πρωταγωνιστές είναι τα ζώα.
«Νιώθω τύψεις. Δες πόσο όμορφα είναι στις φωτογραφίες. Ετσι κι αλλιώς έχω τύψεις όσον αφορά τα ζώα, κι ας είμαι –ή μήπως ακριβώς επειδή είμαι;– είκοσι χρόνια εθελόντρια στη διάσωση αδέσποτων και, με προσπάθεια και με εξαιρέσεις, pescatarian, δηλαδή τρώω ψάρι αλλά όχι κρέας. Το ότι είναι τόσο όμορφα κάνει τις τύψεις μου ακόμη μεγαλύτερες», εξομολογείται η Μυρτώ Ξανθοπούλου, μέλος Δ.Σ. του WWF Ελλάς και εθελόντρια στο σωματείο περίθαλψης αδέσποτων ζώων Stray.gr, με το που περνάμε το κατώφλι του ΕΜΣΤ.
«Το να γνωρίζουμε σε βάθος τα ζώα είναι πράγματι δύσκολο: τον χαρισματικό χαρακτήρα, τον πλούσιο συναισθηματικό και κοινωνικό κόσμο των παραγωγικών (πόσο απαίσια, στ’ αλήθεια, λέξη) ζώων, εκείνων που καταλήγουν στο πιάτο μας· την ταλαιπωρία εκατομμυρίων αδέσποτων (αλλά και δεσποζόμενων) σε όλη την Ελλάδα ενώ εμείς λατρεύουμε τον δικό μας σκύλο· τον πόνο της αιχμαλωσίας των άγριων ζώων που τα παιδιά μας βλέπουν σε ζωολογικούς κήπους και χαίρονται», επισημαίνει η κ. Ξανθοπούλου. Η ίδια έχει περάσει από χίλια κύματα, όπως παραδέχεται, προσπαθώντας να κατανοήσει τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τα μη ανθρώπινα πλάσματα και έχει καταλήξει στην τεράστια σημασία αυτού που αποκαλεί «ψύχραιμη επίγνωση»: «Μπορώ πλέον να αποδεχθώ με σεβασμό πολλά πράγματα με τα οποία διαφωνώ, αρκεί ο “απέναντι” να είναι ενημερωμένος και να πράττει με επίγνωση, όχι αλόγιστα. Η έκθεση στο ΕΜΣΤ μας πετάει… καταπρόσωπα την ανάγκη αυτής της επίγνωσης. “Δείτε και σκεφτείτε όλα αυτά που δεν σκέφτεστε σε δεκάδες επιλογές που καθημερινά κάνετε”, μας λέει».
Από τα εκθέματα τα οποία καταλαμβάνουν όλους τους ορόφους του μουσείου, ξεχώρισε τα πορτρέτα προβάτων και αρνιών από τον Αιγύπτιο φωτογράφο Ναμπίλ Μπούτρος. «Είναι τετράποδα όμορφα, ξεχωριστά, συναισθηματικά και πανέξυπνα. Ο άνθρωπος τα χρησιμοποιεί και τα καταναλώνει χωρίς μέτρο, τα θεωρεί υποδεέστερα ακόμα και από τα άλλα παραγωγικά ζώα. Πώς να μη με πλημμυρίσουν οι ενοχές μπροστά στο βλέμμα τους;».
«Είμαστε ένα κακομαθημένο παιδί της μητέρας φύσης, που επιμένει να μη συνειδητοποιεί τις συνέπειες των πράξεών του», λέει ο Βασίλης Σφακιανόπουλος.
Με σφίξιμο στο στομάχι και βαθιά ανυπομονησία φτάνει στο ΕΜΣΤ και η Ελενα Δέδε, ιδρύτρια του Dogs’ Voice και δικηγόρος. «Ξέρω εκ των προτέρων ότι θα νιώσω άβολα, ότι θα με κατακλύσει το αίσθημα της αδικίας το οποίο βιώνω κάθε φορά σε εικαστικές εκθέσεις ή δρώμενα με αντίστοιχο θέμα. Δεν υπάρχει δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή. Υπάρχει μόνο η ελπίδα ότι μια μέρα θα έρθει». Στην αίθουσα με τη σειρά έργων της Τζάνις Ράφα (Ραφαηλίδου) που έχουν τίτλο «Εμείς που προδώσαμε τα άλογα», σε ένα σκηνικό με σέλες, σαν ρέκβιεμ για την προβληματική σχέση του ανθρώπου με το ζώο και την καταπιεσμένη άγρια φύση του αλόγου, η συγκίνησή της κορυφώνεται. «Αυτό το κομμάτι της έκθεσης είναι μια κατάδυση στο ζοφερό κομμάτι του εαυτού μας, εκείνο που μηχανεύεται τρόπους για να εξουσιάσει, να ελέγξει, να εκμεταλλευτεί. Ενα περήφανο ζώο, το άλογο, υποτάσσεται στη ματαιοδοξία μας. Το σκοτάδι που επικρατεί στην αίθουσα συμβολίζει για μένα αυτό ακριβώς που η ανθρωπότητα έχει προκαλέσει στον κόσμο των ζώων».
Για την ίδια, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία του ΕΜΣΤ είναι ένας σπόρος αλλαγής της στάσης μας απέναντι στα ζώα τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. «Είδα επισκέπτες όλων των ηλικιών, είδα αυτόν τον σπόρο να φυτεύεται. Η έκθεση είναι μια άσκηση ενσυναίσθησης για όλους μας».
Ο Βασίλης Σφακιανόπουλος, ιδρυτής της εθελοντικής ομάδας Save Your Hood, η οποία συνεργάζεται στενά με τον Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Αγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ για τη διάσωση ζώων στη διάρκεια πυρκαγιών και φυσικών καταστροφών, στάθηκε περισσότερο μπροστά στα κολάζ του Ντανιέλ Στέγκμαν Μανγκρανέ με γενικό τίτλο «La Pensée Ferale (Η απαγριωμένη σκέψη)». Πρόκειται για κοντινές φωτογραφίες στα μάτια σκύλων, άλλοτε κατοικιδίων που πλέον έχουν επιστρέψει στη φύση, τοποθετημένες και φωτογραφημένες πάνω σε κορμούς δέντρων στο Εθνικό Πάρκο του δάσους Τιζούκα, στα βουνά του Ρίο ντε Τζανέιρο, ένα από τα μεγαλύτερα αστικά πάρκα στον κόσμο. «Απίστευτο κόνσεπτ, εξαιρετικά δυνατό, συγκλονιστικό! Νιώθεις λες και ένα δάσος αγρυπνά και σε παρακολουθεί», λέει.
Η έκθεση δίνει μια ευκαιρία να κοιτάξουμε επιτέλους τα ζώα όπως τους αξίζει, όπως δικαιούνται. Γι’ αυτό και ο Βασίλης Σφακιανόπουλος θα προτείνει σε όλους τους εθελοντές της ομάδας του να την επισκεφθούν οπωσδήποτε. «Πρέπει να μιλάμε για την πανίδα: αυτή που έχουμε, αυτή που χάνουμε, αυτή που εκμεταλλευόμαστε με τον χείριστο τρόπο. Τα ζώα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του πλανήτη μας, το οποίο ο άνθρωπος επιχειρεί μανιασμένα να καταστρέψει, να αφαιρέσει, είτε με δόλο είτε με επιλεκτική άγνοια, είτε με την απληστία που συνήθως τον χαρακτηρίζει και τον κινητοποιεί. Πρέπει να μιλάμε και για τον δικό μας ρόλο στον κύκλο της ζωής, να έχουμε το θάρρος να αντικρίσουμε την αλήθεια. Είμαστε ένα κακομαθημένο παιδί της μητέρας φύσης, που επιμένει να μη συνειδητοποιεί τις συνέπειες των πράξεών του. Η έκθεση αυτό κάνει: μας οδηγεί στην επίγνωση των λαθών μας και στην ευαισθητοποίηση μέσα από κορυφαία έργα τέχνης».
Βγήκαμε στην οδό Καλλιρρόης με έναν κόμπο στον λαιμό αλλά και την αισιοδοξία ότι κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει στη χώρα μας για τα μη ανθρώπινα πλάσματα, που διαθέτουν ευφυΐα και συναισθήματα, όπως εμείς. Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου μεγάλωσε σε ένα σπίτι με κήπο και πολλά ζώα. Ο πατέρας της, όπως η ίδια έχει αφηγηθεί, είχε καταφέρει να τον εμπιστεύονται μέχρι και κουκουβάγιες που κάθονταν στα χέρια του για να τις ταΐζει στο στόμα. Οταν πέθανε, τα πουλιά τον αναζητούσαν για τρία χρόνια. «Αν τα ζώα πίστευαν στον Θεό, ο Διάβολος θα είχε τη μορφή του ανθρώπου», είχαμε διαβάσει νωρίτερα στο κείμενο της Βρετανίδας καλλιτέχνιδας και ακτιβίστριας Σου Κόου. Πράγματι. Ικανός για το χειρότερο αλλά και για το καλύτερο είναι ο άνθρωπος. Και ένας κρίκος στην αλυσίδα της ζωής. Φτάνει να το συνειδητοποιήσει πριν να είναι αργά.
