Του Νικόλα Ζώη
Η πρόσφατη δήλωση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου για την αρχαία Σπάρτη δεν είναι η πρώτη στα χρονικά της πολιτικής επικοινωνίας. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι ο Νετανιάχου επικαλέστηκε τη Σπάρτη σαν οικονομικό μοντέλο. Μιλώντας για τη διεθνή απομόνωση της χώρας του, είπε –σε συνέδριο του ισραηλινού υπουργείου Οικονομικών– ότι το Ισραήλ θα χρειαστεί να προσαρμοστεί σε μια οικονομία με «χαρακτηριστικά αυτάρκειας» και ότι, συνδυάζοντας τις δύο μεγάλες δυνάμεις της αρχαιότητας, θα γίνει ταυτόχρονα «Αθήνα και σούπερ Σπάρτη».
Οι δηλώσεις του αναστάτωσαν τις αγορές και ο Ισραηλινός πρωθυπουργός έσπευσε να διευκρινίσει ότι εννοούσε την αμυντική βιομηχανία. Καθώς όμως η αρχαία Σπάρτη δεν βγήκε από το κάδρο, ζητήσαμε από έναν ειδικό στην ιστορία της, τον Βρετανό Στίβεν Χόντκινσον, ομότιμο καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ (και επίτιμο δημότη Σπάρτης), να σχολιάσει τη «σούπερ» και την αρχαία Σπάρτη και εκείνος μας έστειλε πέντε παρατηρήσεις:
1. Υπάρχει μια θεμελιώδης αντίφαση στον ισχυρισμό του Νετανιάχου ότι, υιοθετώντας μια οικονομία με χαρακτηριστικά αυτάρκειας, το Ισραήλ θα γίνει ταυτόχρονα «Αθήνα και υπερ-Σπάρτη». Η Αθήνα ήταν το ακριβώς αντίθετο από μια οικονομία αυτάρκειας. Εξαρτιόταν από τις εισαγωγές σιτηρών και άκμασε ως εμπορικός κόμβος του ανατολικού μεσογειακού κόσμου.
Η οικονομική αυτάρκεια της πόλης οδήγησε τελικά στην παρακμή της ως μεγάλης δύναμης τον 4ο αιώνα π.Χ., καθώς η οικονομία βυθιζόταν σε στασιμότητα.
2. Είναι αλήθεια ότι η οικονομία της Σπάρτης στην Κλασική περίοδο ήταν πιο κοντά σε ένα σύστημα αυτάρκειας· όμως αυτό επιτεύχθηκε μόνο χάρη στη δουλεία και την εκμετάλλευση των Ειλώτων, που καλλιεργούσαν τις γαίες των Σπαρτιατών και τους επέτρεπαν να ζουν σαν άνετοι ευγενείς. Υπονοεί άραγε ο Νετανιάχου ότι το Ισραήλ θα μετατρέψει τους Παλαιστίνιους σε είλωτες και ότι οι Ισραηλινοί θα διάγουν στο εξής έναν βίο άνεσης και οικονομικής αδράνειας, τρεφόμενοι από τον μόχθο ενός νέου πληθυσμού δούλων;
3. Η αναφορά σε μια «υπερ-Σπάρτη» δεν προοιωνίζεται τίποτε καλό για τη μελλοντική επιβίωση του Ισραήλ ως σημαντικής περιφερειακής δύναμης. Η αυτάρκης οικονομία της Σπάρτης οδήγησε τελικά στην παρακμή της ως μεγάλης δύναμης τον 4ο αιώνα π.Χ. Καθώς η οικονομία βυθιζόταν σε στασιμότητα, οι πλούσιοι Σπαρτιάτες συγκέντρωναν στα χέρια τους όλο και μεγαλύτερο μέρος της γης, τη στιγμή που πολλοί, λιγότερο εύποροι Σπαρτιάτες έφταναν σε τέτοια ένδεια, ώστε δεν πληρούσαν πια τα κριτήρια του πολίτη. Μέσα σε ένα αύταρκες οικονομικό πλαίσιο, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να αποκτήσουν ξανά κάποια περιουσία. Η μείωση του σώματος των πολιτών αποδυνάμωσε τη Σπάρτη τόσο, ώστε δεν μπόρεσε να αντέξει το πλήγμα της ήττας από τους Θηβαίους στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., ούτε να αποκρούσει την εισβολή τους στην επικράτειά της το 370/369 π.Χ.
4. Η αναλογία της «υπερ-Σπάρτης» παραβλέπει επίσης το γεγονός ότι η ισχύς και η σταθερότητα των Σπαρτιατών δεν ήταν εξαρτημένες μόνο από την οικονομία, αλλά και από την αρμονική τους σχέση με τους Περιοίκους, τον ελεύθερο μη σπαρτιατικό πληθυσμό της επικράτειάς τους. Οι Σπαρτιάτες τούς αναγνώριζαν ως συμπολίτες «Λακεδαιμονίους» και τους ενέτασσαν σε βασικούς θεσμούς του κράτους. Το σημαντικότερο: οι Περίοικοι αποτελούσαν το 50%-70% των οπλιτών του σπαρτιατικού στρατού. Η πολεμική ισχύς της Σπάρτης στηριζόταν στην ενεργή συμμετοχή τους – σπάνια οι Σπαρτιάτες εκστράτευαν χωρίς αυτούς. Το Ισραήλ θα ωφελούνταν περισσότερο αν αντλούσε έμπνευση από το σπαρτιατικό παράδειγμα και καλλιεργούσε μια πιο αρμονική σχέση με τον μη ισραηλινό πληθυσμό του.
5. Ομοίως, η δύναμη της Σπάρτης στον ελληνικό κόσμο εξαρτιόταν επίσης από το αποτελεσματικό συμμαχικό της σύστημα, που εμείς ονομάζουμε Πελοποννησιακή Συμμαχία. Σπάνια διεξήγαγε πολεμικές εκστρατείες χωρίς τη στρατιωτική υποστήριξη των συμμάχων της· συχνά μάλιστα τους συμβουλευόταν ακόμα και για το αν θα ξεκινήσει κάποιον πόλεμο. Αν οι σύμμαχοι ψήφιζαν κατά μιας εκστρατείας, οι Σπαρτιάτες, στις περισσότερες περιπτώσεις, εγκατέλειπαν την ιδέα. Είναι το ακριβώς αντίθετο από τη σημερινή ισραηλινή πολιτική, που διεξάγει τον πόλεμο στη Γάζα παρά τις προτροπές των περισσότερων δυτικών συμμάχων της. Μία από τις βασικές αιτίες της παρακμής της Σπάρτης στις αρχές του 4ου αιώνα ήταν το ότι αποξένωσε πολλούς συμμάχους της στην Πελοποννησιακή Συμμαχία, αρκετοί από τους οποίους προσχώρησαν στο πλευρό των Θηβαίων, όταν εκείνοι εισέβαλαν στη σπαρτιατική επικράτεια το 370/369 π.Χ.
Παιχνίδια γεωπολιτικής σε Γιουροβίζιον και ποδόσφαιρο
Του Δημήτρη Ρηγόπουλου
Θα μπορούσε να είναι ως γεγονός οριακά διασκεδαστικό αν η αφορμή δεν ήταν δραματική. Η εμπλοκή της Γιουροβίζιον στον διπλωματικό κλεφτοπόλεμο με φόντο την εκστρατεία ισοπέδωσης της Γάζας είναι ο τελευταίος κρίκος στην αλυσίδα μιας σειράς δηλώσεων που αμφισβητούν τη θέση του Ισραήλ σε ευρωπαϊκούς διαγωνισμούς καλλιτεχνικού και αθλητικού χαρακτήρα.
Στις αρχές της εβδομάδας ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ζήτησε το Ισραήλ να μη συμμετέχει σε «κανέναν διεθνή αγώνα ή διαγωνισμό όσο συνεχίζεται η βαρβαρότητα στη Γάζα», μπλέκοντας στην κουβέντα και τη Γιουροβίζιον – εξάλλου υπάρχει το προηγούμενο της Ρωσίας. Ετσι, η Ισπανία έγινε η πέμπτη χώρα που ζητάει μποϊκοτάζ της ισραηλινής συμμετοχής μετά τις Ιρλανδία, Ολλανδία, Σλοβενία και Ισλανδία. Η ίδια η διοργανώτρια αρχή της Γιουροβίζιον (European Broadcasting Union) υποχρεώθηκε να διαψεύσει τις φήμες που την εμφάνιζαν να πιέζει τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα του Ισραήλ (ΚΑΝ) είτε να αποσυρθεί προσωρινά από τον διαγωνισμό του 2026 είτε να διαγωνιστεί με ουδέτερο σύμβολο για να αποφύγει τον επίσημο αποκλεισμό.
Ολες αυτές οι πρωτοβουλίες, εκτός από στιγμιαίες αντανακλάσεις μιας δραματικής κορύφωσης, ανασύρουν από το συρτάρι παλιές, ξεχασμένες απορίες. Οπως, για παράδειγμα, γιατί το Ισραήλ συμμετέχει σε ευρωπαϊκούς πολιτιστικούς και αθλητικούς θεσμούς ενώ γεωγραφικά ανήκει στη Μέση Ανατολή και στην ασιατική ήπειρο;
Το Ισραήλ είχε κατορθώσει να αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού καλλιτεχνικού και αθλητικού οικοσυστήματος, ενώ σήμερα η θέση του αμφισβητείται.
Η απάντηση είναι σύνθετη και δεν είναι πάντα αυτό που θα περιμέναμε. Στον αθλητισμό, για παράδειγμα, το νέο κράτος του Ισραήλ προσαρμόστηκε γρήγορα στις γεωγραφικές του συντεταγμένες. Η ποδοσφαιρική ομοσπονδία της χώρας έγινε δεκτή το 1956 από την Πανασιατική Συνομοσπονδία Ποδοσφαίρου (AFC). Την ίδια χρονιά το Ισραήλ αναδείχθηκε δεύτερο στο Ασιατικό Κύπελλο Ποδοσφαίρου, ενώ οκτώ χρόνια μετά κατέκτησε το τρόπαιο φιλοξενώντας τους αγώνες της τελικής φάσης. Αν και υπήρχαν μεμονωμένα περιστατικά άρνησης τρίτων χωρών να αγωνιστούν μαζί του (π.χ. Τουρκία, Ινδονησία κ.ά.), το πρότζεκτ «ενσωμάτωσης» σε ένα όχι ιδιαίτερα φιλικό γεωπολιτικό περιβάλλον πήγαινε αρκετά καλά. Μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου του Γιομ Κιπούρ (1973), που οδήγησε, ανάμεσα σε άλλα, και στην αποβολή της Ισραηλινής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας από την AFC. Ακολούθησε μια τραγελαφική περίοδος που το ισραηλινό ποδόσφαιρο επιβίωσε σε ένα παράδοξο αγωνιστικό «κενό αέρος»: η εθνική του ομάδα έδωσε προκριματικούς αγώνες για το Παγκόσμιο Κύπελλο στον όμιλο της… Ωκεανίας, ενώ οι ομάδες του συμμετείχαν σε ένα ευρωπαϊκό καλοκαιρινό τουρνουά της παρηγοριάς με την επωνυμία «Ιντερτότο».
Αυτός, πάντως, θα είναι ο προθάλαμος της πλήρους ενσωμάτωσης στην ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική πραγματικότητα που θα επικυρωθεί το 1994, όταν το Ισραήλ θα γίνει πλήρες μέλος της UEFA. Αντίστοιχα, στον κλασικό αθλητισμό, Ισραηλινοί αθλητές του στίβου λαμβάνουν αρχικά κανονικά μέρος στους Πανασιατικούς Αγώνες κερδίζοντας συνολικά 53 μετάλλια (τα 18 χρυσά). Ο «μήνας του μέλιτος» τελειώνει το 1978, όταν η χώρα αποβάλλεται για πολιτικούς λόγους. Η συνέχεια είναι γνωστή: το Ισραήλ όχι μόνο συμμετέχει σε ευρωπαϊκές διοργανώσεις, αλλά σε μια σειρά από δημοφιλή αθλήματα πέρα από το ποδόσφαιρο (μπάσκετ, στίβος, κολύμβηση, χάντμπολ κ.ά.) η χώρα είναι μέλος των αντίστοιχων ευρωπαϊκών ομοσπονδιών.
Στη Γιουροβίζιον τα πράγματα ήταν απλούστερα. Το Ισραήλ ως μέλος της EBU είχε δικαίωμα να συμμετάσχει στον διαγωνισμό τραγουδιού, κάτι που γίνεται για πρώτη φορά το 1973, ένα χρόνο νωρίτερα από την παρθενική ελληνική συμμετοχή με τη Μαρινέλλα. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η EBU, παρά τον γεωγραφικό προσδιορισμό της ονομασίας της, δεν θέτει στην ιδρυτική διακήρυξή της αυστηρά γεωγραφικά κριτήρια για την αποδοχή ενός ραδιοτηλεοπτικού φορέα στους κόλπους της. Αυτό επιτρέπει σε χώρες όπως το Μαρόκο και η Αλγερία να γίνουν μέλη της, ενώ στον διαγωνισμό τα τελευταία χρόνια λαμβάνει μέρος η Αυστραλία. Στην πραγματικότητα η γεωγραφική ευελιξία της EBU δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να αποτυπώσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες του ψυχροπολεμικού κόσμου, όταν το δυτικό στρατόπεδο συμπιεζόταν και αναζητούσε δεξαμενές επιρροής στη λεκάνη της Μεσογείου ανεξαρτήτως ηπείρων. Κάτι ανάλογο συνέβη και μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, όταν η Γιουροβίζιον επεκτάθηκε επιθετικά προς Ανατολάς, φτάνοντας στις εσχατιές της Κασπίας Θάλασσας.
Πάντως η Νορβηγική Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου ανακοίνωσε τη Δευτέρα ότι τα έσοδα από τα εισιτήρια του προσεχούς αγώνα μεταξύ Νορβηγίας και Ισραήλ, τον Οκτώβριο, θα διατεθούν στους «Γιατρούς Χωρίς Σύνορα», με σκοπό να αξιοποιηθούν αποκλειστικά για την εκστρατεία ανθρωπιστικής βοήθειας της διεθνούς οργάνωσης στη Γάζα. Οι Σκανδιναβοί ήταν πάντα διακριτικοί και ιδιαίτερα εφευρετικοί άνθρωποι.
