Ενας τύπος σπιτιού που επί δεκαετίες χαρακτήριζε το αστικό τοπίο της πρωτεύουσας τείνει παντελώς να εκλείψει. Τα μονώροφα και διώροφα σπίτια της αθηναϊκής γειτονιάς, εκείνα που έδιναν τη γνήσια ατμόσφαιρα μιας αλλοκαιρινής ζωής, αποτυπωμένα στο συλλογικό υποσυνείδητο και στις οικογενειακές αναμνήσεις, δίνουν πλέον την τελευταία τους άδοξη μάχη.
Απέναντί τους έχουν το νέο κύμα ανοικοδόμησης με ψηλές πολυκατοικίες σε όλες τις γειτονιές με στενούς δρόμους και ο αγώνας είναι άνισος. Τα σπίτια αυτά έχουν να προτάξουν μονάχα την ευγένεια και την αρμονία τους, το άυλο αποτύπωμα μιας υπεραξίας που θα εκτιμηθεί μετά τον θάνατό τους. Το φυσικό δικαίωμα αξιοποίησης της ιδιωτικής περιουσίας συμπλέει με την ανοικοδόμηση κάθε ελεύθερης γης, με την καταστροφή κάθε δείγματος της αστικής διαδρομής από τον 19ο αιώνα ώς τις αρχές του 20ού.
Τα τελευταία χρόνια σαρώνονται οι τελευταίες μονοκατοικίες στις γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά, ανυπεράσπιστες, καθώς κανένα θεσμικό και νομοθετικό πλαίσιο δεν έχει σκεφτεί πάνω στο μέλλον των αστικών συνοικιών. Οσα ύμνησε ο Τσαρούχης και φωτογράφισε ο Σκοπελίτης απλώς θα υπάρχουν δειγματοληπτικά μέσα σε ωκεανούς τσιμέντου και χτισμένης γης.
Αυτό είναι το μέλλον της Αθήνας και του Πειραιά. Δύο νέες περιπτώσεις μελλοθάνατων σπιτιών αυτής της απλής κατηγορίας, του λαϊκού νεοκλασικισμού, ήρθαν στο φως από τη Monumenta (απασχολούν τα ειδικά όργανα του ΥΠΠΟ ΚΑΣ και ΚΣΝΜ). Το ένα είναι το νεοκλασικό σπίτι στην οδό Κολοκοτρώνη 9 στον Πειραιά (απέναντι από το Ζάννειο Πρότυπο Λύκειο), εξαιρετικής αρμονίας και ευγενής έκφραση του ύφους των συνοικιών γύρω στο 1890. Και το άλλο είναι το επίσης μονώροφο σπίτι με αυλή στην οδό Αχιλλέως 50, απέναντι από τους ιστορικούς δρόμους του Μεταξουργείου. Είναι ένα απλό σπίτι των αρχών του 20ού αιώνα σε μια αστική περιοχή που είχε πάμπολλα εξαίρετα σπίτια, λαϊκής και λόγιας έκφρασης. Οσα έμειναν (και δεν είναι λίγα) αποτελούν σύνολο, πολύτιμο για την Αθήνα.
Αναφέρθηκαν ήδη από τη Monumenta οι κατεδαφίσεις στην Κυψέλη, Καυκάσου 46, Σκύρου 42 και Σκύρου 44, Πίνδου 5 και Κύθνου (εξαιρετικό δείγμα) πάνω από την Πατησίων…
Η οικονομική διάσταση είναι σημαντική και είναι κατανοητό ότι οι ιδιοκτήτες θέλουν να αξιοποιήσουν την περιουσία τους. Το κράτος είναι παντελώς απόν, παρακολουθεί τον ενταφιασμό των συνοικιών και η οικονομική συνθήκη δεν είναι τέτοια που να έχει χώρο για πραγματική ευεργεσία στην πόλη. Η Αθήνα θα είχε πολλαπλάσια αξία (άυλη και υλική) αν είχε διατηρήσει 100-200 παλιά σπίτια ακόμη. Πώς θα είναι αυτοί οι δρόμοι σε λίγα χρόνια;
Τα λαϊκά νεοκλασικά σπίτια είχαν διασωθεί σε μεγάλο βαθμό ώς τη δεκαετία του ’70 και ακόμη ώς το 1990 έβλεπες αρκετά. Η μεγάλη ανοικοδόμηση είχε αρχίσει από το κέντρο και τις μεσοαστικές συνοικίες ήδη από το 1930 και όσοι μελετούσαν την Αθήνα, λίγοι βέβαια, έσπευδαν να φωτογραφίζουν. Ο αρχιτέκτων Παύλος Μυλωνάς υπήρξε από τους πρώτους, ήδη από τη δεκαετία του 1940, που είχε επισημάνει την παγκόσμια μοναδικότητα του λαϊκού νεοκλασικισμού στην Παλαιά Ελλάδα. Η Αθήνα αν είχε διασώσει τα σύνολά της στις συνοικίες θα ήταν σήμερα (ως πόλη του 1880-1930) στη λίστα της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Αλλά κάθε κοινωνία φτάνει ώς εκεί που μπορεί. Αδυνατεί να δει πέρα και πάνω από την αδήριτη καθημερινότητα.
