Πολλοί άνθρωποι –ανάμεσά τους και πολλοί Ελληνες– αισθάνονται την ανάγκη να σταθούν στο πλευρό των Παλαιστινίων, διαμαρτυρόμενοι για την πολιτική του Ισραήλ στη Γάζα. Η συμπαράσταση αυτή εκφράζεται με πορείες, δηλώσεις ή συμβολικές κινήσεις. Ωστόσο, συχνά διαπιστώνει κανείς ότι η γραμμή ανάμεσα στην πολιτική κριτική και στη στοχοποίηση ενός ολόκληρου λαού παραβιάζεται με ευκολία: Από τις επιθέσεις σε εβραϊκά εστιατόρια και τις «παλαιστινιακές βόλτες» από ομοιόμορφα ντυμένα άτομα, που θύμιζαν παρέλαση παραστρατιωτικής οργάνωσης, στο κέντρο της Αθήνας μέχρι το πρόσφατο περιστατικό στη Νάξο. Την ίδια στιγμή, σε άλλα πεδία βλέπουμε συμβολικές κινήσεις διαφορετικού, «ευγενικού», χαρακτήρα όπως θα ταίριαζε σε ανθρώπους της τέχνης. Ο Γιώργος Λάνθιμος, σε μια κορυφαία στιγμή της διεθνούς αναγνώρισής του στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, φόρεσε στο πέτο pin με τη σημαία της Παλαιστίνης. Θα μπορούσε να προσθέσει ένα κίτρινο άστρο εις μνήμην της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου και των ομήρων της Χαμάς, καθώς και ένα ακόμη pin με τη σημαία της Ουκρανίας. Ναι, θα το δεχτώ, θα ήταν κάπως υπερβολικό και ίσως αντιαισθητικό ειδικά για έναν σκηνοθέτη για τον οποίο η «αισθητική των πραγμάτων», οι αισθητικά άρτιες εικόνες κατέχουν την εξέχουσα θέση στα έργα του. Η επιλογή του ερμηνεύθηκε ως έκφραση αλληλεγγύης και ένδειξη ευαισθησίας. Θέλω να πιστεύω ότι ως τέτοια επελέγη, οπότε ως τι άλλο θα μπορούσε να ερμηνευθεί; Ως «επιλεκτική ευαισθησία» χαρακτηρίστηκε από πολλούς στα κοινωνικά δίκτυα συνοδεύοντας και άλλα απαξιωτικά σχόλια. Πράγματι, η ευαισθησία αυτή δεν εκδηλώθηκε για άλλες συγκρούσεις, και το επιχείρημα αυτό που λοιδορείται από πολλούς, έχει ουσιαστική διάσταση. Τα παιδιά που σκοτώνονται στην Ουκρανία, τα παιδιά που έχουν απαχθεί από την Ουκρανία, τα παιδιά που δολοφονήθηκαν με τρόπους αποτρόπαιους την 7η Οκτωβρίου από τη Χαμάς, τα παιδιά που απήχθησαν από τη Χαμάς, δεν «υστερούν» σε αξία από τα παιδιά της Παλαιστίνης. Ωστόσο, κανένα αντίστοιχο pin με τα χρώματα της Ουκρανίας δεν φορέθηκε, καμία δημόσια δήλωση αλληλεγγύης προς τον λαό που αντιστέκεται στη ρωσική εισβολή δεν έγινε. Κανείς επίσης στην Ελλάδα δεν έδιωξε Ρώσους από εστιατόρια και ξενοδοχεία, παρότι η Ρωσία είναι ο αδιαμφισβήτητος επιτιθέμενος, προσπαθεί να καταλάβει ξένη χώρα και σκοτώνει αμάχους καθημερινά, με τη σιωπηρή ανοχή της κοινωνίας της.
Διαδηλώσεις στο Ισραήλ
Στο Ισραήλ, αντιθέτως, χιλιάδες πολίτες κατεβαίνουν στους δρόμους για να καταγγείλουν τις επιλογές της κυβέρνησης Νετανιάχου. Ο αυταρχισμός του Πούτιν συναντά τη σιωπή ή και τη συναίνεση του ρωσικού πληθυσμού, ενώ η ισραηλινή κοινωνία, εξακολουθεί να γεννά αντιδράσεις και εσωτερική κριτική. Δεν είναι μόνον οι διαδηλώσεις στο Τελ Αβίβ. Στην εφημερίδα Haaretz, ο Αραβας συγγραφέας Ρ. Φ. Γκέοργκι, αν και επισημαίνει ότι η ρητορική περί «ανθρώπινων ζώων» ή περί «συλλογικής ενοχής» από Ισραηλινούς ηγέτες, θυμίζουν τις λέξεις που έστρωναν τον δρόμο στη ναζιστική θηριωδία, εξηγεί γιατί διστάζει να εξισώσει τη Γάζα με το Ολοκαύτωμα. Θυμίζει ότι το Ολοκαύτωμα υπήρξε μοναδικό, συστηματικό σχέδιο εξόντωσης, μια παραφροσύνη πέρα από την ανθρώπινη κατανόηση. Στο δικό της άρθρο, η Εβραία Γιούλι Νόβακ, επικεφαλής της οργάνωσης ανθρωπίνων δικαιωμάτων B’Tselem, γράφει ότι η ισραηλινή κοινωνία δεν μπορεί να κλείνει τα μάτια και να πιστεύει ότι όλα γίνονται στο όνομα της αυτοάμυνας. Οπως οι άνθρωποι που αναρωτιούνταν κάποτε «πώς άφησαν να συμβεί το Ολοκαύτωμα», έτσι και σήμερα οι Ισραηλινοί πρέπει να αντιμετωπίσουν το ερώτημα πώς επιτρέπουν τη συστηματική εξόντωση ενός λαού δίπλα τους.
Κανένα pin με τα χρώματα της Ουκρανίας δεν φορέθηκε, καμία δημόσια δήλωση αλληλεγγύης προς τον λαό που αντιστέκεται στη ρωσική εισβολή δεν έγινε. Και κανείς, επίσης, δεν έδιωξε Ρώσους από εστιατόρια.
Μόνο που οι Ισραηλινοί δεν κλείνουν τα μάτια. Οι δύο αυτές φωνές, του Γκέοργκι και της Νόβακ, δεν είναι περιθωριακές. Αντιπροσωπεύουν κάτι θεμελιώδες: μια βαθιά παράδοση αυτοκριτικής στο εσωτερικό του Ισραήλ. Χιλιάδες μαθητές από περίπου 70 γυμνάσια σε όλο το Ισραήλ αρνήθηκαν να παραστούν στην πρώτη ημέρα της σχολικής χρονιάς, ζητώντας συμφωνία για τους ομήρους και κατάπαυση του πυρός. Και είναι εντυπωσιακό το ότι αν θέλει κάποιος να βρει άρθρα που αντιτίθενται στην πολιτική Νετανιάχου στη Γάζα, έχει πληθώρα επιλογών μεταξύ πολλών σκληρών, δημοσιευμένων σε ισραηλινά ΜΜΕ. Με επιχειρήματα και όχι με συνθήματα «του δρόμου» και σίγουρα όχι με ένα pin άπαξ. «Υπάρχουν εκατομμύρια Ισραηλινοί που αγωνίζονται ενάντια σε αυτό το καθεστώς, που αγωνίζονται χωρίς αναγνώριση και βγαίνουν στους δρόμους, καταπληκτικοί άνθρωποι που είναι Ισραηλινοί», δήλωσε επίσης στο Φεστιβάλ Βενετίας ο σκηνοθέτης Χαγκάι Λεβί, ο οποίος είχε ήδη υποστηρίξει την ανοιχτή επιστολή Ιταλών κινηματογραφιστών που καλούσαν τους διευθυντές του φεστιβάλ να υιοθετήσουν μια σαφή φιλοπαλαιστινιακή στάση.
Στοχοποίηση των Εβραίων
Στην Ελλάδα, η συμπαράσταση προς τους Παλαιστινίους, εύκολα και ανησυχητικά συχνά, διολισθαίνει σε στοχοποίηση των Εβραίων. Είναι εύκολο να διώξεις έναν τουρίστα από την ταβέρνα σου, να αναπαραγάγεις συνθήματα που θυμίζουν άλλες εποχές. Είναι δυσκολότερο να διαχωρίσεις την πολιτική από τη θρησκεία, το κράτος από την ταυτότητα, να κατανοήσεις ότι οι Ισραηλινοί πολίτες δεν είναι όλοι ίδιοι, ούτε όλοι οι Εβραίοι στον κόσμο είναι Ισραήλ ή υποστηρικτές του Νετανιάχου.
Ο Πρίμο Λέβι, στο βιβλίο «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», μας προειδοποιεί για το πώς μικρές χειρονομίες αποκλεισμού ανοίγουν τον δρόμο σε μεγαλύτερες φρικαλεότητες. Ο Κλαούντιο Μαγκρίς έγραφε το 1982 στην Corriere della Sera ότι «εάν έπρεπε να στείλουμε ένα μήνυμα στο Διάστημα για να δείξουμε στους άλλους πιθανούς κατοίκους του σύμπαντος για τι είναι ικανός ο άνθρωπος, τι μπορεί να υποστεί και τι να επιβάλει, θα έπρεπε να το συνοδεύσουμε από αυτά τα δύο βιβλία» (Επίλογος στην κυκλοφορία του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» από τις εκδ. ΑΓΡΑ, 1997).
Οπως τότε, στο Ολοκαύτωμα, έτσι και τώρα, σπανίως κάποιος σπεύδει να υπερασπιστεί τους Εβραίους. Οι φωνές που –δικαιολογημένα– υψώνονται για τη Γάζα, σπανίως συνοδεύονται από την αναγνώριση ότι η στοχοποίηση Εβραίων δεν αποτελεί μορφή αλληλεγγύης, αλλά επανάληψη ενός παλιού μίσους. Είναι χαρακτηριστικά τα φρικτά, απάνθρωπα σχόλια κάτω από τη φωτογραφία της μάνας που σπαράζει πάνω στο φέρετρο του δολοφονημένου ομήρου Ιντάν Στίβι, του οποίου η σορός ανακτήθηκε. Η υπεράσπιση των Παλαιστινίων μπορεί και πρέπει να εκφράζεται με πολιτικούς, ανθρωπιστικούς και νομικούς όρους. Δεν επιτρέπεται να αδιαφορούμε για την καταστροφή στη Γάζα. Αλλά εξίσου δεν επιτρέπεται να αφήνουμε τον αντισημιτισμό να παρουσιάζεται ως μορφή αλληλεγγύης.
