«Πάνω απ’ όλα, ο Δημήτρης Πικιώνης ήταν ζωγράφος και ένας ήρεμος άνθρωπος. Για αυτόν, η τέχνη ήταν ο δρόμος προς τη φύση. Η έκθεσή του, που παρουσιάζεται στον 21ο αιώνα, ίσως μας βοηθήσει να ανακτήσουμε το αργό πέρασμα του χρόνου και μας υπενθυμίσει ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να αποτελεί πράξη στοχασμού, πολιτισμού και βαθιάς σύνδεσης με τον κόσμο».
Συζητάμε με τη δρα Αρχιτεκτονικής Κοβαδόνγκα Μπλάσκο, μία εκ των δύο συνεπιμελητών της έκθεσης «Δημήτρης Πικιώνης. Αισθητική τοπογραφία», που άνοιξε την προηγούμενη σεζόν στη Μαδρίτη.
Η έκθεση, που διοργανώθηκε από κοινού με το Μουσείο Μπενάκη και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Θερβάντες της Αθήνας, το Ιταλικό Ινστιτούτο Πολιτισμού της Μαδρίτης και την Ελληνική Πρεσβεία στην Ισπανία, είναι παραγωγή του ιδρύματος Círculo de Bellas Artes, βασισμένη στην έρευνα για τα έργα και τα κείμενα του Δημήτρη Πικιώνη. Σκοπός της, να παρουσιάσει τον Ελληνα αρχιτέκτονα ως ζωγράφο, στοχαστή και πρωτοπόρο της ελληνικής αισθητικής.
Οπως μας πληροφορεί η ιστοσελίδα του Μουσείου Μπενάκη, η συγκεκριμένη έκθεση πρόκειται να εγκαινιαστεί στην Αθήνα, στο Μπενάκη/Πειραιώς 138, στις 22 Οκτωβρίου. Περιμένοντας λοιπόν να δούμε και στην Ελλάδα το υλικό που προέκυψε από την ενδελεχή έρευνα των Ισπανών αρχιτεκτόνων και συνεπιμελητών της «Αισθητικής τοπογραφίας», Χουάν Μιγκέλ Χερνάντεθ-Λεόν και Κοβαδόνγκα Μπλάσκο, θελήσαμε να μάθουμε κατ’ αρχάς γιατί η αρχιτεκτονική κοινότητα της Μαδρίτης αποφάσισε να τιμήσει τον Δημήτρη Πικιώνη.
«Το έργο του Πικιώνη είναι γνωστό στους ειδικούς, αλλά παραμένει σχεδόν άγνωστο στο ευρύ ισπανικό κοινό», λέει στην «Κ» η κ. Μπλάσκο. «Συνήθως αναφέρεται μόνο σε σχέση με τη διαμόρφωση του τοπίου των προσβάσεων στην Ακρόπολη. Σε μια εποχή κρίσης των ευρωπαϊκών θεμελίων όμως, θελήσαμε να αναδείξουμε την πολυπλοκότητα της προσωπικότητάς του, που επιδίωξε να συμφιλιώσει την ελληνική ταυτότητα με την καλλιτεχνική νεωτερικότητα. Η έκθεση εμβαθύνει στη ζωή και στο έργο του μέσα από έξι εμβληματικά αρχιτεκτονικά έργα, τα οποία αποκαλύπτουν το μοναδικό του όραμα για το τοπίο ως έργο τέχνης».
Μαθητής του Παρθένη
Ο Δημήτρης Πικιώνης γεννήθηκε το 1887 στον Πειραιά και το 1906 έγινε ο πρώτος μαθητής του ζωγράφου, καθηγητή τότε στο Πολυτεχνείο, Κωνσταντίνου Παρθένη. Δύο χρόνια αργότερα έλαβε το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού από το ΕΜΠ και, όντας μαθητής τέτοιου δασκάλου, έφυγε για να σπουδάσει ζωγραφική στο Μόναχο και στη συνέχεια στο Παρίσι. Εκεί ήρθε σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα και ιδιαίτερα με το έργο των Σεζάν και Κλέε, τη γλυπτική του Ροντέν, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα αρχιτεκτονικής σύνθεσης και εργάστηκε σε αρχιτεκτονικά γραφεία.
Η έκθεση εμβαθύνει στη ζωή και στο έργο του μέσα από έξι εμβληματικά έργα, τα οποία αποκαλύπτουν το μοναδικό του όραμα για το τοπίο ως έργο τέχνης. -Κοβαδόνγκα Μπλάσκο, δρ Αρχιτεκτονικής
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα συνέχισε την ενασχόλησή του με την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική και υπήρξε μέλος μιας εκλεκτής ομάδας που εισήγαγε στην Ελλάδα την ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Παρότι υπήρξε σύγχρονος αρχιτεκτόνων όπως ο Λε Κορμπιζιέ και ο Μις βαν ντερ Ρόε, προσπάθησε να ενσωματώσει στην αρχιτεκτονική του τη λαϊκή παράδοση με τη μοντέρνα αφαίρεση.
«Στις αρχές του 20ού αιώνα ο Πικιώνης έπρεπε να αντιμετωπίσει την πίεση για οικιστική ανάπτυξη της χώρας του. Η ανοικοδόμηση δεν ήταν μόνο μια φυσική ανάγκη αλλά και ηθική αποστολή. Σε όλα τα σχέδιά του για κατασκευές και ανακαινίσεις βλέπουμε ότι η αρχιτεκτονική του τίθεται στην υπηρεσία του ελληνικού πολιτισμού, με παραδείγματα όπως το δημοτικό σχολείο του Λυκαβηττού και το ξενοδοχείο Ξενία», σχολιάζει η Ισπανίδα αρχιτέκτονας. Και προσθέτει: «Ο Πικιώνης ήθελε να συμβάλει στην ανοικοδόμηση της πατρίδας του, αλλά όχι με επιφανειακό, επικερδή τρόπο. Επιθυμούσε να το κάνει από τη θέση του ως Ελληνας πολίτης. Ομοίως, στην Ισπανία τη δεκαετία του 1950 προέκυψε ανάλογη ανησυχία: να επιτευχθεί η ανάκτηση μιας νεωτερικότητας βασισμένης στη μεσογειακή παράδοση που αντιπροσώπευε την αυθεντική ισπανική ταυτότητα. Το Μανιφέστο της Αλάμπρα και το έργο αρχιτεκτόνων όπως ο Γκαρσία Μερκαδάλ και ο Χοσέ Λουίς Σερτ δείχνουν αυτή την κοινή πολιτισμική αναζήτηση».
Η έκθεση επικεντρώνεται στην τοπογραφία των εισόδων της Ακρόπολης από τον Πικιώνη, γεμάτη με εικαστικές αναφορές στα πεζοδρόμιά της. Το έργο ολοκληρώθηκε, μετά μια μακρά και περίπλοκη κατασκευαστική διαδικασία, το 1958. Οι εικόνες και τα σχέδια του αρχιτέκτονα διανθίζονται με δικά του λόγια, μεταφέροντας τα χειρόγραφα σημειώματά του, τις σκέψεις και το όραμά του. Οπως σημείωσε ο κ. Χερνάντεθ-Λεόν, «ο Πικιώνης επιδίωξε να θέσει ένα ζήτημα ταυτότητας στην τέχνη, συνδυάζοντας τον ελληνισμό με τον μοντερνισμό».
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Círculo de Bellas Artes, η «Αισθητική τοπογραφία» γνώρισε θερμή υποδοχή στη Μαδρίτη και προσέλκυσε διεθνές ενδιαφέρον. Την επισκέφθηκαν περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι, ενώ πολλοί Ελληνες που περνούσαν από την πόλη εξεπλάγησαν ανακαλύπτοντας μια έκθεση αφιερωμένη στον «δικό» τους Δημήτρη Πικιώνη.
Η παρέμβαση στην Ακρόπολη
«Οι περισσότεροι επισκέπτες εντυπωσιάστηκαν από τη μακέτα που κατασκευάστηκε για να δείξει την παρέμβαση του Πικιώνη στην Ακρόπολη, γύρω από την οποία περιστρέφεται ολόκληρος ο εκθεσιακός λόγος», αναφέρει η κ. Μπλάσκο.
Ο Πικιώνης επιδίωξε να θέσει ένα ζήτημα ταυτότητας στην τέχνη, συνδυάζοντας τον ελληνισμό με τον μοντερνισμό. -Χ. Μ. Χερνάντεθ-Λεόν, πρόεδρος του ιδρύματος Circulo de Bellas Artes
Πραγματικά σε αυτή την έκθεση, που χωρίζεται σε τρία μέρη (Ζωγραφική και Σκέψη, Αρχιτεκτονική και Μακέτα), περνώντας από το προσωπικό στοιχείο της πρώτης ενότητας στο αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της δεύτερης, ο επισκέπτης καταλήγει στην τρίτη ενότητα όπου δεσπόζει μια τρισδιάστατη απεικόνιση της περιοχής της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου, στην οποία φαίνεται η μορφολογική επέμβαση του Πικιώνη στο σύνολό της.
«Ποιες πτυχές της προσέγγισης του Πικιώνη στην ανάμειξη της παράδοσης και του μοντερνισμού πιστεύετε ότι είναι πιο σχετικές με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική πρακτική;» ρωτάμε την κ. Μπλάσκο.
«Η καλύτερη σύγχρονη αρχιτεκτονική λαμβάνει υπόψη τη σχέση της με την τοποθεσία και το τοπίο. Στην πραγματικότητα, η πρόσφατη έννοια της κληρονομιάς του “αστικού τοπίου” ανταποκρίνεται στην κατανόηση ότι η αρχιτεκτονική και η οικοδόμηση έχουν καθήκον να συμμετέχουν σε ένα διάλογο με αυτό που ήδη υπάρχει επιτόπου.
»Στα γραπτά του, ο Πικιώνης αναφέρεται στη θεμελιώδη σχέση μεταξύ των μεμονωμένων πραγμάτων (των μερών) και του Ολου ως “καθολική αρμονία”. Υποστηρίζουμε ότι αυτή η σχέση υπάρχει και σε κάθε ποιοτική αρχιτεκτονική (είτε σύγχρονη είτε κλασική). Στόχος μας με αυτή την έκθεση δεν ήταν μόνο να αναδείξουμε τη μεγαλοπρεπή κληρονομιά του Δημήτρη Πικιώνη στον 21ο αιώνα, αλλά και να ανακτήσουμε ένα “ευαίσθητο βλέμμα” που μας οδηγεί να τον κατανοήσουμε σήμερα καλύτερα και από το παρελθόν».
