Ενα από τα ωραιότερα κείμενα που έχουν γραφεί για τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι μυθιστόρημα, όχι μελέτη ή βιογραφία. Πρόκειται βέβαια για τον «Αχό της εποχής» (μτφρ.: Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο, 2016) από τον Τζούλιαν Μπαρνς. Με σπάνια δύναμη, ο σπουδαίος Βρετανός συγγραφέας αφηγείται σε αυτό την αγωνία του μεγάλου Ρώσου συνθέτη να επιζήσει κάτω από την τρομοκρατία του σταλινικού καθεστώτος.
Είναι θαύμα το ότι επέζησε ο Σοστακόβιτς και, σε μεγάλο βαθμό, συγκυριακό: ο θάνατος του Στάλιν ήρθε στην κατάλληλη στιγμή. Ο συνθέτης δεν είχε ποτέ τη στόφα του ήρωα, ωστόσο, η αξιοπρέπειά του τον βασάνιζε διαρκώς.
Σε συνέντευξή του, ο Μπαρνς είχε περιγράψει τα τρία συρτάρια του Σοστακόβιτς: ένα όπου φύλαγε τις παρτιτούρες για τα πιο εμπορικά έργα του (κινηματογραφικές συνθέσεις κ.ά.), ένα όπου φύλαγε τα έργα που ήξερε ότι θα «περνούσαν» από τους σταλινικούς (κυρίως τις συμφωνίες του) και ένα τρίτο, όπου φύλαγε τα αυστηρά «δικά του» έργα. Εκεί έκρυβε τα κουαρτέτα εγχόρδων του.
Ο κύριος Γκρι θυμάται να διαβάζει με περιέργεια την είδηση ότι ο Αμερικανός συγγραφέας Φίλιπ Ροθ δεν έχασε τις συναυλίες του φημισμένου Κουαρτέτου Εμερσον όταν στο Μανχάταν έπαιζε το 2006 τα κουαρτέτα του Σοστακόβιτς. Η μουσική δωματίου του Σοστακόβιτς, και ειδικά τα κουαρτέτα εγχόρδων, είναι, ίσως, μαζί με τα αντίστοιχα έργα του Μπάρτοκ, του Γιάνατσεκ ή του Μπρίτεν ό,τι καλύτερο έβγαλε στον τομέα αυτόν ο εικοστός αιώνας.
Δύσκολα έργα; Ναι, οπωσδήποτε. Απαιτητικά και βλοσυρά, παιγνιώδη, μα και σκιερά, σκοτεινά επίσης. Είναι οι συνθέσεις όπου ο Σοστακόβιτς έβγαλε όλη του την ψυχή, τη ζωή και τη σκέψη του, όχι μόνον ως Ρώσος (και ως Σοβιετικός) συνθέτης μα και ως καλλιτέχνης του κόσμου του ταραγμένου εικοστού αιώνα.
Οι εκτελέσεις του Emerson Quartet (Deutsche Grammophon) είναι κλασικές. Τώρα όμως έρχονται να τις συναγωνιστούν (άτυπα φυσικά· ίσως μονάχα στο μυαλό των συλλεκτών που χάνονται μέσα στην άγονη μανία των πρωταθληματικών συγκρίσεων ερμηνειών) οι ηχογραφήσεις του Κουαρτέτου Καζάλς (Cuarteto Casals) από την Harmonia Mundi.
Είχε προηγηθεί το πρώτο σετ διπλού cd, τώρα έρχεται το δεύτερο για να ολοκληρώσει τον κύκλο. Οι συγκριτικές ακροάσεις έχουν πάντοτε ενδιαφέρον ουσιαστικό, όχι για να αναδειχθεί κάποιος «πρωταθλητής», αλλά για τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι διαφορετικές ερμηνείες φωτίζουν πτυχές ενός έργου. Και εδώ, στο σύνολο αυτών των συνθέσεων, ο Σοστακόβιτς παρουσιάζεται σε όλο του το μεγαλείο.
