Σε άλλη περίπτωση –αρχαίας τέχνης, αρχιτεκτονικών καταλοίπων κ.ά.– θα κρίναμε την επιλογή των εκθεμάτων, τον χωρισμό τους σε ενότητες κ.λπ. Τι παραπάνω όμως οφείλει να υπολογίσει η έκθεση ενός αρχαιολογικού ευρήματος που αποτελείται από λείψανα ανθρώπων; Είναι δυνατόν να παρουσιαστούν χωρίς το στοιχείο του σεβασμού; Θα διαχειριστεί ο επισκέπτης τον βίαιο θάνατό τους, ακόμα και αν εκτελέστηκαν στην αρχαϊκή εποχή; Και ποια ηθικά ερωτήματα πρέπει να έχουν απαντηθεί, προτού οι «Δεσμώτες» του Φαλήρου, οι 79 σκελετοί ομαδικής ταφής του 7ου αιώνα π.Χ. που ανασκάφηκαν το 2016 από τη Στέλλα Χρυσουλάκη στο Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, παρουσιαστούν στο κοινό;
Τέτοια θέματα συζήτησε προχθές το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, προτού δώσει την ομόφωνα θετική γνωμοδότησή του στη μουσειολογική μελέτη και τη μουσειογραφική προμελέτη των «Δεσμωτών». Οι οποίοι θα αναδειχθούν στο υπόγειο σημείο που βρέθηκαν, προστατευμένοι πλέον από ένα υπό κατασκευήν μουσειακό κέλυφος, σχεδιασμένο ώστε να μη διαχωρίζεται από το εύρημα και από τον τρόπο έκθεσής του, αλλά να αποτελεί μαζί του μια ενιαία ενότητα, που θα υπηρετεί την κατανόηση ενός συνταρακτικού ιστορικού επεισοδίου. «Μια ομαδική ταφή 79 Αθηναίων είναι ένα θέαμα μάλλον μακάβριο. Η μετάβαση του επισκέπτη και η προετοιμασία του για να αντικρίσει τους σκελετούς, τόσο μέσω πληροφόρησης όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, ήταν βασική μας έγνοια», έλεγε ο αρχιτέκτονας Κωσταντής Κίζης, σχεδιαστής του κελύφους των «Δεσμωτών» («Κ», 12.1.2025).
Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, βασική αρχή της μουσειολογικής και μουσειογραφικής προσέγγισης είναι να αποδοθεί η ιστορική σημασία του ευρήματος, με σεβασμό στους νεκρούς. Πηγές της «Κ» αναφέρουν ότι στην εκτενή συζήτησή τους, τα μέλη του ΚΑΣ αναφέρθηκαν ακόμα και στην αιτιολόγηση ενός μουσείου που στεγάζει μια ομαδική ταφή. Είναι λοιπόν η ιστορική διάσταση του γεγονότος –η σύνδεσή του με πολιτειακές εξελίξεις οι οποίες οδήγησαν μακροπρόθεσμα στη γέννηση της αθηναϊκής δημοκρατίας και ο ενδεχόμενος συσχετισμός του με το Κυλώνειο Αγος, βάσει ερμηνειών– που νομιμοποιεί, σε συνδυασμό με τη δέουσα φροντίδα, την παρουσίαση των Δεσμωτών. Οι ίδιες πηγές επιβεβαιώνουν ότι οι σχετικές μελέτες έλαβαν προφανώς υπόψη τους εκθέσεις αρχαίων ανθρώπινων καταλοίπων στο εξωτερικό.
Στην πρώτη ενότητα, ο επισκέπτης θα ενημερώνεται για το ευαίσθητο θέμα των «βιαιοθανάτων» και έπειτα θα κρίνει αν θα συνεχίσει, καθώς ο στόχος είναι η συνειδητοποιημένη επίσκεψη και όχι η διάθεση να δει κανείς τυχαία ένα «περίεργο» εύρημα – το οποίο είναι «δύσκολο», ακόμα και για αρχαιολόγους, λένε όσοι έχουν σχετική εμπειρία. Κατόπιν, ο επισκέπτης θα πραγματοποιεί την καθοδική πορεία του μέσω μιας κυκλοτερούς ράμπας (πλήρως προσβάσιμης) και αφού θα αφήνει πίσω του τον παρόντα χώρο και χρόνο, θα ενημερώνεται για τη σχέση του Φαλήρου με την Αθήνα στην αρχαιότητα, για τις ταφικές πρακτικές, για την ανασκαφή και την ερμηνεία του ευρήματος κ.ά. Οι «Δεσμώτες» θα βρίσκονται σε έναν «χώρο σιωπής», σε στάθμη -3,75 μ., προστατευμένοι πίσω από υαλόφρακτα ανοίγματα. Ο επισκέπτης θα μπορεί να τους παρατηρεί, στοχαζόμενος όσα έχει μάθει. Και μετά την προτελευταία ενότητα, όπου η ιστορική στιγμή θα μετουσιώνεται σε κίνηση μέσα από τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης, θα ακολουθεί η αντίστροφη πορεία: η άνοδος.
