Μια σπάνια περίπτωση όπου η κινηματογραφική μνήμη αποκτά φυσική υπόσταση είναι η αποκατάσταση της «οικίας Κοκοβίκου», στην Πλάκα –γνωστής από την εμβληματική ταινία του 1964 «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα»–που ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες το ΥΠΠΟ. Το κτίριο στην οδό Τριπόδων 32 δεν θα είναι πια απλώς ένα σκηνικό του ελληνικού κινηματογράφου, αλλά ένας ζωντανός χώρος προβολής ταινιών που θα υποδεχθεί το αθηναϊκό κοινό, από τον Οκτώβριο.
Και ενώ το σπίτι «του Αντωνάκη και της Ελενίτσας» είναι λίγο-πολύ ένα σημείο που όλοι γνωρίζουμε, την ίδια στιγμή, ο Ιωάννης Τρεβλός, μέσα από το κανάλι του στο YouTube «Σκουριασμένη Πόλη», μας οδηγεί σε μια εντελώς διαφορετική κατεύθυνση, αναδεικνύοντας ξεχασμένα κομμάτια του ελληνικού σινεμά αλλά και της ίδιας της πόλης. Στη «Σκουριασμένη πόλη», λοιπόν, θα βρείτε ολόκληρη σειρά από δικά του βίντεο, όπως «Πού γυρίστηκε ο “Κατήφορος”», «Πού γυρίστηκε ο “Μάγος της Αθήνας”» κ.ά. Ενα πολύ ενδιαφέρον, νοερό ταξίδι στο τότε και το τώρα της πόλης και των μεταμορφώσεών της.
«Ηθελα να εκφράσω μέσα από τον φακό μου κάτι που με απασχολεί: το πώς η Αθήνα έφτασε ώς εδώ πολεοδομικά και κοινωνικά και να δώσω τη διάσταση της πόλης του τότε και του τώρα. Ετσι σκέφτηκα “τι καλύτερη πηγή από τις παλιές ταινίες;”», μας λέει ο Ιωάννης Τρεβλός.
Με την ενδελεχή έρευνα που πραγματοποιεί, ο κ. Τρεβλός χαρτογραφεί την πόλη μέσα από το ελληνικό σινεμά, εντοπίζοντας σημεία, κτίρια και γωνιές που εμφανίζονται σε θρυλικά πλάνα. «Εκπαίδευσα σιγά σιγά τον εαυτό μου στο να ξετυλίγει το νήμα της αναζήτησης, η αρχή του οποίου είναι συνήθως υποθέσεις για το πού μπορεί να βρίσκεται το σπίτι του Βέγγου, για παράδειγμα, στην ταινία “Θα σε κάνω βασίλισσα”. Καμία φορά η αρχή είναι και τα διακριτικά στοιχεία που μου ξυπνούν αναμνήσεις. Βλέποντας τις ταινίες συχνά έχω σκεφτεί “έχω περάσει από αυτό το σημείο”», εξηγεί.
Η έρευνά του ξεκινάει από τη δεκαετία του 1930 και φτάνει μέχρι και το πιο πρόσφατο παρελθόν, όπως είναι τα «Φτηνά Τσιγάρα» του Ρένου Χαραλαμπίδη, σημειώνοντας ότι το να ταυτοποιήσεις σημεία που εμφανίζονται σε ταινίες του βωβού σινεμά ήταν ένα εγχείρημα υψηλών απαιτήσεων. «“Οι Απάχηδες των Αθηνών”, ταινία του 1931, γυρίστηκε στην Πλάκα, στη συνοικία Βρυσάκι, εκεί όπου απλώνεται σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Αγοράς, αφού απαλλοτριώθηκε από την Αμερικανική Αρχαιολογική Εταιρεία. Για καλή μου τύχη η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών διέθετε διαδικτυακά πλούσιο φωτογραφικό υλικό με τους δρόμους όπου έγινε η ανασκαφή και έτσι άρχισα να συγκρίνω έναν έναν δρόμο με τα καρέ της ταινίας», επισημαίνει ο κ. Τρεβλός.
Το σημαντικότερο ίσως από τα «εργαλεία» που χρησιμοποιεί είναι τα πόδια του, μας λέει χαριτολογώντας, τονίζοντας ότι η «Σκουριασμένη πόλη» απαιτεί να γίνεις ένα με την Αθήνα και να την αφήσεις να σε οδηγήσει η ίδια σε αυτό που αναζητάς.
«Είναι σαν να ψάχνεις ένα κόσμημα της μητέρας σου, που ξέρεις ότι υπάρχει κάπου μέσα στο σπίτι αλλά δεν γνωρίζεις την ακριβή θέση του. Αυτό είναι το συγκλονιστικό: ότι χάνεις κάτι ή νομίζεις ότι χάνεις και τελικά το ξαναβρίσκεις».
«Είμαι αλήτης τεντιμπόης»
Περισσότερο από μια χαρτογράφηση του αστικού ιστού, τα βίντεο του Ιωάννη Τρεβλού συνιστούν και μια άτυπη κοινωνιολογική έρευνα, αναδεικνύοντας όχι μόνο τις μεταμορφώσεις της πόλης, αλλά και τις μετατοπίσεις στις κοινωνικές αντιλήψεις, συμπεριφορές και πολιτικές πρακτικές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του «Νόμου 4000», του 1962, σε σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη. Εδώ η «Σκουριασμένη πόλη» αποκαλύπτει το σπίτι του αυστηρού καθηγητή Ανδρέα Οικονόμου (Βασίλης Διαμαντόπουλος) στην πλατεία Αττικής, αλλά και το σημείο του θρυλικού «γιαουρτώματος» από τον νεαρό Ευαγγέλου (Θανάσης Παπαδόπουλος). Η τύχη του μαθητή της ταινίας ακολουθεί τον νόμο που θεσπίστηκε επί Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος προέβλεπε κούρεμα και διαπόμπευση σε κεντρικούς δρόμους της πόλης, με κρεμασμένη την ταμπέλα «Είμαι αλήτης τεντιμπόης». Η χαρακτηριστική σκηνή γυρίστηκε στη Φωκίωνος Νέγρη, με τον κ. Τρεβλό να υποδεικνύει τις εισόδους πολυκατοικιών που διακρίνονται, πολλές από τις οποίες διασώζονται ολόιδιες μέχρι και σήμερα.
«Σε ένα σημείο όπου έχουν γυριστεί πολλές ταινίες, μπορείς εύκολα να ανακαλύψεις το κινηματογραφικό του ενδιαφέρον. Ενα τέτοιο σημείο είναι τόσο η Φωκίωνος Νέγρη όσο και η Πλάκα, που πέρα από την ομορφιά τους, οι τότε παραγωγές είχαν μάθει πώς να στήνουν εκεί τα φώτα του συνεργείου κ.λπ.», λέει ο κ. Τρεβλός, ο οποίος εργάζεται μάλιστα στον χώρο παραγωγής τηλεοπτικών ειδήσεων.
Αυτή την περίοδο βρίσκεται στην τελική ευθεία για την ολοκλήρωση μιας μεταφορικής αλλά και κυριολεκτικής περιπλάνησης στους δρόμους που εμφανίζονται στην ταινία «Πες τα, βρωμόστομε», του 1983, με τον Στάθη Ψάλτη, ενώ παράλληλα έχει ξεκινήσει την έρευνα για το «Βαρύ πεπόνι» (1977) του Παύλου Τάσιου.
