Μεγάλωσε σε ένα σπίτι όπου η αγάπη για τη φωτογραφία ήταν μεγάλη. Ο παππούς του, μάλιστα, υπήρξε ο εφευρέτης του πολωτικού φίλτρου. Οι γυάλινες πλάκες και τα παλιά μηχανήματα από την οικογενειακή συλλογή, την οποία ο χημικός πατέρας του διαφύλαξε με ευλάβεια, έγιναν κίνητρο ώστε ο Ελβετός οφθαλμίατρος Βόλφγκανγκ Μπερνάουερ να ξεκινήσει, ήδη από την εφηβεία, τα δικά του φωτογραφικά πειράματα, εμπλουτίζοντας τη συλλογή των φωτογραφιών του κυρίως μέσα από τα ταξίδια του.
Το 1996 βρέθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα: Πέρασε τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στην Ολυμπο της Καρπάθου. Η εμπειρία ήταν για εκείνον μοναδική. «Οι άνθρωποι, τόσο ζεστοί και φιλικοί, ο συνδυασμός της κατάνυξης και της γιορτής, το νόημα της Ανάστασης και η αυθεντική ατμόσφαιρα του χωριού – όλα αυτά ήταν πρωτόγνωρα για μένα και με συγκίνησαν βαθιά», λέει στην «Κ» από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, από τη Ζυρίχη όπου ζει.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Νησιά και ενδοχώρα
Εκείνο το ταξίδι έγινε αφορμή για ένα μεγάλο φωτογραφικό πρότζεκτ· άρχισε να ταξιδεύει στην νησιωτική Ελλάδα αλλά και στην ενδοχώρα –σε Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Αρκαδία, Φωκίδα, Ηπειρο– στρέφοντας τον φακό του σε μικρά χωριά και στους κατοίκους τους, δίνοντας έμφαση σε μέρη όπου ο παραδοσιακός τρόπος ζωής έβρισκε ακόμη χώρους να ανασαίνει –ξωκκλήσια και αρχαιολογικούς χώρους, εργαστήρια τεχνιτών και καφενεία, παντοπωλεία και αυλές σπιτιών–, σε αντικείμενα, κατασκευές και τελετουργίες που εξαφανίζονται με τα χρόνια. Ακόμη και μετά τον γάμο του με την Τζούλια και τη γέννηση των τεσσάρων παιδιών τους, της Σελίνα, του Ράφαελ, της Λετίσια και της Σόφι, εκείνος συνέχισε να επισκέπτεται συχνά και για μεγάλα διαστήματα την Ελλάδα. Στη σύζυγό του, μάλιστα, αφιερώνει το βιβλίο, «γιατί όχι μόνο ανεχόταν την απουσία μου, αλλά και υποστήριξε ενεργά αυτό το φιλόδοξο έργο.»
Μέχρι το 2024 είχε συγκεντρώσει χιλιάδες εικόνες – πρώτη ύλη για την έκδοση «Μy Greek village» που κυκλοφόρησε στην Ελβετία το 2019 από τον εκδοτικό οίκο Bildperlen και πρόσφατα στη χώρα μας, σε ελληνικά και αγγλικά, από τις εκδόσεις Πατάκη. Σκοπός του δεν ήταν απλώς να παρουσιάσει μια σειρά εικόνων, αλλά να προσφέρει το «απόσταγμα» της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, να αφηγηθεί ιστορίες διαπροσωπικών σχέσεων, οικογένειας, ταυτότητας, φιλοξενίας.
«Το βιβλίο είναι μια καταγραφή για τις επόμενες γενιές, που παράλληλα θέτει καίρια ερωτήματα: Ποια στοιχεία της ζωής στο χωριό είναι σημαντικά; Ποια θέλουμε και πρέπει να διασώσουμε και να πάρουμε μαζί μας;».
«Για χιλιάδες χρόνια, το χωριό ήταν η πιο κοινή μορφή οικισμού στην Ελλάδα. Αυτό άλλαξε μόνο στη διάρκεια του 20ού αιώνα με την ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων. Το βιβλίο μου αναδεικνύει τις θετικές πτυχές της ζωής σ’ ένα χωριό: την τοπική παραγωγή, τους δεσμούς μεταξύ της κοινότητας, την αλληλεγγύη, την αίσθηση της πατρίδας. Είναι μια καταγραφή για τις επόμενες γενιές, που παράλληλα θέτει καίρια ερωτήματα: Ποια στοιχεία της ζωής στο χωριό είναι σημαντικά; Ποια θέλουμε και πρέπει να διασώσουμε και να πάρουμε μαζί μας στο μέλλον; Mε άλλα λόγια, το ελληνικό χωριό είναι ένα ιδεώδες, που οφείλουμε να προστατεύσουμε και να υπερασπιστούμε».
Αν μπορούσε να προσκαλέσει τους αναγνώστες να ζήσουν μόνο ένα πράγμα από τα χωριά που φωτογράφισε, ποιο θα ήταν: μια μυρωδιά, ένα γεύμα, μια συζήτηση, ένα τελετουργικό; «Ενα τελετουργικό!» απαντά αμέσως ο Βόλφγκανγκ Μπερνάουερ. «Τον εορτασμό του ελληνικού Πάσχα στο “δικό μου” ελληνικό χωριό. Το πάτωμα της εκκλησίας στρωμένο με φύλλα βασιλικού και άγρια βότανα – αξέχαστη ευωδιά. Το αρνί του Πάσχα, μαγειρεμένο σε ξυλόφουρνο πάνω σε κλαδιά ελιάς – ασύγκριτο γεύμα. Η συζήτηση με τον Τάσο, τον δάσκαλο του Δημοτικού, που κάνει τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα σε αυτό το απομονωμένο μέρος – βαθιά συγκινητική».
Η Ελλάδα συχνά συνδέεται με έντονο φως, δυνατές σκιές και ζωηρά χρώματα. Πώς επηρέασε το ελληνικό τοπίο το φωτογραφικό ύφος του; «Η χώρα σας είναι ένα μάθημα οπτικής αντίληψης. Το έντονο φως του ήλιου, ο χαμηλός ορίζοντας κοντά στη θάλασσα και ο καθαρός ουρανός δημιουργούν ένα μοναδικό παιχνίδι σκιών και αντανακλάσεων πάνω στα λευκά ή ασβεστωμένα κτίρια», τονίζει.
Διπλή ματιά
Η κουβέντα έρχεται στη δουλειά του. Βρίσκει κάποια σχέση ανάμεσα στην εξέταση του ανθρώπινου ματιού και στην παρατήρηση ενός τόπου μέσα τη φωτογραφική μηχανή; Και αυτή η ενασχόληση άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την «όραση» – ιατρικά και μεταφορικά; «Σε μια κλασική οφθαλμολογική εξέταση με σχισμοειδή λυχνία, χρησιμοποιούμε διαφορετικές εντάσεις φωτός, γωνίες, σκιές και αντανακλάσεις. Η καλλιτεχνική φωτογραφία χρησιμοποιεί ακριβώς τις ίδιες τεχνικές», εξηγεί ο συνομιλητής μου. «Οσο για το δικό μου “κέρδος” από αυτό; Φωτογραφίζοντας έμαθα να βλέπω την ομορφιά στο απλό, το παλιό, το φθαρμένο και σε ανθρώπους που προηγουμένως δεν είχα “δει” πραγματικά…».
Πολύχρωμο μωσαϊκό
Μέσα από αυτή την προσέγγιση ο Βόλφγκανγκ Μπερνάουερ έφτιαξε ένα πολύχρωμο μωσαϊκό, ένα μοναδικό μικρόκοσμο, μια συναρπαστική πινακοθήκη με πορτρέτα ανθρώπων. Στις σελίδες τού «Το ελληνικό χωριό μου» συναντώνται ο Θεόδωρος (ψήνει καφέ πίσω από τον πάγκο του καφενείου που άνοιξε ο παππούς του το 1923) με τον Παναγιώτη (ζυμώνει ψωμί στον φούρνο που έφτιαξε ο πατέρας του το 1922)· η Ειρήνη (μοναχή σε μικρό ορεινό μοναστήρι) με τον Θωμά (που δεν είναι πια σε θέση να ζήσει την οικογένειά του με το σαγματοποιείο του και ασχολείται με τα μελίσσια)· ο Δημήτρης (που αν και συνταξιοδοτήθηκε εξυπηρετεί ακόμη κάποιους τακτικούς πελάτες στο κουρείο του) με τον Αναστάσιο (που συνεχίζοντας την παράδοση της οικογένειάς του κατασκευάζει βαρέλια και έπιπλα).
«Ολα αλλάζουν με γοργούς ρυθμούς», παραδέχεται ο Ελβετός φωτογράφος. «Τα παλιά καφενεία δίνουν τη θέση τους σε απρόσωπα καφέ, τα εργαστήρια κλείνουν, η παράδοση αντικαθίσταται από το φολκλόρ, η νεωτερικότητα έχει πια επικρατήσει. Φωτογράφισα έναν κόσμο που χάνεται, γιατί η φωτογραφία είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα για να αφηγηθείς την Ιστορία. Ομως είναι ολοένα και πιο δύσκολο να βρω και να αποτυπώσω την αυθεντική Ελλάδα. Ο χρόνος του ελληνικού χωριού που απεικονίζεται στο βιβλίο μου, δυστυχώς, τελειώνει…».
