Περισσότερα από 40 ντοκιμαντέρ, μικρού και μεγάλου μήκους, διαγωνίζονται φέτος στο επετειακό 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Καστελλορίζου «Beyond Borders» (24-31/8), το οποίο δίνει έμφαση στην ελληνική δημιουργία. Οκτώ από αυτές τις ταινίες θα μπορεί να δει το κοινό δωρεάν μέσα από την ιστοσελίδα της «Καθημερινής», σε μια συνεργασία της «Κ» με το Φεστιβάλ. Ζητήσαμε από τους οκτώ δημιουργούς να συστήσουν τις ταινίες τους και να μοιραστούν μαζί μας μια φράση ή ένα στιγμιότυπο που θα ήθελαν να κρατήσουν οι θεατές.
Σ. Ι.
1. ΣΤΑΥΡΟΣ ΨΥΛΛΑΚΗΣ: Σμιλεμένες ψυχές
Ο Ελβετός οδοντίατρος Julien Grivel για 26 χρόνια φρόντιζε, δωρεάν, δύο φορές τον χρόνο, τα δόντια των χανσενικών στο νοσοκομείο «Η Αγία Βαρβάρα». Αφορμή για την ταινία μας ήταν το βιβλίο «Ελλάδα, η δική μου Ιθάκη», βασισμένο στα ημερολόγιά του. Ο Μανώλης Φουντουλάκης, πρώην χανσενικός, ήταν οδηγός του σε αυτή την αποκάλυψη. «Ξέρεις, φίλε, από αυτές τις δοκιμασίες βγαίνει όμορφα σμιλεμένη η ψυχή του ανθρώπου», του λέει. Στην ταινία, με κεντρικά πρόσωπα αυτούς τους δύο, παρακολουθούμε το μεγάλο εσωτερικό ταξίδι του Julien προς τη δική του Ιθάκη, το σμίλεμα της δικής του ψυχής. Δεν θα ξεχάσω τα λόγια του: «Πολύ μου αρέσει η βιβλιοθήκη, και ο κόσμος θα έπρεπε να είναι σαν βιβλιοθήκη, όπου βλέπουμε τόσο πολλούς διαφορετικούς και αντιφατικούς τόμους που συνυπάρχουν και ανέχονται ο ένας τον άλλο, για την ομορφιά του κόσμου». «Σ’ αυτό τον κόσμο που ολοένα στενεύει πρέπει να αναζητήσουμε τον Ανθρωπο όπου κι αν βρίσκεται», γράφει ο Σεφέρης. Αυτό φιλοδοξεί να κάνει και η ταινία μας.
«Σ’ αυτό τον κόσμο που ολοένα στενεύει πρέπει να αναζητήσουμε τον Ανθρωπο όπου κι αν βρίσκεται», γράφει ο Σεφέρης. Αυτό φιλοδοξεί να κάνει και η ταινία μας. -Σταύρος Ψυλλάκης
2. ΤΙΜΩΝ ΚΟΥΛΜΑΣΗΣ: Το βράδυ υποχωρεί
Η ταινία είναι ένα ρέκβιεμ για τις χαμένες μας ουτοπίες. Μιλάει για μια τραγική γενιά. Εφεραν μέσα τους τη μνήμη του φασισμού που πολέμησαν και την τρομερή αποτυχία της ουτοπίας μιας κομμουνιστικής κοινωνίας που προσπάθησαν να οικοδομήσουν. H ουσία αυτών που πέρασαν ήταν «το ανοιχτό τραύμα της ιστορίας» (Σάββας Μιχαήλ), οι ιστορικές αντιφάσεις που τους δίχαζαν καθημερινά, το δίλημμα του καλλιτέχνη ανάμεσα στην αντίσταση και στη συνεργασία με ένα όλο και πιο απολυταρχικό καθεστώς, που αρχικά θα έφερνε την ελευθερία και την ισότητα σε όλους.
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων βρισκόμαστε σε αυτό το περίεργο υπαίθριο μουσείο έξω από τη Βουδαπέστη όπου εκτίθενται έργα από την εποχή του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Εκτίθενται αρκετά έργα του Μέμου Μακρή. Λίγο πιο πέρα βρίσκονται οι μπότες του Στάλιν (το μνημειώδες άγαλμα στο οποίο ανήκαν καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της λαϊκής εξέγερσης του 1956). Κάτω από εμάς, στα γυμνά τσιμεντένια υπόγεια, τα πρόσωπα του Λένιν και του Στάλιν ξαφνικά παρατάσσονται, λευκά στο ημίφως, κοιτάζοντάς μας με τα διαπεραστικά τους βλέμματα. Μια στιγμή του εξωπραγματικού, της απροσδιοριστίας του χρόνου.
3. ΘΑΝΟΣ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ: Between a rock and a hard place
Το ντοκιμαντέρ είναι η ιστορία μια μικρής ομάδας παιδιών, προσφύγων από το Αφγανιστάν, που προσπαθεί να υψώσει ανάστημα απέναντι στο καθεστώς των Ταλιμπάν, την περίοδο που ανήλθαν στην εξουσία. Η ταινία με βρήκε τυχαία το 2021 σε ένα καράβι. Μια κοπέλα που έκανε μαθήματα σε αυτά τα παιδιά είδε την κάμερά μου και μου ζήτησε αν μπορώ να τους βοηθήσω με ένα ενημερωτικό βίντεο. Δέχτηκα με τον όρο να κάνω και αυτό το ντοκιμαντέρ. Στην αρχή με επιφύλαξη, αλλά βήμα βήμα αρχίσαμε να ερχόμαστε κοντά. Από τα πιο συγκλονιστικά πράγματα ήταν ότι βρέθηκα να παίζω κιθάρα με τα παιδιά. Προβάραμε παρέα και παρά τις δυσκολίες και την αβεβαιότητα στην οποία ζούσαν, η όρεξή τους να εκφραστούν, να φωνάξουν, να κάνουν τον κόσμο να ακούσει τι συμβαίνει ήταν συγκλονιστική. Στο τέλος βρεθήκαμε στο Σύνταγμα να παίζουμε και να τραγουδάμε όλοι μαζί. Από «ξένος» είχα γίνει μέλος της ομάδας τους.
4. AΡΕΤΗ ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ: We will grow
Η βασική ιδέα είναι να αναδείξουμε την ελληνική πραγματικότητα στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, πώς αυτή επηρεάζει τις τοπικές κοινότητες, τη φύση των ακριτικών νησιών, πώς η κρατική μέριμνα είναι ελάχιστη και πώς οι κάτοικοι της Ρόδου προσπαθούν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Αποφάσισα να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ μετά τις πυρκαγιές της Ρόδου το 2023, γιατί δεν ήθελα να ξεχαστεί η αλληλεγγύη. Και το ότι παλέψαμε μόνοι. Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να αναδειχθεί αυτή η πλευρά της ελληνικής πραγματικότητας και ότι παρά το γεγονός ότι αποτελούμε έναν τεράστιο τουριστικό προορισμό, αντιμετωπίζουμε προβλήματα τα οποία όχι μόνο είναι πολύ βαθιά, αλλά θέτουν τις ζωές μας σε κίνδυνο. Θα ήθελα να μείνει κάτι που λέει ένας από τους συντελεστές μας: «Οχι, δεν φοβάμαι. Ζούμε μ’ αυτό. Κάποια στιγμή θα γίνει. Κάθε χρόνο δεν γίνεται;». Ελπίζω η ταινία να δώσει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα ότι, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, δεν φοβόμαστε. Οργανωνόμαστε.
Αποφάσισα να κάνω αυτό το ντοκιμαντέρ μετά τις πυρκαγιές της Ρόδου το 2023, γιατί δεν ήθελα να ξεχαστεί η αλληλεγγύη. Και το ότι παλέψαμε μόνοι. -Αρετή Παγουλάτου
5. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ: Και ΕΛ και ΑΛ
Τα τελευταία 20 χρόνια που διδάσκω στο Πάντειο παρατηρώ την εξέλιξη των φοιτητών και φοιτητριών αλβανικής καταγωγής, παιδιά δηλαδή των Αλβανών μεταναστών της δεκαετίας του ’90. Κάπως έτσι άρχισε να συγκροτείται στο μυαλό μου η ιδέα μιας ελληνοαλβανικότητας. Της συνύπαρξης δηλαδή με τρόπο μη ανταγωνιστικό δύο εθνικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων στις συνειδήσεις των παιδιών αυτών. Η μία της καταγωγής, η αλβανική, και η άλλη του τόπου ζωής, η ελληνική. Η ελληνοαλβανικότητα είναι μια σύνθεση, ένα μη στατικό ανήκειν, καθώς ο κάθε άνθρωπος βιώνει διαφορετικά την υπαγωγή στη μια και στην άλλη ταυτότητα. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα του «Και ΕΛ και ΑΛ». Το ότι μπορούμε να είμαστε και τα δύο. Και υπό την έννοια αυτή τα ελληνοαλβανάκια δεν αποτελούν εξαίρεση αλλά κανόνα στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά των μεταναστών βιώνουν το ανήκειν τους σε όλον τον κόσμο.
Η πιο ενδιαφέρουσα στιγμή είναι το παιχνίδι που κάνει ένας πρωταγωνιστής με την παρέα του (ο διάσημος ηθοποιός Δημήτρης Καπουράνης), που γελάνε με το αν «μοιάζει με Αλβανό». Αυτό το «δεν μοιάζεις με Αλβανό» που πολλοί θα πουν ως φιλοφρόνηση είναι κάτι το οποίο τα παιδιά αυτά το υποδέχονται με συγκατάβαση μεν αλλά ως υποτίμηση. Και εύλογα, εξάλλου. Σε τελευταία ανάλυση, αν κάτι πλέον προκύπτει ύστερα από την εμπειρία των τελευταίων 25 ετών της ζωής μας εδώ στην Ελλάδα με τη γενιά αυτή, είναι ότι πλέον έχει καταστεί σχεδόν αόρατη, καθώς τίποτε στην εικόνα της δεν τη διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους συνομηλίκους της.
*Ο καθηγητής Δημήτρης Χριστόπουλος είναι επιστημονικός υπεύθυνος του ντοκιμαντέρ.
6. ΕΚΤΟΡΑΣ ΑΡΚΟΜΑΝΗΣ: Work / memories of work
Ξεκινήσαμε με περιπλανήσεις στον Ελαιώνα της Αθήνας, χωρίς να ξέρουμε τι ψάχνουμε, μόνο ότι θέλoυμε να δούμε και να καταγράψουμε – τοποθεσίες, ανθρώπους, ερείπια. Με τον καιρό, το υλικό μάς έδειξε κάποιες κατευθύνσεις, όπως η δουλειά. Η ιδιομορφία της περιοχής είναι ότι οι διάφορες μετενσαρκώσεις της, από αρχαίο ελαιώνα σε αγροκτήματα, κέντρο βιοτεχνιών, μεταναστευτικό προορισμό και βιομηχανική ζώνη, είναι έντονα αποτυπωμένες στην τωρινή εικόνα του. Δεν έχει τόση σημασία ποια εικόνα θα κρατήσει ο θεατής· θα κρατήσει κάποια εικόνα που αντικαθιστά την υλική υπόσταση της δουλειάς –το χάος σε ένα παζάρι ρακοσυλλεκτών ή τη μυρωδιά ενός βυρσοδεψείου– και έτσι συνεργεί στην εξαΰλωση της δουλειάς. Ισως κρατήσει μια αίσθηση της Αθήνας πέρα από τους κίονες και τις διαφημίσεις κινητής τηλεφωνίας. Ή, ακόμα καλύτερα, ίσως αναζητήσει κι άλλες ποιητικές απεικονίσεις δουλειάς, όπως στα βιβλία της Ζωής Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη ή στις φωτογραφίες του Σάκη Δαζάνη.
7. ΜΑΡΙΟΣ ΛΙΖΙΔΗΣ: Death of a format
Η ταινία μου εξετάζει το τέλος ενός ακόμη φορμά (του DVD) και το τέλος μιας εποχής. Ο πρωταγωνιστής μου, ένας ιδιοκτήτης βιντεοκλάμπ –ίσως ο τελευταίος στην Κύπρο–, λειτουργεί σαν ένας μοντέρνος Σίσυφος, ανοίγοντας κάθε μέρα το μαγαζί του, περιμένοντας μάταια μέσα σε ένα χώρο που μοιάζει να έχει παγώσει στον χρόνο. Η έμπνευση για το ντοκιμαντέρ προήλθε ένα βράδυ, καθώς περνούσα έξω από το μαγαζί στο οποίο είχα ξοδέψει αμέτρητες ώρες τις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Καθώς κοίταξα, βρήκα τον ιδιοκτήτη ακριβώς όπως τον θυμόμουν – ένα σύμβολο επιμονής και επίμονης αντίστασης. Αυτή η ιστορία, κωμική και πικρόγλυκη, αναδεικνύει την ανθρώπινη επιμονή παρά τις αντιξοότητες. Το μήνυμα της ταινίας συνοψίζεται στην τελευταία σκηνή, που προτιμώ να αφήσω αναπάντεχη και unspoiled. Οπως λέει και ο πρωταγωνιστής μου στη μέση της ταινίας: «Ε, όι, να μας πεις το τέλος».
8. ΚΙΤΙ ΚΕΝΤΕΖΙ: Fatbardha
H βασική ιδέα είναι η αληθινή και αμείλικτη εξερεύνηση της αγάπης, της γήρανσης και του θανάτου μέσα από την ιστορία ενός ηλικιωμένου ζευγαριού, των Φατμπάρντα και Νίκο. Οταν ο Νίκο αρρωσταίνει βαριά, η Φατμπάρντα αναλαμβάνει την πλήρη φροντίδα του διανύοντας ένα εσωτερικό ταξίδι στον τόπο της μνήμης. Δεν υπήρξε στιγμή έμπνευσης – αντ’ αυτού, ένα πρωινό σε ένα διαμέρισμα στα Πατήσια υπήρξε στιγμή συνειδητοποίησης. Επρεπε να κάνω αυτήν την ταινία για να δω, έπειτα από πολλά χρόνια, αυτούς τους ανθρώπους. Κάποια στιγμή, μέσα ή έξω από την ταινία, δεν θυμάμαι, η Φατμπάρντα λέει στον Νίκο: «Μη στεναχωριέσαι, πασά μου, εγώ σ’ αγαπάω. Δεν έχεις λόγο να στεναχωριέσαι. Εχεις εμένα δίπλα σου, βράχο. Δεν θα σε αφήσω μόνο σου. Θα μείνω μαζί σου μέχρι το τέλος, μην ανησυχείς. Γιατί όταν στεναχωριέσαι εσύ, στεναχωριέμαι κι εγώ». Κι αυτό είναι όλο.
*Oι ταινίες θα είναι διαθέσιμες δωρεάν στο kathimerini.gr από 25-30/8.
Η πρόσβαση ανοίγει στις 24/8 με απλή εγγραφή.
