Νέα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο της Πομπηίας δείχνουν ότι η ζωή όχι μόνο συνεχίστηκε μετά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., αλλά εγκαταστάθηκε ξανά ανάμεσα στα ερείπια ένα είδος οικισμού που είχε αγνοηθεί από προηγούμενες ανασκαφές.
Αυτές οι υποθέσεις είχαν διατυπωθεί και παλαιότερα, αλλά τώρα φαίνεται να επιβεβαιώνονται από δεδομένα και στοιχεία που προκύπτουν από το έργο «Ασφάλεια, αποκατάσταση και ενοποίηση της Insula Meridionalis της Πομπηίας». Πλέον αποδεικνύεται πως οι επιζώντες που δεν είχαν τρόπο να ξεκινήσουν μια νέα ζωή αλλού, αλλά πιθανότατα και άστεγοι από άλλα μέρη που αναζητούσαν έναν τόπο για να εγκατασταθούν, προσπάθησαν να επανακατοικήσουν την περιοχή που είχε καταστραφεί από την ηφαιστειακή έκρηξη.
Οπως αναφέρει ο διευθυντής του αρχαιολογικού χώρου Γκάμπριελ Τσουχτρίγκελ, «η Πομπηία μετά το 79 μ.Χ. επανεμφανίζεται λιγότερο ως πόλη και περισσότερο ως ένα επισφαλές και γκρίζο συγκρότημα, ένα είδος καταυλισμού, μια φαβέλα ανάμεσα στα ακόμη αναγνωρίσιμα ερείπια της παλιάς ακμαίας Πομπηίας». Αυτή η επισφαλής και ανοργάνωτη κατάσταση, ένα είδος καταφυγίου για άπορους και μικροαπατεώνες συνεχίστηκε μέχρι τον 5ο αιώνα, όταν η περιοχή εγκαταλείφθηκε εντελώς.
Η έκρηξη του Βεζούβιου ήταν από τις πιο καταστροφικές στην Ιστορία. Οταν εξερράγη το 79 μ.Χ., το ηφαίστειο εκτόξευσε θερμά, θανατηφόρα αέρια και τέφρα στον αέρα, σκοτώνοντας αργά το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της πόλης. Στάχτη και τεράστια κομμάτια ελαφρόπετρας –πέτρωμα που προέκυψε από την έκρηξη του ηφαιστείου– κάλυψαν σταδιακά την Πομπηία και τους κατοίκους της, διατηρώντας τα κτίσματα και τους ανθρώπους ως μάρτυρες της καταστροφής της πόλης, εγκλωβισμένους σε μια απόκοσμη χρονοκάψουλα.
Σύμφωνα με υπάρχουσες μελέτες, οι τελευταίες ώρες ζωής για τους κατοίκους της Πομπηίας που δεν δραπέτευσαν από την πόλη μετά την έκρηξη του ηφαιστείου ήταν οδυνηρές. Οταν εξερράγη ο Βεζούβιος υπήρχε περίπου ένα χρονικό περιθώριο πέντε ωρών, στη διάρκεια του οποίου οι κάτοικοι θα μπορούσαν να εκκενώσουν την πόλη πριν αρχίσουν να ρέουν τα τοξικά αέρια. Δυστυχώς, εκείνες τις κρίσιμες ώρες πολλοί ήταν εκείνοι που αναζητούσαν καταφύγιο για να μη χτυπηθούν από τους βράχους που εκτοξεύονταν, αντί να προσπαθήσουν να δραπετεύσουν. Σιγά σιγά η πόλη καλυπτόταν από ποτάμια καυτής τέφρας, τοξικών αερίων και συντριμμιών. Η καταστροφή διήρκεσε περίπου 32 ώρες, με τρία διαδοχικά κύματα θανάτου: την πτώση βράχων, τα πυροκλαστικά ρεύματα και τους σεισμούς που ακολούθησαν. Οι επιζώντες, αν και λίγοι, βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια πόλη-φάντασμα, γεμάτη στάχτη και θάνατο.
«Επανεμφανίζεται λιγότερο ως πόλη και περισσότερο ως ένα επισφαλές και γκρίζο συγκρότημα, ένα είδος καταυλισμού, μια φαβέλα», λέει σε δηλώσεις του ο διευθυντής του αρχαιολογικού χώρου Γκάμπριελ Τσουχτρίγκελ.
Ωστόσο, η νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι κάποιοι επέστρεψαν, φτωχοδιάβολοι, αλλά επίσης άνθρωποι απελπισμένοι από την έλλειψη άλλης προοπτικής. Οι άνω όροφοι των σπιτιών που ξεπρόβαλλαν από την τέφρα έγιναν κατοικίες, ενώ τα ισόγεια που ήταν καλυμμένα από τα υλικά της έκρηξης μετατράπηκαν σε κατοικημένες υπόγειες σπηλιές. Εκεί στήθηκαν τζάκια, φούρνοι και μύλοι και η βλάστηση άρχισε να επιστρέφει. Η κατεστραμμένη πόλη προσέφερε, όχι μόνο στέγη αλλά και την ευκαιρία για αναζήτηση θησαυρών, αν και συχνά συνοδευόταν από μακάβριες ανακαλύψεις.
Εκτιμάται ότι η Πομπηία είχε τουλάχιστον 20.000 κατοίκους το 79 μ.Χ., αλλά ο ακριβής αριθμός όσων έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της έκρηξης εξακολουθεί να συζητείται. Περίπου 1.300 θύματα έχουν ανακαλυφθεί από την έναρξη των ανασκαφών το 1748. Με τα δύο τρίτα της αρχαίας πόλης να έχουν αποκαλυφθεί, ο αριθμός μπορεί να φαίνεται σχετικά χαμηλός, περίπου 10%. Πολλοί άλλοι μπορεί να έχασαν τη ζωή τους έξω από το κέντρο της πόλης, προσπαθώντας να ξεφύγουν από το επίκεντρο της καταστροφής. Σίγουρα υπήρχαν επιζώντες, όπως υποδηλώνουν και επιγραφές με πομπηιανά ονόματα σε άλλες πόλεις της Καμπανίας.
Η προσπάθεια επανίδρυσης της πόλης από τον αυτοκράτορα Τίτο απέτυχε και η Πομπηία δεν ξαναβρήκε ποτέ την παλιά της αίγλη. Παρ’ όλα αυτά, κρίνοντας από τα αρχαιολογικά δεδομένα, η επανακατοίκηση συνεχίστηκε· ένας οικισμός όπου οι άνθρωποι ζούσαν σε επισφαλείς συνθήκες και χωρίς τις υποδομές και τις υπηρεσίες που είναι τυπικές σε μια ρωμαϊκή πόλη. Γενιές ανθρώπων έζησαν εκεί για τουλάχιστον 400 χρόνια, οπότε η Πομπηία εγκαταλείφθηκε οριστικά, πιθανώς λόγω μιας νέας έκρηξης.
Οι νέες ανασκαφές φέρνουν λοιπόν στο φως μια καταπιεσμένη ιστορία. Οπως σημειώνει ο Τσουχτρίγκελ, πάνω στον ενθουσιασμό για τις πρώτες ανασκαφές με τα ευρήματα του 79 μ.Χ. «τα αμυδρά ίχνη της επανακατοίκησης κυριολεκτικά αφαιρέθηκαν και συχνά σαρώθηκαν χωρίς τεκμηρίωση».
Η Πομπηία μετά την καταστροφή δεν ήταν απλώς ένα μνημείο θανάτου, αλλά και ένας τόπος επιβίωσης, προσαρμογής και μνήμης. Οι αρχαιολόγοι, όπως λέει, νιώθουν σαν «ψυχολόγοι της μνήμης που είναι θαμμένη στη γη», αναδεικνύοντας όσα η Ιστορία είχε αποσιωπήσει.
