Ζούμε άραγε στο «έτος των σκουπιδιών»; Eτσι αποκαλεί το 2025 ο συγγραφέας και ιστορικός της μουσικής Τεντ Τζόγια, αναφερόμενος στον καταιγισμό από κακογραμμένα ChatGPT κείμενα, ψεύτικα βίντεο, φωτογραφίες και τραγούδια, όλα κατασκευασμένα μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Το Διαδίκτυο έχει πλέον κατακλυστεί από τα λεγόμενα «AI slop», δηλαδή παραπλανητικά προϊόντα κακής ποιότητας, που μπορεί να δημιουργήσει ο καθένας, δίνοντας μια εντολή σε ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης. Στη μουσική αυτό συμβαίνει ήδη εδώ και σχεδόν μία δεκαετία, όμως τον φετινό Ιούνιο μια περίπτωση συγκέντρωσε το ενδιαφέρον και ξεσήκωσε συζητήσεις.
Φανταστείτε μια μπάντα η οποία μέσα σε μόλις ένα μήνα έχει κυκλοφορήσει τρεις δίσκους με εκατομμύρια ακροάσεις στην πλατφόρμα Spotify, χωρίς κανείς να γνωρίζει τίποτα για τα μέλη της, τα οποία δεν δίνουν συνεντεύξεις, ενώ δεν υπάρχει διαδικτυακό ίχνος τους.
Αυτή είναι η περίπτωση των Velvet Sundown, οι οποίοι μόνο κατ’ όνομα μπορεί να σας θυμίζουν Velvet Underground, ενώ μουσικά φέρουν κάτι από μπλουζ και ροκ των δεκαετιών ’60 και ’70, όμως όσο κι αν ψάξετε να τους δείτε σε κάποια συναυλία δεν θα τα καταφέρετε. Διότι, πολύ απλά, δεν υπάρχουν. Πρόκειται για προϊόν εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Ισως ο τίτλος της μεγάλης επιτυχίας τους «Dust on the wind», παραφράζοντας το «Dust in the wind» των Kansas, θα έπρεπε να προϊδεάσει τους εξαπατημένους ακροατές.
Ποιος κρύβεται από πίσω; Ακόμη δεν είναι γνωστό. Το συγκρότημα αρχικά πλασαρίστηκε ως αληθινό, όμως μετά τις πιέσεις δημοσιογράφων και μουσικόφιλων, αναγκάστηκε να διευκρινίσει στα κοινωνικά του δίκτυα πως πρόκειται για ένα «συνθετικό μουσικό σχήμα που καθοδηγείται δημιουργικά από ανθρώπους, ενώ οι συνθέσεις, οι φωνές και η οπτικοποίηση των δημιουργικών υλοποιούνται με την υποστήριξη της τεχνητής νοημοσύνης».
Η ανανεωμένη, πλέον, περιγραφή στο Spotify αναφέρει πως «δεν πρόκειται για κάποιο τρικ, αλλά για έναν καθρέφτη. Μια εν εξελίξει καλλιτεχνική πρόκληση, που αμφισβητεί τα όρια της δημιουργίας, της ταυτότητας και του μέλλοντος της ίδιας της μουσικής στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης». Λέτε να έγραψαν και την περιγραφή με πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης; Πολύ πιθανό.
Μειωμένο κόστος
«Ολοι αυτοί οι ψεύτικοι καλλιτέχνες δημιουργούνται από τις ίδιες τις πλατφόρμες για να γεμίζουν τις λίστες τους με μουσική που είναι φθηνή στην παραγωγή και στη διανομή. Ετσι αποφεύγουν την καταβολή δικαιωμάτων σε πραγματικούς καλλιτέχνες», υποστηρίζει η Αναστασία Γεωργάκη, καθηγήτρια Μουσικής Τεχνολογίας, πρόεδρος του τμήματος Μουσικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μάλιστα, όπως προσθέτει, η δημοφιλής μουσική είναι πολύ ευκολότερο να αναπαραχθεί από ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης σε σχέση με την κλασική, διότι «ένα τραγούδι με κουπλέ και ρεφρέν έχει πιο απλουστευμένες συνθέσεις».
Τα ηθικά και νομικά διλήμματα της νέας εποχής
Η μουσική των Velvet Sundown θυμίζει χίλια πράγματα που έχουμε ακούσει ξανά και ξανά. Αυτό συμβαίνει διότι τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης αντλούν «έμπνευση» από έναν τεράστιο όγκο υλικού, που αποτελείται από προϋπάρχουσες μουσικές συνθέσεις. Μεγάλα ονόματα της μουσικής, μάλιστα, όπως ο Ελτον Τζον και ο Πολ Μακάρτνεϊ, υποστηρίζουν ότι το υλικό αυτό, το οποίο προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, συχνά παρέχεται στα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης χωρίς άδεια, στερώντας έτσι έσοδα για τους δημιουργούς.
Υπάρχει όμως και μια ακόμη διάσταση του ζητήματος. «Η τεχνητή νοημοσύνη τροφοδοτείται με μοντέλα γλωσσικά, μουσικά, οπτικά και μπορεί να κατασκευάσει ένα άρτιο έργο, ωστόσο λείπουν τα στοιχεία της φαντασίας, του όμορφου λάθους που μπορεί να μας εκπλήξει σε ένα έργο και να πάει την ίδια την τέχνη μπροστά, δημιουργώντας κάτι εντελώς καινούργιο», μας λέει η Ντάνα Παπαχρήστου, επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και καλλιτέχνης του ήχου. Αυτό φυσικά έχει επίπτωση σε εμάς τους ίδιους, παραλλάσσοντας την αισθητική μας. «Ως αποδέκτες συνηθίζουμε σε ένα σωστό μεν, αλλά μέτριο πράγμα. Σε μια αισθητική σούπερ μάρκετ, που είναι κατώτερη των δυνατοτήτων μας», συμπληρώνει.
Αναζήτηση πρωτοτυπίας
Πώς ακριβώς διακρίνεται άραγε αυτό το «εντελώς καινούργιο» στην τέχνη, σε σχέση με τα προϊόντα της AI; «Η πρωτοτυπία του πνευματικού έργου ορίζεται ως η στατιστική του μοναδικότητα. Αυτό σημαίνει ότι οποιοσδήποτε άλλος, με τα ίδια μέσα και με την ίδια στοχοθεσία θα παρήγαγε κάτι άλλο. Στην τεχνητή νοημοσύνη, όμως, με τα ίδια μέσα οδηγούμαστε στο ίδιο αποτέλεσμα. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει πνευματική ιδιοκτησία στο προϊόν της τεχνητής νοημοσύνης, με δύο εξαιρέσεις, τη φωτογραφία και το software. Συνεπώς, ένα μουσικό έργο που έχει προκύψει από πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης δεν προστατεύεται», εξηγεί ο Κωνσταντίνος Χριστοδούλου, κοσμήτορας της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και καθηγητής Πνευματικών Δικαιωμάτων. Αυτό οφείλεται στον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως αναφέρει, «μια και ο θεμελιωτής της στην Ελλάδα, ο νομικός Γεώργιος Κουμάντος, συνήθιζε να λέει πως η πνευματική ιδιοκτησία έχει σαν επίκεντρό της τον δημιουργό, τον καλλιτέχνη, τον άνθρωπο, με τα προβλήματά του και τα μεράκια του».
«Οι ψεύτικοι καλλιτέχνες δημιουργούνται από τις ίδιες τις πλατφόρμες για να γεμίζουν τις λίστες τους με μουσική, που είναι φθηνή στην παραγωγή και στη διανομή», λέει η Αναστασία Γεωργάκη, καθηγήτρια Μουσικής Τεχνολογίας στο ΕΚΠΑ.
Κάποιοι αντιτάσσουν το επιχείρημα ότι δεν πρέπει να μας απασχολεί με ποιον τρόπο έχει δημιουργηθεί ένα τραγούδι, εφόσον μας ικανοποιεί αυτό που ακούμε. Λογική που παραβλέπει τα ηθικά, αλλά και τα νομικά ζητήματα που προκύπτουν, ειδικά όταν δεν δηλώνεται πως πρόκειται για προϊόν AI. «Η πρώτη εμφανής πλευρά του ζητήματος είναι ο αθέμιτος ανταγωνισμός, καθώς υπάρχει μια πληροφοριακή ασυμμετρία. Για το ζήτημα αυτό έχει ψηφιστεί η Πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη, ένας κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης που επιβάλλει σε μια συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων την υποχρέωση ενημέρωσης του κοινού αναφορικά με το αν πρόκειται για προϊόν τεχνητής νοημοσύνης ή ανθρώπινο δημιούργημα. Στη συνέχεια, υπάρχει το ζήτημα της ευθύνης της πλατφόρμας, η οποία κατ’ αρχάς δεν φέρει ευθύνη, εκτός αν υπήρχε δόλος από την πλευρά της, εάν γνώριζε δηλαδή ότι επρόκειτο για προϊόν AI ή εάν θεωρηθεί ότι η πλατφόρμα βρίσκεται σε επιχειρησιακή ταύτιση με την AI μπάντα. Επίσης, υπάρχει το θέμα της κλοπής ως ανταγωνισμού», αναφέρει ενδεικτικά ο κ. Χριστοδούλου.
Το μέλλον
Ποιο μπορεί λοιπόν να είναι το μέλλον αυτής της κατάστασης; Ο Τεντ Τζόγια εμφανίζεται αισιόδοξος. «Οι άνθρωποι επιτέλους αντιδρούν και το κάνουν με τέτοια θέρμη, που ακόμη και οι μεγαλύτερες εταιρείες ΑΙ έχουν αρχίσει να εκνευρίζονται και να υποχωρούν», γράφει χαρακτηριστικά σε πρόσφατο άρθρο του, προβλέποντας πως η AI «φούσκα» σύντομα θα σκάσει. «Μακροπρόθεσμα, ίσως όλη αυτή η ιστορία δώσει ώθηση στις υποκουλτούρες», μας λέει η κ. Παπαχρήστου, που συμπληρώνει πως «η διαρκής παραγωγή αμέτρητης νέας μουσικής από προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης θα σταματήσει να έχει αξία, διότι ξεκινάει ως κάτι το ευτελές, δεν μπορεί να σε εκπλήξει. Μήπως όμως οι άνθρωποι πλέον δεν περιμένουν την έκπληξη από την τέχνη;».
