ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΑΜΠΙΚΗΣ
Παλαιαί φιλολογικαί ημέραι
Εισαγωγή-Επιμέλεια-Επίμετρο: Διονύσης Ν. Μουσμούτης
εκδ. ΟΤΑΝ, σελ. 432
Ο Δημήτριος Λαμπίκης (1889-1956), δημοσιογράφος, συγγραφέας, ιστοριοδίφης, μεταφραστής και ανθολόγος, υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της αθηναϊκής χρονογραφίας. Το 1927-1928 δημοσίευσε τις μαρτυρίες του από τη λογοτεχνική ζωή στην Αθήνα της λεγόμενης Μπελ Επόκ στην εφημερίδα «Πολιτεία». Τίτλος: Παλαιαί Φιλολογικαί Ημέραι. Επίκεντρο της αφήγησής του το καφενείο «Νέον Κέντρον», στα Χαυτεία. Υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα στέκια λογοτεχνών της εποχής. Κεντρικό ρόλο διαδραματίζει ο Ζακυνθινός ποιητής Στέφανος Μαρτζώκης και ο κύκλος λογίων που είχε σχηματιστεί γύρω του. Ανάμεσά τους συναντάμε τον Αγγελο Σικελιανό και τον Σωτήρη Σκίπη. Στους θαυμαστές του Μαρτζώκη ανήκει και ο επιδραστικός Κώστας Βάρναλης. Μέλη του «ημιμόνιμου πληρώματος του καφενείου» ήταν ο γλύπτης Μιχάλης Τόμπρος, οι ποιητές Κώστας Ουράνης, Αγγελος Σικελιανός και Τάκης Παπατσώνης, ο πεζογράφος Δημοσθένης Βουτυράς. Και άλλοι πολλοί.
Από τις σελίδες των ως άνω αναμνήσεων περνά ένα πλήθος, όχι μονάχα λογοτεχνών αλλά και δημοσιογράφων και καλλιτεχνών. Με ρηματική ευθύτητα, ψυχογραφικές ανασκοπήσεις και σκωπτική ενίοτε διάθεση, ο Δημήτριος Λαμπίκης καταγράφει πολλές άγνωστες λεπτομέρειες, τόσο για τη λογοτεχνική ζωή στο προαναφερόμενο καφενείο, όσο και για την πολιτιστική αγορά της Αθήνας γενικότερα. Διαπιστώνω ότι μαζί με τις αναφορές στους γνωστούς λογοτέχνες, δημοσιογράφους, εκδότες, ζωγράφους, γλύπτες, ηθοποιούς και μουσικούς, παρέχεται πλήθος πληροφοριών και για τους προσπερασμένους από την έρευνα, τους παντελώς λησμονημένους από τον σκληροτράχηλο χρόνο. Ανήκουν κι αυτοί σε όσους αποδεδειγμένα συνετέλεσαν στην καλλιέργεια των όρων της αισθητικής στην περίοδο της Μπελ Επόκ. Εδώ ακριβώς έγκειται η ιδιαίτερη σημασία του προκείμενου έργου. Ανασφαλώς αποδίδεται δικαιοσύνη. Εννοείται ότι διαβάζεται ως να ήταν ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα καταστατικών ιδεών. Το παρελθόν ζωντανεύει με τη σαφήνεια και την ακριβόλογη συνέπεια διαβημάτων μιας σειράς υποψιασμένων χρηστών του λόγου. Κοντολογίς, η καθ’ όλα χρηστική αυτή έκδοση συνιστά, μεταξύ άλλων, υπόδειγμα τεκμηρίωσης καλλιτεχνικού ήθους.
Ποικίλλουν, επίσης, οι αναφορές σε μεγάλο αριθμό εντύπων, κυρίως περιοδικών, κατεξοχήν βραχύβιων και άγνωστων εν πολλοίς στις ημέρες μας. Ο,τι δηλαδή συνιστούσε, ως εκ των πραγμάτων, πολλαπλώς σημαίνον κεφάλαιο της πολιτιστικής μας ιστορίας. Τα περιοδικά εκείνα, στα οποία βρήκαν βήμα έκφρασης και πολλοί αξιόλογοι νέοι, καθώς και αρκετοί μείζονες λογοτέχνες, λειτούργησαν ως όργανα παιδείας, ως πύλες επικοινωνίας με τα πνευματικά τεκταινόμενα στην Ευρώπη. Ναι, ήταν τα εργαλεία της μετακένωσης των ευρωπαϊκών ρευμάτων και στην Ελλάδα. Χρησίμευσαν ταυτοχρόνως και ως ένα ενιαίο βήμα για τη διατύπωση προτάσεων επί του γλωσσικού ζητήματος. Ηταν συνεπώς τα εφαλτήρια αλλαγών και μεταρρυθμίσεων.
Δίχως ακρότητες
Η γραφή του Δημητρίου Λαμπίκη τηρεί πιστά μια «κομψή» καθαρεύουσα. Λείπουν δηλαδή οι ακρότητες και εξάρσεις μιας περιττής ρητορείας. Η δε εισαγωγή από τον επιμελητή της έκδοσης, Διονύση Ν. Μουσμούτη, με τίτλο «Η λογοτεχνική Αθήνα της Μπελ Επόκ. Ο Στέφανος Μαρτζώκης και το καφενείο “Νέον Κέντρον”», η οποία θα μπορούσε να αυτονομηθεί σε ξεχωριστό βιβλίο, αποτελεί έναν κυριολεκτικό, αλλά και μεταφορικό χάρτη της φιλολογικής κίνησης στην τότε Αθήνα. Ο ίδιος εξετάζει την πορεία της ελληνικής φιλολογίας και τη σχέση της με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές πνευματικές τάσεις. Κρίνει τα λογοτεχνικά έργα και τα φιλολογικά ρεύματα στο πλαίσιο των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της εξεταζόμενης περιόδου, προβάλλοντας καταλλήλως τα σπουδαιότερα καλλιτεχνικά ρεύματα και τις περιρρέουσες συνθήκες ζωής.
Στο τέλος του έργου, προς διευκόλυνση του αναγνώστη, παρέχεται ένα επίμετρο, με σύντομα χρήσιμα βιογραφικά σημειώματα για όλους τους συντελεστές. Υπερβαίνουν, το τονίζω, τους διακοσίους. Ομοίως παρέχονται πληροφορίες περί όλων των μνημονευομένων εντύπων. Ο παρών τόμος είναι ο πρώτος της σειράς «Λόγος & Τέχνη / Miscellanea». Τη διευθύνει ο επιμελητής του.
