Ηταν μέρος του φιλόδοξου οικοδομικού προγράμματος που πραγματοποίησε τον 3ο αιώνα π.Χ. ο βασιλιάς της Ηπείρου, ο Πύρρος, με στόχο να αναμορφώσει το πανελλήνιο Ιερό του Δία και της Διώνης στη Δωδώνη. Το πρόγραμμα περιλάμβανε και το Θέατρο και το Στάδιο, ήταν όμως ειδικά αυτό το κτίριο, το Βουλευτήριο, που επιβεβαίωνε, μαζί με το παρακείμενο Πρυτανείο, τον διττό χαρακτήρα του Ιερού. Ηταν άλλωστε μεγάλο, 1.250 τετραγωνικά μέτρα· επομένως, όπως λέει η αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, Υπατία Φάκλαρη, «ήταν ένα κτίριο εντυπωσιακών διαστάσεων, που σχετιζόταν με τη λειτουργία του Ιερού ως πολιτικό κέντρο και ως έδρα των πολιτικών σχηματισμών των Ηπειρωτών στους ελληνιστικούς χρόνους. Εκεί συγκεντρώνονταν η Ηπειρωτική Συμμαχία και, μετά την κατάλυση της βασιλείας το 231 π.Χ., το Κοινό των Ηπειρωτών. Αντιπρόσωποι από διάφορα ηπειρωτικά φύλα –τους Μολοσσούς, τους Χάονες, τους Θεσπρωτούς– συγκεντρώνονταν και έπαιρναν αποφάσεις για το μέλλον της περιοχής».
Σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, δρομολογούνται έργα αποκατάστασης και ανάδειξης του Βουλευτηρίου, θα υλοποιηθούν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων με πόρους της Βουλής των Ελλήνων, και τα οποία εντάσσονται στο ευρύτερο πρόγραμμα ανάδειξης του Ιερού της Δωδώνης – ο συνολικός προϋπολογισμός του ΥΠΠΟ για τις παρεμβάσεις στον αρχαιολογικό χώρο υπερβαίνει τα 9 εκατ. ευρώ. Η προμελέτη αποκατάστασης του Βουλευτηρίου έλαβε πρόσφατα το πράσινο φως του ΚΑΣ και έχει στόχο την προστασία των σωζόμενων καταλοίπων, αλλά και την αποκατάσταση του οικοδομήματος με τρόπο που να καθιστά κατανοητή την ιστορική του εξέλιξη: προβλέπεται η συμπλήρωση των εξωτερικών τοίχων, η αποκατάσταση των αναβαθμών και των κιόνων του κτιρίου, η συντήρηση τεσσάρων υστερορωμαϊκών τάφων που έχουν εντοπιστεί κ.ά.
Η κ. Φάκλαρη εξηγεί ότι οι υστερορωμαϊκοί τάφοι επιβεβαιώνουν τις διάφορες χρήσεις που απέκτησε ο χώρος στην περιπετειώδη πορεία του. Ενδεικτικά, έχουν εντοπιστεί ευρήματα που υποδηλώνουν τη χρήση του ως εργαστηρίου κεραμικής ή και πορφύρας, όπως είχε υποστηρίξει ο αρχαιολόγος Σωτήρης Δάκαρης που ανέσκαψε το Βουλευτήριο το 1965. Υπήρξαν επίσης καταστροφές από τους Αιτωλούς το 219 π.Χ. και από τους Ρωμαίους το 167 π.Χ., με την τελειωτική να τοποθετείται στον μεγάλο σεισμό του 522-528 μ.Χ. «Λόγω των πολλών καταστροφών, τα αρχαιολογικά στρώματα δεν είναι παντού ξεκάθαρα. Υπάρχει μεγάλη αναμόχλευση στο έδαφος και προσπαθούμε να εντοπίσουμε όσο περισσότερα στοιχεία μπορούμε, ώστε η ανάδειξη του Βουλευτηρίου να γίνει σωστά», λέει η κ. Φάκλαρη, αναφερόμενη στην ανασκαφή που πραγματοποιείται από το 2022, με διευθύντρια την επίτιμη έφορο Αρχαιοτήτων Βαρβάρα Παπαδοπούλου.
Δυσκολίες εγείρει και ο εύθρυπτος ασβεστόλιθος από τον οποίο είναι κατασκευασμένο το μνημείο, ενώ οι αρχαιολόγοι και οι μελετητές προβληματίζονται και για κάποιες μικρές, ημικυκλικές πέτρες που είχαν ανασκαφεί στο παρελθόν και οι οποίες ίσως υποδηλώνουν ότι τα εδώλια του Βουλευτηρίου είχαν διαφορετική υποδομή και υλικό. Η στέγη του πάντως ήταν σίγουρα ξύλινη και κεραμοσκεπής, ενώ μια θεωρία –όχι η επικρατέστερη– τη θέλει χωρισμένη από αίθριο. Το σίγουρο είναι ότι στο Βουλευτήριο βρέθηκαν αρκετά από τα μολύβδινα χρηστήρια ελάσματα της Δωδώνης, που το 2023 εντάχθηκαν στον κατάλογο «Μνήμη του Κόσμου» της UNESCO και στα οποία οι επισκέπτες του Μαντείου του Ιερού χάραζαν τα ερωτήματά τους προς τον Δία και τη Διώνη. «Ο πιστός», εξηγεί η κ. Φάκλαρη, «ακολουθούσε μια διαδρομή, την Ιερά Οδό, για να κάνει τις ερωτήσεις του. Ξεκινούσε από τη “σφενδόνη” του Σταδίου, περνούσε μπροστά από τη σκηνή του Θεάτρου και έπειτα μπροστά από τη στοά του Βουλευτηρίου, απέναντι από το Πρυτανείο. Αφού άφηνε πίσω του άλλους δύο ναΐσκους, έφτανε στην Ιερά Οικία· εκεί βρισκόταν το Μαντείο».
