O Ιμς ∆ημήτριος, εγγόνι των πιο επιδραστικών σχεδιαστών του 20ού αιώνα, δεν είχε καταλάβει πως οι παππούδες του ήταν σημαντικοί μέχρι που φοίτησε στο πανεπιστήμιο. Σε ένα μάθημα ιστορίας της τέχνης είδε έκπληκτος το περίφημο Case Study House No 8 να περνάει σε μια διαφάνεια μπροστά από τα μάτια του. «Για εμένα και τα αδέλφια μου, ο Τσαρλς και η Ρέι Ιμς ήταν απλά ο παππούς και η γιαγιά μας, δύο ενήλικοι που ήξεραν πώς να απευθυνθούν σε παιδιά», εξηγεί.
Tον συναντώ στο showroom της El Greco Gallery την ημέρα των εγκαινίων της έκθεσης «Vitra Eames Roadshow», σε επιμέλεια της Vitra και του Eames Foundation, με αντιπροσωπευτικά έπιπλα, αντικείμενα αλλά και αρχειακά τεκμήρια που φανερώνουν τη σχεδιαστική φιλοσοφία του ζευγαριού και τη διαχρονική επικαιρότητα του έργου τους. Είχε αρνηθεί να με δει την προηγούμενη μέρα γιατί θα επισκεπτόταν (ξανά) την Ακρόπολη –είναι η τρίτη του φορά στην Ελλάδα– και θα περπατούσε με τη σύζυγό του στον πεζόδρομο του Πικιώνη.
Από την Κοζάνη
Ο κινηματογραφιστής, συγγραφέας, επιμελητής και διευθυντής του Εames Office προτείνει να με ξεναγήσει στην έκθεση, λύνοντας παράλληλα το μυστήριο γύρω από το όνομα και την καταγωγή του. «Ο παππούς μου Τζορτζ Δημήτριος έφτασε στην Αμερική από τους Πύργους Κοζάνης, σε ηλικία 14 ετών. Oταν δεν γυάλιζε τα παπούτσια των πελατών του, σκίτσαρε το πορτρέτο τους. Κάποιος είδε αυτά τα σχέδια και του έδωσε μια υποτροφία για τη σχολή καλών τεχνών. Καλλιτέχνης ήταν και ο πατέρας μου, Αριστείδης Δημήτριος. Καταλαβαίνω ότι το επίθετό μου δημιουργεί σύγχυση στην Ελλάδα, αφού εδώ το Δημήτρης είναι όνομα. Με είπαν, όμως, Ιμς γιατί ο Τσαρλς είχε μόνο μια κόρη, τη μητέρα μου, και μια αδελφή και σκέφτηκαν πως το επίθετο θα χανόταν».
Στεκόμαστε στους χώρους που έχουν διαμορφώσει σαν δωμάτια σπιτιού μέσα στην γκαλερί, παραπέμποντας στα δωμάτια που θα έβλεπε κάποιος στο Case Study House No 8, την πρωτοποριακή κατοικία που σχεδίασαν οι Ιμς το 1949 στο Λος Αντζελες, στο πλαίσιο του προγράμματος Case Study Houses του περιοδικού «Αrts & Architecture». Χρησιμοποιώντας έτοιμα βιομηχανικά υλικά –μεταλλικές δοκούς, γυαλί, χρωματιστά μεταλλικά φύλλα και πάνελ από υαλοβάμβακα– δημιούργησαν ένα αρχιτεκτόνημα στιβαρό, οικονομικό, μοντέρνο και φιλόξενο που έφερνε στον νου το κίνημα De Stijl. Ποια ήταν η σχέση τους με την τέχνη; «Η τέχνη δεν είναι μια λέξη που κολλάς στη δουλειά σου. Είναι ο τρόπος που προσεγγίζεις τα πράγματα· έτσι ήταν και ως άνθρωποι. Πολλοί τους αποκαλούσαν καλλιτέχνες, όμως οι ίδιοι δεν κόμπαζαν για τη δουλειά τους».
Υποστηρίζει πως στην τέχνη δεν υπάρχει συνέχεια μετά τον θάνατο του δημιουργού, στο design όμως όσο υπάρχει ζήτηση, το προϊόν ζει, εξελίσσεται. «Oσο ζούσαν οι Ιμς υπήρξαν οι ίδιοι υποστηρικτές του έργου τους, τώρα οφείλουμε εμείς να φέρουμε τις ιδέες τους στον 21ο αιώνα, να τις προσαρμόσουμε ώστε να απηχούν τις αρχές της βιωσιμότητας, όπως συμβαίνει τώρα, όπου σε συνεργασία με τη Vitra χρησιμοποιούμε πλαστικό από αστικά απόβλητα».
Η τέχνη δεν είναι μια λέξη που κολλάς στη δουλειά σου. Είναι ο τρόπος που προσεγγίζεις τα πράγματα· έτσι ήταν και ως άνθρωποι.
Θυμάται πως όταν πέθανε και η Ρέι το 1988, δέκα χρόνια ακριβώς μετά τον σύζυγό της, επισκέφθηκε τον αριθμό 901 της λεωφόρου Ουάσιγκτον στο Λος Αντζελες, ένα παλιό γκαράζ λεωφορείων που οι Ιμς είχαν μετατρέψει σε έδρα τους από το 1943. Eκανε ένα μικρό φιλμ, καταγράφοντας με τον φακό του εργαλεία, μακέτες, χαρτόνια με διαφορετικές υφές, χρώματα, γραμματοσειρές, σημειώσεις, πρωτότυπα, σχέδια και διαφάνειες από το αρχείο του ζευγαριού και αφιέρωσε περισσότερες από 200 ώρες συνεντεύξεων για την έκδοση «An Εames Primer» με ανθρώπους που είχαν εργαστεί στο γραφείο, φίλους και συνεργάτες. «Συνειδητοποίησα πως δεν μιλούσαν ποτέ για τους εαυτούς τους, ούτε ανέτρεχαν σε κάποιο προηγούμενο σχέδιο, παρά μόνον για να εξελίξουν μια ιδέα. Κοίταζαν πάντα μπροστά».
Το ξεκίνημά τους
Το ζευγάρι γνωρίζεται στην Cranbook Academy of Art to 1940. Eκείνος αρχιτέκτονας, διδάσκει στο τμήμα βιομηχανικού σχεδιασμού και εκείνη καλλιτέχνις που επιλέγει το Cranbook για να διευρύνει τους ορίζοντές της πέρα από τη ζωγραφική. Στον διαγωνισμό που ανακοίνωσε το ΜοΜΑ, εκείνη τη χρονιά, καλώντας σχεδιαστές να υποβάλουν προτάσεις για έπιπλα, φωτιστικά και υφάσματα με «οργανικό» σχεδιασμό, η Ρέι βοήθησε τον Τσαρλς και τον Εερο Σάρινεν με τον φάκελο συμμετοχής. Στην έκθεση που πραγματοποιήθηκε το επόμενο έτος στο ΜοΜΑ, συμπεριλαμβανόταν και η «organic chair» των Ιμς και Σάρινεν, η οποία είχε κερδίσει το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό. Η παραγωγή της, ωστόσο, δεν ήταν εύκολη υπόθεση· κάθε μεμονωμένο κέλυφος καρέκλας απαιτούσε πολύ χρόνο και κόπο. Η Ρέι και ο Τσαρλς δεν το έβαλαν κάτω, τον Ιούνιο του 1941 παντρεύονται, μετακομίζουν σε ένα διαμέρισμα και εγκαθιστούν εκεί την Kazam! machine, μια αυτοσχέδια πρέσα με την οποία δοκιμάζουν να καμπυλώσουν έπιπλα από κόντρα πλακέ. Το 1945 παρουσιάζουν την εμβληματική Εames Lounge Chair, όμως η οικονομική επιτυχία έρχεται με την DSR, από πολυεστερική ρητίνη, ενισχυμένη με ίνες γυαλιού (fiberglass), η οποία λανσαρίστηκε στην αγορά το 1950.
Δεν μιλούσαν ποτέ για τους εαυτούς τους, ούτε ανέτρεχαν σε κάποιο προηγούμενο σχέδιο, παρά μόνον για να εξελίξουν μια ιδέα.
Παιχνίδια-πρελούδια ιδεών
Ανάμεσα στα έπιπλα της έκθεσης στην El Greco, υπάρχουν πολλά αντικείμενα και παιχνίδια όπως το διάσημο «House of Cards» ή το καθισματάκι «Εlephant». «Τα παιχνίδια είναι πρελούδια για σημαντικές ιδέες», ισχυριζόταν ο Τσαρλς Ιμς, επιβεβαιώνοντας και το πνεύμα που κυριαρχούσε στον χώρο εργασίας τους και που συμπυκνωνόταν στη φράση «Πάρτε την ευχαρίστησή σας σοβαρά». Ο εγγονός τους αναφέρει ότι οι Ιμς θα μπορούσαν να είχαν κάνει επιτυχία μόνο σε έναν τομέα, όπως το «Powers of Ten», την πειραματική μικρού μήκους ταινία για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο ανάλογα με την απόσταση από την οποία τον παρατηρούμε ή την La Chaise και παρ’ όλα αυτά να γράψουν ιστορία. «Εκείνοι όμως στόχευσαν ψηλά σε μια σειρά από διαφορετικά πεδία, τους ενδιέφερε να ανακαλύψουν νέους κόσμους», εξηγεί.
Ποια πιστεύει ότι θα ήταν η σχέση των Ιμς με την τεχνολογία του 21ου αιώνα; «Υπάρχουν πολλές απαντήσεις σε αυτό. Εναντιώνονταν στην καινοτομία για χάρη της καινοτομίας γιατί πίστευαν ότι χάνεις σημαντικά κομμάτια της πληροφορίας με αυτήν την τακτική, και από την άλλη έπαιζαν με την τεχνολογία. Είχαν κάνει ένα φιλμ όπου προέβλεπαν πώς θα λειτουργεί η αγορά ιντερνετικά. Επίσης, όταν τους ζητήθηκε να οργανώσουν μια έκθεση για τα 200 χρόνια από την Ανεξαρτησία των ΗΠΑ, το 1976, η πρώτη τους πρόταση ήταν: “Μην κάνετε έκθεση – κάντε τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου προσβάσιμη”. Δεν χρησιμοποίησαν τη λέξη online, γιατί τότε ακόμα δεν υπήρχε αυτή η έννοια, αλλά ουσιαστικά αυτό εννοούσαν: να είναι η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου προσβάσιμη ψηφιακά στις 20 μεγαλύτερες αμερικανικές πόλεις».
*Εως 31/7, El Greco Gallery, Κηφισίας 212, Χαλάνδρι, www.elgrecogallery.gr.
