Τα «Σαγόνια του καρχαρία» με έκαναν το 1975 να αποκτήσω μια ισόβια αγάπη προς τους καρχαρίες. Πενήντα χρόνια ακριβώς από τότε που βγήκε η ταινία, ωστόσο, ξέρουμε πλέον ότι τα «Σαγόνια» αδικούν κατάφωρα τον καρχαρία ως είδος.
Ο ίδιος ο συγγραφέας στο ομότιτλο βιβλίο του οποίου βασίστηκε η ταινία, ο Πίτερ Μπέντσλεϊ, δεινός δύτης και γνώστης των καρχαριών, πραγματοποίησε ολόκληρη σταυροφορία διάσωσης των καρχαριών όταν συνειδητοποίησε τι είχε κάνει άθελά του, στην προσπάθειά του να γράψει μια δραστική μυθοπλασία.
Εντάξει· το βιβλίο ήταν διεθνές best seller, ενώ η ταινία έκανε ρεκόρ εισπράξεων διεθνώς. Σήμερα όμως πια ξέρουμε ότι αν κάποιος κινδυνεύει στ’ αλήθεια αυτός είναι ο καρχαρίας από τον άνθρωπο.
Η ταινία, αφηγηματικά, ως πλοκή και ως ανάπτυξη χαρακτήρων, είναι ένα αριστούργημα του εμπορικού σινεμά: ένας διευθυντής αστυνομικού τμήματος σε τουριστικό ψαροχώρι, ο οποίος φοβάται… το νερό· ένας δήμαρχος που περιμένει να βγάλει χρήματα το καλοκαίρι από τις ανοιχτές πλαζ· ένας εύπορος ιχθυολόγος που καταφτάνει σαν αλεξιπτωτιστής στη σοκαρισμένη κοινότητα κι ένας άξεστος ψαράς, βετεράνος του πολύ υπαρκτού ναυαγίου του «Ιντιανάπολις» το 1945 (οι ναυαγοί του οποίου κατασπαράχθηκαν από τους καρχαρίες), καθώς επίσης τα θύματα του Μεγάλου Λευκού Καρχαρία (η επίσημη ονομασία του συγκεκριμένου είδους, αν και, πλέον, το «Μεγάλος» οι σύγχρονοι ιχθυολόγοι το απορρίπτουν), συνθέτουν το πάνθεον της ιστορίας που σκαρφίστηκε ο Μπέντσλεϊ και μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο Σπίλμπεργκ.
Προσέξτε τώρα: από όλους τους χαρακτήρες που προαναφέραμε, ποιος λείπει; Μα ο καρχαρίας! Οχι τυχαία· όπως εύστοχα γράφηκε πρόσφατα στους New York Times, η ιστορία είναι για τους ανθρώπους, όχι για το «ψάρι» (όπως αποκαλεί κάθε τόσο τον καρχαρία ο Μπέντσλεϊ στο βιβλίο του). Είναι για τον αστυνομικό διευθυντή Μάρτιν Μπρόντι (Ρόι Σάιντερ), ο οποίος καλείται να προστατέψει την κοινότητα ξεπερνώντας τον μεγαλύτερο φόβο του. Στην ταινία είναι πολλά αυτά που έχουν αλλάξει συγκριτικά με το βιβλίο. Ας πούμε, στο βιβλίο ο ιχθυολόγος Χούπερ (Ρίτσαρντ Ντρέιφους) συνάπτει παράνομο δεσμό με την παραμελημένη σύζυγο του Μπρόντι – και στο τέλος καταλήγει στην κοιλιά του καρχαρία (στην ταινία επιβιώνει της επίθεσης). Επίσης, στο βιβλίο δεν υπάρχει ο συγκλονιστικός μονόλογος του ψαρά Κουίντ (Ρόμπερτ Σο) για το πώς επιβίωσε του «Ιντιανάπολις».
Στο βιβλίο δεν υπάρχει και κάτι ακόμα: η μουσική του Τζον Ουίλιαμς, χωρίς την οποία, όπως έχει δηλώσει ο ίδιος ο Σπίλμπεργκ, τα «Σαγόνια» δεν θα ήταν η ταινία που έγινε. Εχει απόλυτο δίκιο.
Ημουν πέντε-έξι ετών όταν προβλήθηκε η ταινία σε θερινό σινεμά της Γλυφάδας. Δεν θυμάμαι πώς κατάφεραν οι γονείς μου να με βάλουν μέσα (ήταν ακατάλληλο). Θυμάμαι όμως μέχρι σήμερα πόσο με στοίχειωσε.
Θυμάμαι πόσο πολύ αγάπησα τον καρχαρία. Κι ας αδικεί η ταινία τους καρχαρίες, που χωρίζονται σε πάρα πολλά είδη, ορισμένα από τα οποία δεν είναι επιθετικά. Αλλά ακόμα και ο Καρχαρόδων Καρχαρίας της ταινίας (Carcharodon, η επιστημονική ονομασία του Λευκού), που φημίζεται για την επιθετικότητά του γενικά, δεν έχει καμία σχέση με αυτό που αποτυπώνει η ταινία.
Το 2014, στα κρύα νερά του Ατλαντικού, στο Γκάνσμπεϊ, τρεις ώρες περίπου δυτικά του Κέιπ Τάουν, μπήκα στο κλουβί με τρεις τέσσερις Λευκούς να μας γυροφέρνουν. Ηταν ήσυχοι, στο στοιχείο τους (εγώ ήμουν ο εισβολέας…) και πάρα πολύ όμορφοι. Ηταν ένα όνειρο που έκανα πραγματικότητα – ένα όνειρο που γεννήθηκε κάπου εκεί, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, όταν πρωτοείδα τα «Σαγόνια».
