Κάθε εθνική ιστορία αποτελείται από κρίκους που συνθέτουν τομές, γεγονότα, εξελίξεις και βήματα. Κάθε κρίκος έχει προκύψει από ένα παρελθόν που τον διαμόρφωσε και τον κατέστησε ουσιαστικό, ως γεγονός που συνδέεται με ό,τι προηγήθηκε αλλά και ό,τι ακολούθησε.
Η ανάλυση των κρίκων προφανώς διαφέρει, είτε όσον αφορά τις γενεσιουργούς αιτίες, είτε για τη δράση που τους ανέπτυξε, είτε για τις απολήξεις που άφησαν. Οι διαφορετικές αναλύσεις βασίζονται σε βιώματα αλλά και σε επιστημονικές προσεγγίσεις, οι οποίες ερμηνεύουν με τρόπο διαφορετικό τα αρχειακά τεκμήρια. Κεντρικός κρίκος των τόμων των τελευταίων δεκαετιών είναι προφανώς η δικτατορία του 1967, τόσο για το τι την γέννησε όσο και δυστυχώς για το τι άφησε. Για το τι συνέβη στο εσωτερικό της όσον αφορά τις πολιτικές, ηθικές, οικονομικές και κοινωνικές ανατροπές, ακόμη χρήζει μελέτης και ανάλυσης.
Ωστόσο παρότι είναι κεντρικό και βαρύτατο πρόβλημα η δικτατορία, η βασική αφετηρία της νοοτροπίας της, που βρίσκεται στον θρόνο και στον στρατό, στους δύο δηλαδή παράγοντες που την έκριναν ως λύση για τη δική τους πολιτική κυριαρχία, παραμένει αρκετά απούσα σε γενική αντίληψη αλλά και σε ερευνητικό πλαίσιο. Η αφετηρία βρίσκεται στην παρουσία και στις πολιτικές διεργασίες στο εσωτερικό του εξόριστου ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή. Αυτός είναι ο (μεγάλος) χαμένος κρίκος της νεώτερης ελληνικής ιστορίας όσον άφορα την πολιτική σύζευξη θρόνου και στρατού και την ανεξέλεγκτη συνωμοσία που έθρεψε και ανέπτυξε αυτόν τον καταστροφικό κόμβο. Ευτυχώς η (επιστημονική) ζωή δεν παύει να μας προκαλεί ευχάριστες εκπλήξεις, όπως η δημοσίευση του τόμου με τίτλο «Ιστορικό Αρχείο Μέσης Ανατολής (1942-1945) του Στρατηγού Αλκιβιάδη Ν. Μπουρδάρα». Πρόκειται για έργο ζωής της κόρης του στρατηγού, κ. Καλλιόπης Μπουρδάρα, καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην βουλευτού. Ο τόμος κυκλοφόρησε από την Ακαδημία Αθηνών, σε επιμέλεια της σημαντικής συναδέλφου ιστορικού Μαρίας Σπηλιωτοπούλου.
Εκρηκτικές καταστάσεις
Τι όμως συμβαίνει εκεί και τι καταγράφεται στο νέο αρχείο που έχουμε στα χέρια μας; Τι είναι διαφορετικό από όσα πολιτικά συμβαίνουν στην κατεχόμενη Ελλάδα και γιατί η Μέση Ανατολή συνδέεται με τη χούντα του 1967; Εκεί, ενώ η ελλαδική παρουσία είναι μικρή και συγκροτείται από φυγάδες από την Ελλάδα και απαρτίζεται μόνον από τις είκοσι και πλέον χιλιάδες των εξόριστων ελληνικών ενόπλων δυνάμεων, και από μερικές εκατοντάδες πολιτικών στελεχών, διαμορφώνονται, σε καταστάσεις εκρηκτικές και σε περιορισμένο χώρο, οι συνθήκες της μεταπολεμικής Ελλάδας. Εκεί σβήνει η κραταιά βενιζελική παράταξη λόγω της αποπομπής της από τον στρατό, εκεί επιλέγει ο θρόνος να επιβάλει την πολιτική μονοκαλλιέργεια στον στρατό, με μεταξικής έμπνευσης πολιτική «καθαρότητα». Εκεί εμφανίζεται δυναμικά η κομμουνιστική Αριστερά με όλο τον οργανωτικό δυναμισμό της και τη σαφέστατη απαξίωση του αστικού πολιτικού πλαισίου και εκεί επιτίθεται σε αυτό. Εκεί η φιλοβασιλική παράταξη δεν αποφασίζει να εξελιχθεί σεβόμενη τους καιρούς που είχαν αλλάξει. Εκεί το Κέντρο ταυτίζεται (σιωπηρά) με τους κομμουνιστές. Εκεί δηλαδή κατ’ επιλογήν του θρόνου δεν συγκροτείται ο ασφαλής αστικός πολιτικός πολιτισμός που διαμόρφωσε τη Δύση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Γιατί όμως αυτή η ερευνητική επιμονή στο παρελθόν του στρατού και γιατί αυτή η επιμονή για να λύσουμε τον θολό και καθόλου μυστηριακό κόσμο που γέννησε την 21η Απριλίου; Γιατί κάπως πρέπει να αναζητήσουμε διακαώς τη νοοτροπία που γέννησε τη χούντα, τη νοοτροπία που ήθελε τον θρόνο με εργαλείο τον στρατό, ρυθμιστή των πάντων. Αξιών και ηθών, όλων ντυμένων με τον υποτιθέμενο κομμουνιστικό κίνδυνο. Στοιχεία που ισοπέδωσαν τον αστικό πλουραλισμό και πολέμησαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή το 1958 όταν προσπάθησε να διώξει, τουλάχιστον από τις μονάδες της Αθήνας, τους συνωμότες.
Η νοοτροπία που ήθελε τον θρόνο με εργαλείο τον στρατό, ρυθμιστή των πάντων, αξιών και ηθών, όλων ντυμένων με τον υποτιθέμενο κομμουνιστικό κίνδυνο, γεννήθηκε στην Αίγυπτο και στην Παλαιστίνη.
Πογκρόμ
Ο στρατηγός Αλκιβιάδης Μπουρδάρας, αρχηγός ΓΕΣ, στη Μέση Ανατολή, διοικητής των δυνάμεων στη σύντομη συμμαχική κατάληψη της Σάμου, του φθινοπώρου 1943, διοικητής της ΙΙ Ταξιαρχίας στη Μέση Ανατολή, επιτελάρχης της ΙΧ Μεραρχίας στο αλβανικό μέτωπο, απότακτος του 1935, με πολιτική σκέψη και δημοκρατικά φρονήματα, γράφει σε έκθεση προς την ηγεσία, στο τέλος Αυγούστου 1944, στις σελίδες 847-848 του τόμου, ότι μετά την καταστολή του καταστροφικού αριστερού κινήματος για τις εξόριστες ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, την άνοιξη του 1944, έχει εξαπολυθεί πογκρόμ όπως εκείνα της ναζιστικής Γκεστάπο, εκ μέρους των νεαρών φιλοβασιλικών αξιωματικών, εναντίον όλων των δημοκρατικών αξιωματικών με ένα μόνο κριτήριο, ότι δεν συμφωνούσαν μαζί τους.
Η ροπή προς τη χούντα που άλωσε νοοτροπίες, πολιτικά ήθη και τον πατριωτισμό, ξεκινάει εκεί, όταν καταργείται η ιεραρχία και όταν στερείται ο αστικός κόσμος το κεντρώο του «μισό». Εκεί χτίστηκε η καταστροφική χούντα, μέσα από είκοσι και πλέον χρόνια συνωμοσίας που ακύρωναν κάθε λειτουργική σύνθεση στον αστικό κόσμο στο όνομα ενός κρυφού πολιτικού φόβου από τον θρόνο.
*Ο κ. Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι ιστορικός, υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη.
