Είναι μια μάλλον ασυνήθιστη εμπειρία το να συναντάς έναν βυζαντινό ναό μέσα σε ένα μουσείο της Βόρειας Αμερικής και, ακόμη περισσότερο, το να πιέζεις ένα κουμπί και να ηχούν εκκλησιαστικές ψαλμωδίες με φόντο ένα περίτεχνο τέμπλο του 15ου αιώνα. Και όλα αυτά, μέσα σε μια υποβλητικά φωτισμένη αίθουσα με σκούρο μπλε χρώμα στους τοίχους και έναν χρυσαφένιο θόλο στην οροφή. Αυτή η μουσειογραφία, η οποία αγκαλιάζει ταυτόχρονα πολλαπλές αισθήσεις, είναι πολύ χαρακτηριστική της προσέγγισης του MFA, του Μουσείου Καλών Τεχνών της Βοστώνης των ΗΠΑ, όπου και προβάλλεται το συγκεκριμένο έκθεμα. Οπως εξηγεί η Αναστασία Χριστοφιλοπούλου, υπεύθυνη για το Τμήμα Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του MFA, βασικός στόχος του μουσείου είναι να κάνει τους επισκέπτες να νιώσουν προσωπική σύνδεση με τα εκθέματα. Η ελληνική συλλογή, η οποία περιλαμβάνει και πολλά αντικείμενα της βυζαντινής εποχής, υποστηρίζει ξεκάθαρα την εμπειρία αυτή. Αριθμητικά, ξεπερνά τα 17.000 αντικείμενα και είναι μία από τις τρεις μεγαλύτερες στη Βόρεια Αμερική.
Κυρίαρχος στόχος του μουσείου, εξηγεί η Αναστασία Χριστοφιλοπούλου, είναι να κάνει τους επισκέπτες να αισθανθούν προσωπική σύνδεση με τα εκθέματα.
Εντονη σύνδεση με τα εκθέματα ένιωσα και στην ολόφωτη αίθουσα που είναι αφιερωμένη στην καθημερινή ζωή στην αρχαιότητα. Εκεί εκτίθενται κάποια από τα σημαντικότερα έργα αρχαίας ελληνικής κεραμικής παγκοσμίως και, ανάμεσά τους, ένα μεγάλο μελανόμορφο αγγείο. Αυτό όμως που το κάνει στ’ αλήθεια ξεχωριστό είναι ότι ακριβώς δίπλα του προβάλλεται ένα βίντεο που παρουσιάζει την καθημερινότητα σε εργαστήρια όπου φτιάχνονταν αντίστοιχα σκεύη. Και μέσα από μια πολύ προσιτή ταινία κινουμένων σχεδίων, έχουμε την ευκαιρία να δούμε τους κεραμίστες να αποκαλύπτουν τα μυστικά της τέχνης τους. «Σπάνια εξηγούμε την τεχνολογία και την οικονομική διάσταση της παραγωγής της κεραμικής στην Ελλάδα. Η παραγωγή αυτή συντηρούσε ολόκληρες κοινωνίες, αλλά αυτό δεν το βλέπουμε εύκολα στα μουσεία. Θα πρέπει να δώσουμε στον κόσμο να καταλάβει ποιες δραστηριότητες κρύβονται πίσω από τα αντικείμενα που βλέπει ως μουσειακά εκθέματα και ποια η ζωή που τα περιέβαλε», σημειώνει η Αναστασία. Στη διαφορετική αυτή προσέγγιση, όσον αφορά τη σύνδεση του επισκέπτη με τα αντικείμενα των συλλογών, εστιάστηκε και η συνέντευξη που κάναμε στη συνέχεια.
Η ελληνική συλλογή του MFA με 17.000 αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της βυζαντινής περιόδου, είναι μία από τις τρεις μεγαλύτερες στη Βόρεια Αμερική.
– Πώς σχετίζονται οι επισκέπτες του MFA με το αφήγημα της μεσογειακής αρχαιολογίας;
– Το κοινό της Βόρειας Αμερικής αποτελείται από πολλές και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους ομάδες: από την αστική τάξη της Βοστώνης μέχρι κοινότητες ιθαγενών και μεταναστών απ’ όλο τον κόσμο. Το MFA δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο πώς θα βοηθήσει κάθε προφίλ επισκέπτη να συνδεθεί με τα εκθέματα. Αν, για παράδειγμα, έρθει ένας μετανάστης πρώτης γενιάς από τη Λατινική Αμερική, θέλουμε να του παρουσιάσουμε το υλικό μας με τρόπο που να τον κάνει να νιώθει ότι τον αφορά. Το MFA διαθέτει Τμήμα Δημόσιας Συμμετοχής (Public Engagement) που έχει ως κεντρικό του στόχο να αναδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους τα αρχαία εκθέματα σχετίζονται με πράγματα που συμβαίνουν στις κοινωνίες μας σήμερα. Και, για να δώσω ένα παράδειγμα που αφορά συγκεκριμένα κοινά, αυτήν την περίοδο ξεκινάμε να υλοποιήσουμε ένα νέο πρόγραμμα αφής που απευθύνεται τόσο σε παιδιά όσο και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τα οποία πάσχουν από σοβαρές νευρολογικές παθήσεις που δεν τους επιτρέπουν να διατηρήσουν εστιασμένη την προσοχή τους, ώστε να παρακολουθήσουν μια περίπλοκη ηχητική ξενάγηση. Δημιουργήσαμε λοιπόν στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τη Thetis Authentics, πιστά αντίγραφα εκθεμάτων πολύ καλής ποιότητας, τα οποία επιτρέπουν στους συγκεκριμένους επισκέπτες να γνωρίζουν αντικείμενα της συλλογής –κυρίως κεραμικά αντικείμενα από την Εποχή του Χαλκού μέχρι την Υστερη Ελληνιστική– μέσα από την αίσθηση της αφής.
– Υπάρχει «διάλογος» ανάμεσα στο τμήμα των μο)ντέρνων δημιουργών και στα αρχαία έργα; Museum of Fine Arts, Boston
– Η προκάτοχός μου, Χριστίνα Κοντολέων, άφησε πίσω της εξαιρετικό έργο όσον αφορά τη σύνδεση του αρχαίου κόσμου με τη σύγχρονη τέχνη. Μαζί με τη συνεργάτιδά μου και επιμελήτρια των κλασικών αρχαιοτήτων, Φίμπι Σίγκαλ, έχουν καθιερώσει την παρουσία έργων σύγχρονων δημιουργών, αφιερώνοντάς τους μια ολόκληρη αίθουσα της Πτέρυγας Μπεχράκη. Αυτήν τη στιγμή, φιλοξενείται η έκθεση πέντε γλυπτών και ενός πίνακα του Σάι Τουόμπλι, αφαιρετικού καλλιτέχνη, που αντλούσε έμπνευση από τον αρχαίο κόσμο –συμπεριλαμβανομένης της δικής μας συλλογής– για να δημιουργήσει σύγχρονη τέχνη.
– Ποιος ο ρόλος της τεχνολογικής καινοτομίας στο MFA;
– Στοιχεία καινοτομίας εισήλθαν στην Πτέρυγα Μπεχράκη μετά την ανακαίνιση που έγινε με την οικονομική υποστήριξη της οικογένειας του Γιώργου Μπεχράκη, το 2021. Ενσωματώθηκαν ψηφιακές τεχνολογίες και ηχοτοπία (soundscapes), που έχουν στόχο να απευθύνονται ταυτόχρονα σε πολλαπλές αισθήσεις και που μας βοηθούν να βιώσουμε στοιχεία της ζωής της εποχής στην οποία αναφέρονται τα εκθέματα. Αν πάρουμε ως παράδειγμα τη βυζαντινή τέχνη, θα συνειδητοποιήσουμε ότι η συνήθης μουσειακή προσέγγιση την αντιμετωπίζει σαν κάτι το απόλυτα συνδεδεμένο με τη θρησκεία και τον χριστιανισμό. Εμείς όμως θα θέλαμε να θέσουμε το ερώτημα σχετικά με το πώς ήταν η καθημερινότητα στη βυζαντινή κοινωνία. Χρησιμοποιώντας λοιπόν διαφορετικές τεχνολογικές εκφράσεις, θελήσαμε να δείξουμε το πολυσύνθετο της ζωής αυτής και την έντονη σύνδεση με γειτονικούς πολιτισμούς από την Ανατολή μέχρι τη Βόρεια Αφρική. Τώρα επιδιωκουμε να εντάξουμε και άλλες ψηφιακές τεχνολογίες. Αυτές όμως εξελίσσονται με τέτοιο ρυθμό, που δεν μας αφήνουν πάντα τον χρόνο να αποτιμήσουμε τι θα αναδείξει καλύτερα τη συλλογή και τον κύριο σκοπό μας: τη σύνδεση των επισκεπτών με τα περιεχόμενά της.
– Διερευνά το μουσείο την προέλευση των αντικειμένων του, για να βρει τυχόν αρχαιότητες που διακινήθηκαν παράνομα;
Το MFA είναι ένα από τα μουσεία της Βόρειας Αμερικής που έχουν πολύ δυνατό τμήμα διερεύνησης προέλευσης αντικειμένων – όχι μόνο για τον αρχαίο κόσμο, αλλά για όλες του τις συλλογές. Είμαστε πολύ περήφανοι γι’ αυτό και έχουμε ιδιαίτερα υψηλά στάνταρντ δεοντολογίας. Αυτός ήταν κι ένας από τους ισχυρότερους λόγους για τους οποίους ήθελα, ως κλασική αρχαιολόγος, να εργαστώ στο συγκεκριμένο μουσείο. Τόσο το MFA όσο κι εγώ προσωπικά διατηρούμε πολύ καλές συνεργασίες με ερευνητικά ινστιτούτα και υπουργεία τα οποία αντιπροσωπεύουν την αρχαία κληρονομιά της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Κύπρου. Και οι συνεργασίες αυτές είναι σημαντικές για έναν επιπλέον λόγο. Πολλές από τις αρχαιολογικές εκθέσεις στις ΗΠΑ –ακόμη και αυτές που φτάνουν σε ηλικία τα 250 χρόνια– δεν έχουν επαναπροσδιοριστεί με βάση τα νέα στοιχεία που φέρνουν στο φως οι ανασκαφές στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην Κύπρο. Και στόχος μας είναι να συνδέσουμε τις συλλογές μας με τα νέα ερευνητικά δεδομένα.
