Ο φάκελος υποψηφιότητας είχε φτάσει να ξεπερνά τις 600 σελίδες. Επρεπε, εξάλλου, να τεκμηριώνει την οικουμενική σημασία των έξι μινωικών ανακτορικών κέντρων της Κρήτης –της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων, της Ζάκρου, της Ζωμίνθου και της Κυδωνίας– καθώς και την αυθεντικότητά τους ως πολιτιστικού «αγαθού», αλλά και το πλαίσιο προστασίας τους. Τελικά όμως άξιζε τον κόπο: στην πρόσφατη, 47η, σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO τα κράτη-μέλη δεν προέβαλαν αντιρρήσεις στη σχετική εισήγηση του αρμοδίου οργάνου, ICOMOS, και η ετυμηγορία για τα μινωικά ανάκτορα ήταν η πολυπόθητη: «Εγγραφή στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO».
«Από όσες υποψηφιότητες συζητήθηκαν φέτος, η ελληνική ήταν η μόνη που ψηφίστηκε ομόφωνα. Συνοδεύτηκε μάλιστα από πολύ θερμά λόγια –συγκινητικά θα έλεγα– όλων των κρατών, για τη δουλειά που έχει κάνει η Ελλάδα», λέει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, η οποία ήταν παρούσα στην αναγγελία της εγγραφής και την περιγράφει ως «θρίαμβο» της ελληνικής πλευράς. «Η γενική διευθύντρια της UNESCO Οντρέ Αζουλέ, ο αναπληρωτής διευθυντής Ερνέστο Οτόνε και ο διευθυντής του Κέντρου Παγκόσμιας Κληρονομιάς του οργανισμού Λαζάρε Ελούντου έδειξαν, με τον τρόπο που μας συνεχάρησαν, ότι ήταν εντυπωσιασμένοι με την ομοφωνία», προσθέτει η υπουργός.
Δεν ήταν μια γρήγορη επιτυχία. Το 2003 είχε εγκαταλειφθεί μια προσπάθεια κατάθεσης υποψηφιότητας για το ανάκτορο της Κνωσού, καθώς οι διερευνητικές επαφές με την UNESCO είχαν καταστήσει σαφές ότι τα προβλήματα στον περιβάλλοντα χώρο του ήταν σοβαρά. Το 2014 εντάχθηκαν πέντε ανάκτορα –πλην Ζωμίνθου– ως «σειριακή εγγραφή» στον εθνικό ενδεικτικό κατάλογο (που αποτελεί απαραίτητο προστάδιο), ενώ το 2018 συγκροτήθηκε φάκελος υποψηφιότητας για την UNESCO πλέον, ο οποίος όμως, όπως αναφέρει η κ. Μενδώνη, προκάλεσε «διοικητικές αρρυθμίες», που διορθώθηκαν το 2020 και συνοδεύτηκαν και από την ένταξη της μελετημένης πλέον Ζωμίνθου στην υποψηφιότητα.
Στην πρόσφατη, 47η, σύνοδο της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς, τα κράτη-μέλη δεν προέβαλαν αντιρρήσεις στη σχετική εισήγηση και η ετυμηγορία για τα μινωικά ανάκτορα ήταν η πολυπόθητη.
Βελτιώσεις έπρεπε να γίνουν στην προσβασιμότητα των ανακτόρων και στους εξωτερικούς χώρους τους, με την Κνωσό ειδικά να χρειάζεται επεμβάσεις στις όψεις των καταστημάτων στην είσοδό της, απομάκρυνση ενός μεγάλου ευκαλύπτου και ενός περιπτέρου που εμπόδιζαν την ομαλή κυκλοφορία κ.ά. Κάπως έτσι, ο φάκελος που υπεβλήθη τον Σεπτέμβριο του 2024 πήρε την τελική μορφή του τον Ιανουάριο του 2025, περιλαμβάνοντας πλέον (στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης που ικανοποιεί τις απαιτήσεις της UNESCO για την προβολή των αρχαιολογικών χώρων, αλλά και για την προστασία τους από την κλιματική αλλαγή) μια στρατηγική «ολοκληρωμένης χωρικής επένδυσης» καθώς και ένα διαχειριστικό σχέδιο για τα μινωικά ανάκτορα, που εκπονήθηκαν σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις τοπικές Εφορείες Αρχαιοτήτων κ.ά. «Αυτό που αναγνωρίστηκε επίσης από την UNESCO είναι ότι για την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, βρίσκονται ήδη έργα σε εξέλιξη», λέει η κ. Μενδώνη και αναφέρει ενδεικτικά τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει στους χώρους υποδοχής της Κνωσού, καθώς και τα εν εξελίξει έργα για τη θωράκιση των Μαλίων από τα πλημμυρικά φαινόμενα, τις μελέτες για τη Φαιστό, την Κυδωνία κ.λπ.
Τελικά, τα έξι μινωικά ανάκτορα, που χρονολογούνται από το 1900 έως το 1100 π.Χ., αναγνωρίστηκαν για την εξέχουσα οικουμενική αξία τους, την αυθεντικότητα και ακεραιότητά τους, το ισχυρό πλαίσιο προστασίας τους. Κρίθηκαν ως η πιο αντιπροσωπευτική έκφραση της ακμάζουσας μινωικής κοινωνίας και του πολιτισμού της, ενώ αξιολογήθηκαν και ως κέντρα διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά, αλλά και καλλιτεχνικά, ως δημιουργήματα υψηλής μνημειακής αρχιτεκτονικής, τα οποία αποκάλυψαν και τις πολιτισμικές επαφές των Μινωιτών με τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, τα ανεπτυγμένα συστήματα γραφής τους κ.ά.
Τι σημαίνουν όλα τα παραπάνω για τα ίδια τα μνημεία; Διεθνή προβολή, αύξηση της επισκεψιμότητας, μεγαλύτερη προστασία; «Θα έλεγα όλα αυτά μαζί», απαντά η κ. Μενδώνη και εξηγεί: «Η UNESCO, σε όσα μνημεία εγγράφει στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, προσφέρει το brand, που είναι το μείζον. Από εκεί και πέρα, προκύπτει μια ευθύνη για το κάθε κράτος-μέλος. Πλέον η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη, αυτά για τα οποία δεσμεύθηκε ότι θα γίνουν στους αρχαιολογικούς χώρους, να τα κάνει πράξη, όποιος και αν είναι υπουργός ή κυβέρνηση». Ιδίως όσον αφορά την προστασία των αρχαιολογικών χώρων, υπάρχουν περιπτώσεις όπως της Κνωσού, στης οποίας το περιβάλλον υπάρχουν αυθαίρετες κατασκευές, σημειώνει η υπουργός. «Είναι πλέον υποχρέωση του κράτους», συμπληρώνει, «να βρει τον μηχανισμό που θα τις περιορίζει, δηλαδή ουσιαστικά θα τις κατεδαφίσει».
Ποιος είναι ο επόμενος στόχος; Το όρος Ολυμπος, που έχει υποβληθεί ως κοινή πρόταση από τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος και ιδανικά θα αξιολογηθεί ως φυσικό και πολιτιστικό αγαθό από τη 48η σύνοδο UNESCO. «Και βέβαια», καταλήγει η υπουργός, «μετά τον Ολυμπο ακολουθεί η υποψηφιότητά μας για την αρχαία Νικόπολη».
