ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ
Ο δρόμος του Σαν Τζοβάνι
μτφρ.: Δήμητρα Δότση
επίμετρο: Τσέζαρε Γκάρμπολι
εκδ. Καστανιώτη, 2024, σελ. 176
«Γι’ αυτό ο Φελίνι καταφέρνει να μας ταράζει συθέμελα: επειδή μας αναγκάζει να παραδεχθούμε ότι αυτό από το οποίο θα θέλαμε περισσότερο να αποστασιοποιηθούμε είναι αυτό που υπάρχει εκ φύσεως κοντά μας». Ο έφηβος Καλβίνο ανακαλύπτει το σινεμά. Τη δύναμη της σκοτεινής αίθουσας που κρύβει εικόνες, χρώματα, λέξεις, αισθήματα, έναν κόσμο ρεαλισμού και φαντασίας, στον οποίο παραδίνεται. Βλέπει μία, δύο ταινίες τη μέρα, μισές, ολόκληρες, από τη μέση και μετά, χάνει το τέλος, δεν προλαβαίνει την αρχή, ζει τον παροξυσμό του θεατή. Εντοπίζει τις διαφορές του γαλλικού από τον αμερικανικό κινηματογράφο, προσπαθεί να πλησιάσει το νόημα της ζωής μέσα από τα φιλμ κι ύστερα απλά αποδέχεται ότι μια ταινία μπορεί να είναι και η ίδια η ζωή, με πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη τον καθένα μας. Είναι το δεύτερο αφήγημα, με τίτλο «Αυτοβιογραφία ενός θεατή», από τα πέντε που περιλαμβάνει «Ο δρόμος του Σαν Τζοβάνι».
Το επόμενο είναι οι «Αναμνήσεις μιας μάχης», την οποία ο Καλβίνο ανακαλεί στηριγμένος στην αβεβαιότητα της μνήμης. Γεγονότα που μπορεί να συνέβησαν ή και μπορεί να επινοήθηκαν, ο πραγματικός κόσμος θα μπορούσε να είναι αυτός της μάχης μα ίσως και όχι. Βερσαλιέροι και παρτιζάνοι μάχονται και μαζί τους παλεύει και η προσπάθεια να ανακληθούν όσα συνέβησαν, τραγικά, οδυνηρά, αναιρετικά του κόσμου. Ο Καλβίνο αποστασιοποιημένος από το δράμα της σύγκρουσης μα και τόσο παρών, έκπληκτος, συγκινημένος και συγκινητικός.
Ακολουθεί το «La poubelle agréée». Η τελευταία πράξη της μέρας, ένα άρρητο καθήκον του Καλβίνο ως κατοίκου του Παρισιού, να αδειάσει τον κάδο των σκουπιδιών σε έναν μεγαλύτερο τον οποίο θα οδηγήσει στο προκαθορισμένο σημείο περισυλλογής από τα απορριμματοφόρα. Δημοσιευμένο για πρώτη φορά στη λογοτεχνική επιθεώρηση «Paragone» το 1977 συμπεριλήφθηκε σε τούτη τη συλλογή. Στην πραγματικότητα είναι μια φιλοσοφική πραγματεία για το χρήσιμο και περιττό της ζωής, ένα κείμενο για την αισθητική, βαθιάς ηθικής και υπαρξιακής αμφισβήτησης. Η ταύτιση και η απομάκρυνση από το άχρηστο, το υπόλειμμα, το περιττό, μπορεί να αποτελεί πηγή ικανοποίησης μα και σύγχυσης. Μπορεί και κάτι από τον ίδιο του τον εαυτό να χρειάζεται να πεταχτεί για να μείνει ο ίδιος άδειος, κενός, ένας άνθρωπος που θα πρέπει να δικαιολογήσει την παρουσία σ’ αυτόν τον κόσμο.
Μια συλλογή διηγημάτων του Ιταλο Καλβίνο με έντονες αυτοβιογραφικές πινελιές.
Στο τέλος περιλαμβάνεται το «Από τ’ απόσκια», ένα κείμενο της σκιάς. Ο,τι μας περιβάλλει και τώρα πια κινδυνεύει, η φύση που αντέχει, υπομένει και υποτιμάται, εικόνες που ανασυνθέτουν τον χάρτη ενός φωτεινού τόπου, όπως ο ίδιος γράφει. Τα προσήλια και τα σκιερά κι εκείνος μέσα στη σαυρίσια του ακινησία να αναζητά συνεχώς έναν νέο προσανατολισμό.
Αφησα για το τέλος το πρώτο αφήγημα, το ομότιτλο του βιβλίου. Είναι «ο δρόμος του Σαν Τζοβάνι» μια πραγματικά υπέροχη ιστορία, πολύ προσωπική, πολύ εσωτερική, τόσο εξομολογητική μα χωρίς να επιτρέπει να ειπωθούν όλα. Η εμπειρία σκεπάζει τα πάντα, οι περιγραφές ακριβείς και ολοζώντανες, η δυσκολία υπαρκτή και ανιχνεύσιμη. Είναι η σχέση του Καλβίνο με τον πατέρα του. Παιδικά χρόνια, οι καθημερινές συνήθειες του γονιού του, η σταθερότητα στην επανάληψη της κάθε μέρας, η αγάπη του πατέρα για τη γη, η φροντίδα του γι’ αυτήν και τους καρπούς που δίνει. Η αντίστιξη της ζωής στην πόλη και της ζωής στα κτήματα και δύο τελείως διαφορετικοί άνθρωποι, με δύσκολη, ακατόρθωτη επικοινωνία, καθώς βαδίζουν και οι δύο τη διαδρομή του Σαν Τζοβάνι. Μοιάζει αυτός ο δρόμος να είναι ο δρόμος που οδήγησε τον Καλβίνο στη συγγραφή. Βγαίνοντας από τη σκληρή πραγματικότητα, γλίστρησε ανεπαίσθητα στη φαντασία, στην αλληγορία, στη μαγεία της γραφής και γραπώθηκε πάνω της.
Η μετάφραση της Δήμητρας Δότση, όπως σε όλα τα βιβλία που καταπιάνεται –και ιδίως εδώ που η έλλειψη στίξης ξαφνιάζει– λεία και ακριβής.
