MARIO BENEDETTI
Ανοιξη με μια σπασμένη γωνία
μτφρ.: Κώστας Αθανασίου
εκδ.: Gutenberg, 2024, σελ. 272
Για τον λαό της Ουρουγουάης το 1985 ήταν μια χαρμόσυνη χρονιά, καθώς τότε αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στη χώρα. Είχαν προϋπάρξει δώδεκα πολύ σκληρά χρόνια, με τη δικτατορία που είχε επιβληθεί να είναι συνώνυμη του τρόμου, των διώξεων, έως και των θανάτων εκατοντάδων Τουπαμάρος και αριστερών.
Ενας εξ αυτών είναι ο επινοημένος(;) Σαντιάγο του μυθιστορήματος του Μάριο Μπενεδέτι. Είναι κλεισμένος σε ένα κελί επί πέντε χρόνια, ενώ η γυναίκα του Γρασιέλα, η κόρη του Μπεατρίς και ο πατέρας του Δον Ραφαέλ ζουν εξόριστοι σε άλλη χώρα. Μέσα σε ένα βράδυ μια οικογένεια διαλύθηκε στα εξ ων συνετέθη. Ο,τι απόμεινε από αυτή τη δραματική αλλαγή στις σχέσεις τους ήταν κάποια λογοκριμένα γράμματα από και προς τη φυλακή, ενθυμήσεις καλών στιγμών, αμφιβολίες για το πόσο κοντά μπορούν να μείνουν, παρά την αναγκαστική απόσταση, καθώς και μια ακραία δυσκολία να προσαρμοστούν όλοι στις νέες συνθήκες.
Στο βιβλίο παίρνει μέρος και ο ίδιος ο Μπενεδέτι, μια εξέχουσα μορφή των γραμμάτων της Ουρουγουάης και από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής. Εγραψε το συγκεκριμένο μυθιστόρημα την περίοδο που ήταν πολιτικός εξόριστος. Μάλιστα, είναι το μοναδικό τεκμήριο που κατέθεσε από εκείνη τη σκληρή περίοδο. Αποφάσισε, δε, να το συνθέσει ως ένα πολυφωνικό μπολερό για την απώλεια, τον πόνο, τη διάλυση, αλλά και την κατάρρευση μιας χώρας που συμπαρέσυρε και τους απλούς πολίτες.
Το μοναδικό τεκμήριο που κατέθεσε ο Μάριο Μπενεδέτι από την περίοδο που ήταν εξόριστος είναι ένα πολυφωνικό μπολερό για την απώλεια, τον πόνο, τη διάλυση, αλλά και την κατάρρευση μιας χώρας που συμπαρέσυρε και τους απλούς πολίτες.
Ο Σαντιάγο προσπαθεί να διατηρήσει έστω και ένα ελάχιστο ψήγμα λογικής και αντίστασης, ενθυμούμενος τις όμορφες ημέρες που έζησε δίπλα στη Γρασιέλα και τις ελάχιστες στιγμές που πρόλαβε να γνωρίσει την κόρη του. Παραμένει παθιασμένος και ερωτευμένος, εξιδανικεύοντας τη Γρασιέλα μπρος στον ζόφο που είναι αναγκασμένος να βιώνει καθημερινά. Δεν σπάει, δεν μαρτυράει τους συντρόφους του, αμύνεται σε κάθε κατρακύλισμα στην τρέλα. Η Γρασιέλα μάς αποκαλύπτει τις μύχιες σκέψεις της είτε μονολογώντας είτε ερχόμενη σε επαφή με τον πεθερό της, αλλά και τον σύντροφο του άνδρα της, τον εργένη και γυναικά Ρολάνδρο. Βιώνει την αποξένωση με έντονο τρόπο. Ιδεολογικά παραμένει κοντά στον άνδρα της, αλλά συναισθηματικά ολοένα και περισσότερο γλιστράει σε μια νωθρή αποστασιοποίηση.
Η συντριβή της παλιάς γενιάς αποκτά φωνή μέσω του Δον Ραφαέλ, ο οποίος ζει το δράμα της φυλάκισης του γιου του, τη διάλυση της χώρας του, αλλά και τον δικό του πνιγηρό νόστο για τη χώρα του. Πρώτα έχασε τη γυναίκα του, στη συνέχεια τον γιο του και τώρα τον ίδιο του τον εαυτό, που παραδέρνει σε μια ξένη χώρα, άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Θα ζήσει από κοντά τη μεταστροφή της Γαβριέλας και θα τη δικαιολογήσει, γνωρίζοντας πως η δικτατορία, ακόμη και όταν πέσει, θα έχει αφήσει βαθιές πληγές σε όλους.
Η μικρή Μπεατρίς αντιπροσωπεύει, φυσικά, το μέλλον. Μέσα στην απλότητα και την ευθύτητα των δικών της καταγραφών βλέπουμε την αθώα και παιχνιδιάρικη εκδοχή των σκοτεινών ημερών. Οχι, όμως, απαλλαγμένη εντελώς από ένα κρυφό δράμα που καίει το μυαλό της μικρής, το οποίο δεν μπορεί να κάνει συγκεκριμένο λόγω της ηλικίας της. Φτάνει η απουσία του πατέρα να πυροδοτήσει μέσα της διάφορες σκέψεις. Υπάρχει ακόμη η εκδοχή του Ρολάνδρο που ταλαντεύεται μεταξύ της συντροφικής αλληλεγγύης προς τον Σαντιάγο και της έντονης έλξης που του ασκεί η Γαβριέλα. Οι τύψεις τον περικυκλώνουν, όσο δεν γνωρίζει τι μπορεί να συμβεί εάν και εφόσον ο Σαντιάγο αφεθεί ελεύθερος.
Αυτό θα συμβεί έπειτα από πέντε χρόνια εγκλεισμού και τότε είναι που το δράμα κορυφώνεται. Δεν ξέρουμε τι θα γίνει όταν θα ενωθούν τα κομμάτια ή αν θα ενωθούν.
Η σπασμένη άνοιξη
Ο Μπενεδέτι επιλέγει να μας δείξει την εσωτερική αναταραχή που προκαλεί σε όλους –κυρίως στον Σαντιάγο– η άνοιξη της αποφυλάκισής του. Μια άνοιξη σπασμένη, λεηλατημένη, κι όμως ακόμη φωτεινή και ελπιδοφόρα. Ουδείς γνωρίζει αν τελικά θα τη ζήσει στο έπακρο ή γυρνώντας από τη φυλακή όλα θα έχουν αλλάξει, ακόμη και ο ίδιος.
Εντονο ενδιαφέρον έχουν και οι προσωπικές καταγραφές του Μπενεδέτι, που λειτουργούν ως ιντερλούδια μέσα στο μυθιστόρημα. Πρόκειται για αληθινές ιστορίες την περίοδο της εξορίας του (δικές του ή άλλων) που δείχνουν με έκτυπο τρόπο πώς μια δικτατορία είναι ικανή να διαλύσει τις ζωές των ανθρώπων. Πολύ καλή η μετάφραση του Κώστα Αθανασίου.
