ΠΑΝΟΣ ΛΟΥΚΑΚΟΣ
Αλλαγές και ανατροπές
Μια πολιτική ανατομία της κρίσης 2009-2019
εκδ. Μεταίχμιο, 2025, σελ. 336
Ενα από τα χαρακτηριστικότερα περιστατικά βίαιης διαμαρτυρίας της διετίας 2010-2012 ήταν η διακοπή της στρατιωτικής παρέλασης της 28ης Οκτωβρίου 2011 στη Θεσσαλονίκη. Πλήθη κόσμου εισέβαλαν στο κατάστρωμα της λεωφόρου Νίκης και ανάγκασαν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια να αποχωρήσει. Αμέσως μετά, ο ΣΥΡΙΖΑ, κόμμα του 4% ακόμη τότε, εξέδωσε ανακοίνωση, την οποία μας θυμίζει ο Πάνος Λουκάκος στο σχολιαζόμενο βιβλίο. Σε αυτήν σημείωνε: «Η μετατροπή τελικά της παρέλασης σε μιαν αυθόρμητη λαϊκή εκδήλωση ιερής αγανάκτησης και οργής είναι αντάξια των καλύτερων αγωνιστικών παραδόσεων του λαού μας για εθνική αξιοπρέπεια, κοινωνική δικαιοσύνη και δημοκρατία» (σ. 100).
Η βίαιη ματαίωση της παρέλασης, οι ιεροκήρυκες της δραχμής, οι μεθοδεύσεις για τον έλεγχο των ΜΜΕ και το δήθεν «μεγαλύτερο σκάνδαλο από ιδρύσεως ελληνικού κράτους».
Ο συγγραφέας αναφέρει και δεκάδες άλλα παρόμοια περιστατικά, τα οποία, μοιραία, με την πάροδο του χρόνου, έχουμε την τάση να λησμονούμε. Ποιος, αλήθεια, θυμάται ακόμη τον χαρακτηρισμό από τον Χρήστο Παπουτσή, του Φίλιππου Σαχινίδη ως «εκπροσώπου» των Financial Times στην Ελλάδα, όταν εισηγούνταν ως υφυπουργός τα πρώτα προμνημονιακά μέτρα; Ή την περίπτωση του μακαρίτη πλέον δημοσιογράφου Γιώργου Τράγκα, οι βίλες και οι καταθέσεις του οποίου στην Κυανή Ακτή και τη Φλόριντα έδειξαν ότι πίσω από την προπαγάνδα πολλών «δραχμιστών» κρυβόταν ένας χορός εκατομμυρίων;
Το Σύνταγμα
Το βιβλίο λοιπόν του Πάνου Λουκάκου είναι πρωτίστως ένα συναρπαστικό σχολιασμένο χρονικό της δεκαετίας 2009-2019 και ως τέτοιο θα πρέπει κατ’ αρχάς να διαβαστεί. Από εκεί και πέρα, θα ήθελα να σταθώ στην πιο αισιόδοξη πλευρά της δεκαετίας: τον κατ’ αρχήν σεβασμό του Συντάγματος. Πιο συγκεκριμένα: Σε αντίθεση λοιπόν με το 1936 και το 1967, όταν το πολιτικό σύστημα στάθηκε ανίκανο να βρει δημοκρατική διέξοδο στις αντίστοιχες κρίσεις, το 2012 και το 2015 αντέδρασε πιο υπεύθυνα. Οπως τότε, έτσι και τώρα, ο διχασμός της ελληνικής κοινωνίας ήταν βαθύτατος. Παρ’ όλα αυτά, σε αντίθεση με τότε, στην εξεταζόμενη δεκαετία δεν υπήρξε εκτροπή.
Να οφείλεται αυτό στην ένταξή μας στην Ε.Ε.; Ασφαλώς ναι, αν και, κατά τη γνώμη μου, οφειλόταν και σε έναν ακόμη παράγοντα: στο ότι, από τη Μεταπολίτευση, η νομιμοποίηση του Συντάγματος και των θεσμών ενισχύθηκε. Πώς εξηγείται αυτό; Νομίζω ότι η απάντηση είναι απλή: από το 1974, η εκτροπή από το Σύνταγμα κοστίζει πολύ περισσότερο από τον σεβασμό του.
Από εκεί και πέρα, όπως ορθά επισημαίνει ο Πάνος Λουκάκος, η υπόθεση της Novartis και το σκάνδαλο των τηλεοπτικών αδειών δείχνουν ότι, προκειμένου να αντλήσει πολιτικά οφέλη, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν δίστασε να καταφύγει σε μαφιόζικες μεθόδους. Το ότι, εντούτοις, και τα δύο αυτά σκάνδαλα «κόλλησαν» κάποια στιγμή δείχνει ότι τελικά σημειώθηκαν αντιστάσεις, όψιμες ασφαλώς, αλλά αποτελεσματικές.
Με άλλα λόγια, αν και συχνά ακολουθήθηκαν ακραία αντιδημοκρατικές πρακτικές, όπως ήταν η ψήφιση το 2012 με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, σε ένα άρθρο 216 σελίδων, του περίφημου Μεσοπρόθεσμου, δεν κινηθήκαμε εκτός Συντάγματος, αλλά στο πλαίσιό του.
Τα πρόσωπα
Θα σταθώ και σε μια άλλη πλευρά του σχολιαζόμενου βιβλίου, η οποία το καθιστά ελκυστικότερο: τα πορτρέτα των βασικών πρωταγωνιστών που σχεδίασε με μπρίο ο Πάνος Λουκάκος. Στην κατηγορία των θετικών «ηρώων» εντάσσει τρεις από αυτούς: τον Ευάγγελο Βενιζέλο, την Ντόρα Μπακογιάννη και τον Ευάγγελο Μεϊμαράκη.
Στο άλλο άκρο τοποθετεί τον Κώστα Καραμανλή και τον Γιώργο Παπανδρέου: τον μεν πρώτο γιατί με τις παροχές του εκτόξευσε τα ελλείμματα σε δυσθεώρητα ύψη και τον δεύτερο γιατί, αν και είχε καινοτόμες ιδέες, μετά τις εκλογές του 2009 συμπεριφέρθηκε χωρίς να έχει συναίσθηση της κρισιμότητας των περιστάσεων.
Μεταξύ των θετικών ηρώων και των αρνητικών, ο Πάνος Λουκάκος τοποθετεί τον Αντώνη Σαμαρά και τον μεγάλο πρωταγωνιστή της δεκαετίας, τον Αλέξη Τσίπρα. Στον μεν πρώτο καταλογίζει τα τρία «Ζάππεια» και τη συμπεριφορά του στους τελευταίους μήνες της πρωθυπουργίας του. Οσο για τον Αλέξη Τσίπρα, ο Λουκάκος τον κατακεραυνώνει μεν για την αδίστακτη δημαγωγία του όταν ξέσπασε η κρίση, δεν διστάζει ωστόσο να τον επαινέσει για την πολιτεία του ως πρωθυπουργού. Πρώτα πρώτα, για την ευρωπαϊκή στροφή του –τη λεγόμενη «κωλοτούμπα»– στις 13 Ιουλίου 2015. Δεύτερον, για τη συμφωνία των Πρεσπών, που και αυτής η σύναψη είχε πρόδηλο πολιτικό κόστος. Και τρίτον, γιατί το 2019 δεν ενέδωσε στο σύνθημα «Τσοβόλα δώσ’ τα όλα!» και αρνήθηκε να διανείμει, για ψηφοθηρικούς λόγους, το απόθεμα των 37 δισεκατομμυρίων.
Εντάσσεται άραγε η δεκαετία των μνημονίων στην ελληνική κανονικότητα ή συνιστά ένα εξαιρετικό γεγονός, οφειλόμενο στις ιδιαιτερότητες μιας απρόβλεπτης δημοσιονομικής κρίσης; Aν σταθεί κανείς στη γνωστή μελέτη των Reinhart και Rogoff, ελάχιστες ήταν οι περίοδοι στα 200 χρόνια της ελληνικής ανεξαρτησίας που η χώρα μας δεν χρωστούσε. Από αυτή την άποψη, η κρίση των μνημονίων εντασσόταν στην κανονικότητα της νεοελληνικής ιστορίας. Το ίδιο και η πολιτική αντιπαράθεση, η οξύτητα της οποίας το 2010-2012 ήταν συγκρίσιμη με εκείνην των παλαιότερων μεγάλων συγκρούσεων. Η μόνη διαφορά ήταν όχι το ότι φτάσαμε στο χείλος του γκρεμού, αλλά το ότι δεν πέσαμε σε αυτόν.
Να σημαίνει άραγε αυτό ότι γυρίσαμε σελίδα; Δεν είμαι διόλου βέβαιος. Σε αυτό μάλλον συμφωνεί και ο Πάνος Λουκάκος. Οπως και να ’χει, το βιβλίο του σίγουρα μας βοηθά να καταλάβουμε από πού ήρθαμε και πού βρισκόμαστε.
