Επέστρεψα έκθαμβη. Επέστρεψα βαριά απελπισμένη. Eνα τετραήμερο στο Oσλο, καλεσμένη μαζί με άλλους δώδεκα, εκδότες-επιμελητές-λογοτεχνικούς πράκτορες, από τη NORLA, το Κέντρο Βιβλίου της Νορβηγίας, ήταν υπεραρκετό για να γνωρίσω και να διαπιστώσω πόσο σοβαρά, υπεύθυνα, αποδοτικά με οξυμένα αντανακλαστικά και ευρύτατη εποπτεία έχουν καταφέρει το νορβηγικό θαύμα. Από τη δεκαετία του ’60 όταν ο Ζίγκριντ Ούνσελντ, ο οξυδερκέστατος εκδότης του γερμανικού Suhrkamp που συγκέντρωσε όλη τη διεθνή λογοτεχνική αφρόκρεμα, έγραφε στις σημειώσεις του ότι η κατάσταση στο νορβηγικό εκδοτικό τοπίο δεν έχει ενδιαφέρον γιατί παλεύουν με τις δύο γλώσσες, η κατάσταση έχει πλήρως ανατραπεί. Αυτό που κατέληξε σε θαύμα θεμελιώθηκε κάπου το ’70 με το Συμβούλιο Τεχνών και αναπτύχθηκε γύρω από τρεις πόλους: Βιβλιοθήκες, Συνέργειες, Χρηματοδότηση.
Αν φαντάζεστε τις βιβλιοθήκες σαν αποθετήρια βιβλίων, πλανάστε. Oχι μόνο γιατί αριθμητικά μόνο στο Οσλο, για 1 εκατομμύριο κατοίκους αναλογούν 25 βιβλιοθήκες! Oλες φέρουν το όνομα του Deichman – συλλέκτη του 16ου αιώνα που άφησε όλα τα βιβλία του στην πόλη του. Πίσω από την οργάνωση κάθε παρατήματος δουλεύουν και συνεργάζονται βιβλιοθηκονόμοι προφανώς, ψυχολόγοι, αρχιτέκτονες και διακοσμητές.
Η μεγάλη βιβλιοθήκη Deichman παραδίπλα από την Oπερα (και το αμφιλεγόμενο αρχιτεκτονικά Μουσείο Μουνχ) είναι το απόλυτο καμάρι-μελίσσι με περισσότερους από 6.000 επισκέπτες ημερησίως, 1 εκατ. βιβλία, θέατρο και μέχρι εργαστήρια για τους εφήβους όπου μπορούν να σχεδιάζουν και να τυπώνουν τρισδιάστατα, να κάνουν ξυλουργική, φωτογραφία και μόδα. Oλα σε καλούν «μείνε εδώ και ανάπτυξε τις ιδέες σου, μείνε εδώ».
Για παιδιά μόνο!
Κι αν η κεντρική Deichman λάμπει από σκανδιναβικό σχεδιαστικό γούστο και καθαρότητα, καθώς από τα τεράστια παράθυρά της βλέπει προς το λιμάνι και το φως (όταν υπάρχει βέβαια!) τη λούζει, δεν ισχύει το ίδιο για τη βιβλιοθήκη ενηλίκων και τη διπλανή Biblo Toyen για παιδιά από 6 έως 15 ετών. Εκπληξη και θαυμασμός. Οταν το 2015 με τις μεγάλες αφίξεις προσφύγων η περιοχή «έγινε ζόρικη» τι μέτρα πήραν τα αρμόδια υπουργεία και φορείς; Αγόρασαν ένα ολόκληρο κτίριο που επρόκειτο να γκρεμιστεί και το έφτιαξαν βιβλιοθήκη. Βιβλιοθήκη για ενηλίκους και παραδίπλα για τα παιδιά – μικρά παιδιά, χωρίς τη συνοδεία των γονέων. Δεν είναι φωτεινές, δεν είναι «καλόγουστες», δεν είναι αποστειρωμένες. Εχουν σκοπίμως φτιαχτεί από φθαρμένα παλιά υλικά, από δεύτερο χέρι έπιπλα, έχει μέσα βαγόνια ξηλωμένα και καρότσες αυτοκινήτων, χώρους που εξασφαλίζουν απομόνωση αλλά και εποπτεία – αίσθημα του ανήκειν. Γιατί αυτή η διαφοροποίηση από το άψογο νορβηγικό ντιζάιν; «Οι άνθρωποι είναι στο επίκεντρο, όχι τα βιβλία. Τα παιδιά που ζουν συνήθως σε πολυμελείς οικογένειες μέσα σε μικρά διαμερίσματα, θέλουμε να νιώθουν άνετα, να μη φοβούνται τα βιβλία. Γι’ αυτό άλλωστε τους ζητούμε να βγάζουν τα παπούτσια τους στην είσοδο – η οικειότητα είναι ο σκοπός. Θέλουμε να είναι το δεύτερο σπίτι τους». Το στοίχημα το κέρδισαν, όχι μόνο γιατί οργανώνουν εξήντα τουλάχιστον εκδηλώσεις τον μήνα, αλλά γιατί παιδιά από ολόκληρο το Οσλο έρχονται στην Biblo καθημερινά, και μένουν διαβάζοντας περί τις 4 ώρες. Η βιβλιοθήκη είναι γεμάτη συνεχώς. (Και από τον Σεπτέμβριο οι υπεύθυνοι θα ξεκινήσουν την προσπάθεια τα κινητά των παιδιών να μένουν στο σπίτι τους).
Η μεγάλη βιβλιοθήκη Deichman είναι το απόλυτο καμάρι-μελίσσι με πάνω από 6.000 επισκέπτες ημερησίως, 1 εκατ. βιβλία, θέατρο, μέχρι και εργαστήρια για τους εφήβους. Oλα σε καλούν «μείνε εδώ και ανάπτυξε τις ιδέες σου».
Δεν έχουν το γονίδιο του αναγνώστη οι Νορβηγοί, κανείς δεν το έχει. Ομοίως όπως όλοι μας, μικροί μεγάλοι είναι εξαρτημένοι από το κινητό και το τάμπλετ τους. Ομως η σχολική και η ενήλικη ζωή τους πλουτίζεται διαρκώς και με όλους τους τρόπους από αυτό που σημαίνει η ανάγνωση. Η επίσημη πολιτεία επένδυσε και συνεχίζει να επενδύει και απολαμβάνει τους καρπούς των προγραμμάτων της: Το 83% των κατοίκων διαβάζει τουλάχιστον 1 βιβλίο τον χρόνο. Το 24% διαβάζει 11 βιβλία ετησίως. Το 83% διαβάζει στα παιδιά του 2-3 φορές την εβδομάδα.
Παρεμβάσεις
Και για να συγκρίνουμε ακόμη περισσότερο με την ελληνική κατάσταση:
• Κάθε βιβλίο αγοράζεται σε 800-1.000 αντίτυπα από το αρμόδιο υπουργείο και αποστέλλεται στις βιβλιοθήκες. (Ο εκδότης γνωρίζει ότι το κόστος της πρώτης έκδοσης έχει καλυφθεί.)
Η πολιτεία επένδυσε και απολαμβάνει τους καρπούς των προγραμμάτων της: Το 83% των κατοίκων διαβάζει τουλάχιστον 1 βιβλίο τον χρόνο. Το 24% διαβάζει 11 βιβλία ετησίως. Το 83% διαβάζει στα παιδιά του 2-3 φορές την εβδομάδα.
• Κάθε βιβλίο βγαίνει από την ενιαία τιμή τον επόμενο Μάιο από την ημερομηνία έκδοσής του, ωστόσο τα βιβλιοπωλεία δεν μπορούν να υπερβαίνουν σε έκπτωση το 12,5%.
• H NORLA, το όργανο για τη διάδοση της νορβηγικής γραμματείας στο εξωτερικό χρηματοδότησε π.χ. το 2024, 529 εκδόσεις σε 47 ξένες γλώσσες. Η NORLA, που συνεργάζεται στενά με τα υπουργεία Πολιτισμού, Εξωτερικών, με το δίκτυο των βιβλιοθηκών αλλά και με τους μεταφραστές από τη νορβηγική γλώσσα, καθώς και με τα δίκτυα των βιβλιοπωλείων (δύο είναι οι μεγάλες αλυσίδες που ανήκουν σε εκδοτικούς οίκους, πάμπολλα τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία – η Amazon δεν έχει πατήσει στη Νορβηγία) είναι μία ομάδα οκτώ, μόνο, ατόμων. Και δεν είναι η μόνη πηγή χρηματοδότησης συγγραφέων, εικονογράφων κ.λπ.
Ο Νοέμβριος είναι ο πιο δύσκολος μήνας στη Νορβηγία – σκοτάδι, βροχή και λάσπη. Τον Δεκέμβριο χιονίζει και καταυγάζει το σύμπαν. Αρχές καλοκαιριού που πήγα εγώ, ο ουρανός έχει χρώμα βαθύ γαλανό και είδα τις πάπιες του Νιλς Χόλγκερσον να πετούν σε σχηματισμό πάνω από τα κεφάλια μας.
