Μπορεί μια τομή δύο επί δύο μέτρων στον βυθό των Αντικυθήρων να μας δώσει σπουδαίες απαντήσεις για το πιο διάσημο ναυάγιο της αρχαιότητας; Ναι, διότι εκεί βρέθηκε ένα τμήμα από τα ξύλινα κατάλοιπα του ίδιου του σκαριού, που για πρώτη φορά στην ιστορία των ερευνών μάς προσφέρει μια πιο ευκρινή εικόνα για την κατασκευή του. Φτιαγμένο κατά τα ναυπηγικά πρότυπα εκείνης της εποχής στη Μεσόγειο, επρόκειτο για πλεούμενο στο οποίο πρώτα σκαρώθηκε το πέτσωμα και μετά τα εσωτερικά μέλη.
Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το υπουργείο Πολιτισμού εξέδωσαν χθες τα αποτελέσματα της ενάλιας αποστολής που πραγματοποιήθηκαν τον Μάιο και τον Ιούνιο της φετινής χρονιάς, με όλα τα ευρήματα που κατάφερε η ομάδα των δυτών να φέρει στο φως. Η απόσπασή τους από τον πυθμένα ήταν ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση, καθώς είτε ήταν «αιχμαλωτισμένα» σε συσσωματώσεις και επομένως ιδιαίτερα εύθραυστα είτε ήταν κάτω από έναν βράχο δύο τόνων που έπρεπε να σηκωθεί με μπαλόνια.
Τα τμήματα μαδεριών και πετσώματος που ήρθαν στην επιφάνεια έπειτα από μεγάλη προσπάθεια, είχαν μάλιστα εντοπιστεί από την περυσινή χρονιά, αλλά δεν υπήρχε ο χρόνος και ο τρόπος να τα βγάλουν. Χρειάστηκε να περάσει ένας χρόνος και να γίνουν πολλές συζητήσεις για τη βέλτιστη πρακτική (όπως συνέβη το ίδιο και με θραύσματα αγαλμάτων που βρήκαν οι δύτες το 2024). Οι προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν τη χρήση φτελιάς και δρυός και χρονολογούν το ξύλο, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, περί το 235 π.Χ.
Τα μαδέρια αυτά κρύβουν ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους. Ο Ζακ Κουστό είχε βρει το 1976 κι αυτός ένα κομμάτι ξύλου όταν καταδύθηκε στο ναυάγιο. Το οποίο όμως έχει διαφορετικό πάχος. Αυτό μπορεί να σημαίνει δύο πράγματα: είτε ότι στο ίδιο σκαρί υπήρχαν σανίδες διαφορετικού πάχους, κάτι το σύνηθες, είτε ότι ανήκει σε δεύτερο, συνοδό, πλοίο. Μέσα στα τελευταία χρόνια έχουν ανακύψει διάφορες ενδείξεις που γέννησαν αυτό το σενάριο, δηλαδή να βυθίστηκαν ταυτόχρονα δύο πλοία, ένα κύριο και ένα μικρότερο, αλλά κανείς ακόμη δεν μπορεί να μιλήσει με βεβαιότητα.
Οι προκαταρκτικές αναλύσεις δείχνουν τη χρήση φτελιάς και δρυός και οι πρώτες εκτιμήσεις χρονολογούν το ξύλο περί το 235 π.Χ.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι εργαστηριακές μελέτες και αναλύσεις που γίνονται με συστηματικότητα όλα τα χρόνια των σύγχρονων ερευνών έχουν κάνει την επιστήμη να είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχος των αρχαιολόγων. Ούτε βέβαια οι σφουγγαράδες που ανακάλυψαν το ναυάγιο το 1900 ούτε και ο Κουστό είχαν εφαρμόσει τις μεθόδους και τις εξελιγμένες τεχνικές που τώρα έχουν στη διάθεσή τους οι ειδικοί. Και χάρη σ’ αυτές, η έρευνα που ξεκινάει με την ανασκαφή στον βυθό συνεχίζεται στη στεριά, παρέχοντας πολλές φορές στοιχεία που εκπλήσσουν τους πάντες.
Φέτος, εκτός από το ξύλο, οι δύτες κατάφεραν να ανασύρουν και τμήματα αγάλματος γυμνής ανδρικής μορφής, σε στάση contrapposto, σε κατακερματισμένη κατάσταση, καθώς και πολλά ακόμη θραύσματα που αποκαλύφθηκαν και τεκμηριώθηκαν επί τόπου μετά την αφαίρεση του βράχου βάρους δύο τόνων. Επίσης ο εντοπισμός χιακών αμφορέων προέλευσης σε δύο διαφορετικές περιοχές του ναυαγίου αποκαλύπτει μια μεγαλύτερη τυπολογική ποικιλία απ’ ό,τι είχε καταγραφεί με βάση την έως τώρα έρευνα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι η ενάλια έρευνα αποτελεί αγαστή πολύτιμη συνεργασία ανάμεσα σε Ελληνες και Ελβετούς. Το ερευνητικό πρόγραμμα των τελευταίων πέντε ετών (2021-2025) υλοποιήθηκε από την Ελβετική Αρχαιολογική Σχολή στην Ελλάδα (EΑΣΕ), υπό την εποπτεία της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού. Οι έρευνες στο πεδίο διεξήχθησαν από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης με ομάδα αρχαιολόγων-δυτών, η οποία συμπληρώθηκε με τη συμμετοχή της μονάδας υποβρυχίων αποστολών της Ελληνικής Ακτοφυλακής (Ομάδα Ειδικών Καταδύσεων).
Μεγάλη και η συμβολή των χορηγών: η ελβετική ωρολογοποιία Hublot (επίσημο ρολόι καταδύσεων, οικονομική, τεχνική και επιστημονική υποστήριξη), το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (τεχνική και οικονομική υποστήριξη, ακαδημαϊκός συνεργάτης στην Ελλάδα) και το Ιδρυμα Nereus Research. Αξίζει επίσης και ένα μεγάλο μπράβο στους ανθρώπους που κοπιάζουν στις αντίξοες συνθήκες των Αντικυθήρων. Το ερευνητικό πρόγραμμα διευθύνουν η δρ Αγγελική Γ. Σίμωσι (επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων ΥΠΠΟ) και ο καθ. Λόρενς Μπάουμερ (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Η επιτόπια επίβλεψη των εργασιών πραγματοποιήθηκε από τη δρα Πατρίτσια Μπίρχλερ Εμερι (Πανεπιστήμιο Γενεύης) και την καταδυόμενη αρχιτέκτονα – μηχανικό Αικατερίνη Ταγωνίδου.
Φέτος οι δύτες κατάφεραν να ανασύρουν τμήματα αγάλματος γυμνής ανδρικής μορφής και θραύσματα, αφαιρώντας ένα βράχο δύο τόνων.
Κάτω από το νερό την εποπτεία στο πεδίο από πλευράς Εναλίων Αρχαιοτήτων είχαν η καταδυόμενη εργατοτεχνίτρια Αθηνά Πατσούρου και ο συνεργάτης του Πανεπιστημίου της Γενεύης Αλέξανδρος Σωτηρίου. Την οργάνωση της αποστολής ανέλαβε ο Γιάννης Μπιτσάκης (Πανεπιστήμιο Γενεύης και Ιδρυμα Nereus Research). Στο πλευρό τους βέβαια στέκονται και οι Αντικυθήριοι και Κυθήριοι, που κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να βοηθήσουν την ομάδα.
Από το 2012 έως σήμερα, πάντως, που οι αρχαιολόγοι επέστρεψαν στα Αντικύθηρα, έχουμε μάθει θαυμαστά πράγματα για ένα πλοίο που ήταν μέχρι τώρα γνωστό περισσότερο για το φορτίο του και λιγότερο για την ίδια την ιστορία του.
