Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη, Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιμ.)
Από τις Σέβρες στη Λωζάννη
Iδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», 2024.
Ευθύς εξαρχής οφείλω να επισημάνω πως χωρίς καμιά αμφιβολία αυτός ο συλλογικός τόμος με τίτλο «Από τις Σέβρες στη Λωζάννη», που εξέδωσε το Iδρυμα της Βουλής των Ελλήνων σε συνεργασία με το Εθνικό Iδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», είναι ένα έργο αναφοράς. Είναι ένα έργο που οριοθετεί την ιστορική έρευνα για μια περίοδο αποφασιστικής σημασίας για την εξέλιξη του ελληνικού έθνους-κράτους σε όλα τα επίπεδα.
Το βιβλίο είναι προϊόν ενός μεγάλου συνεδρίου που έλαβε χώρα τον Δεκέμβριο του 2022 με τον συγκεκριμένο τίτλο. Eνα συνέδριο που με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη Mικρασιατική Καταστροφή ασχολήθηκε – όπως επισημαίνουν οι επιμελητές στην εισαγωγή τους– με την περίοδο από «την κορύφωση της πολεμικής προσπάθειας της χώρας, την προσέγγιση της πλήρους υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας, τη μικρασιατική εκστρατεία, αλλά και την οριστική κατακρήμνιση του εθνικού οράματος με την Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς και τη ναυαγιαίρεση που κατόρθωσε ο Βενιζέλος, συνάπτοντας μια έντιμη ειρήνη στη Λωζάννη».
Με φρέσκια ματιά
Η συζήτηση εξελίσσεται σε οκτώ μέρη, τα οποία προσφέρουν μια, σε πολλές περιπτώσεις, φρέσκια ματιά. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει πρωτότυπες συνεισφορές που χρησιμοποιούν μια στιβαρή γεωπολιτική ανάλυση των συνθηκών, των δυναμικών που τις διαμόρφωσαν αλλά και των συνεπειών τους.
Στο μεγαλύτερο συγκριτικά δεύτερο μέρος, οι εισηγητές – συγγραφείς προσεγγίζουν το διεθνές περιβάλλον και τους συσχετισμούς ισχύος και πώς επηρέασαν τις επιλογές της ελληνικής διπλωματίας στη διαπραγμάτευση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συνεισφορές του Μανόλη Κούμα για τις ευρωπαϊκές επαναστάσεις αυτή την περίοδο και την πρόσληψή τους στην Ελλάδα, του Δημήτρη Μουζάκη για τη ρύθμιση του καθεστώτος του Αγίου Oρους, αλλά και του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας και ακαδημαϊκού Προκόπη Παυλόπουλου για την καθοριστική συμβολή του Ελευθερίου Βενιζέλου στο ζήτημα του νομικού καθεστώτος των μειονοτήτων.
Στο τρίτο μέρος η συζήτηση για τη στρατιωτική διάσταση αναπτύσσεται μέσα από εξαιρετικά πρωτότυπες συνεισφορές, κάποιες εκ των οποίων προσφέρουν ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που κινείται μεταξύ επιχειρησιακής «ηθογραφίας» (βλ. το κεφάλαιο για τον Ιω. Μεταξά του Νίκου Τόμπρου) και στρατηγικής «εικονογραφίας», όπως το κεφάλαιο του Ευριπίδη Γεωργανόπουλου για τις προτάσεις απόβασης των ελληνικών στρατευμάτων στον Πόντο.
Το προσφυγικό ζήτημα
Στα υπόλοιπα μέρη εξετάζονται ζητήματα που αφορούν την προσφυγική τραγωδία και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε –μάλλον με επιτυχία– το ελληνικό κράτος, στα μειονοτικά ζητήματα, στην εσωτερική πολιτική, καθώς και στις πολιτικές και ιστοριογραφικές προσλήψεις στην Ελλάδα εκείνη τη στιγμή, αλλά και τις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Ο τόμος κλείνει με την πολιτική αξιολόγηση των Σίας Αναγνωστοπούλου, Ευάγγελου Βενιζέλου και Ντόρας Μπακογιάννη. Και οι τρεις εισηγήσεις είναι εξαιρετικά σημαντικές και συμπληρώνουν η μία την άλλη, αγγίζοντας τα θέματα της εθνικής ολοκλήρωσης και στις δύο πλευρές του Αιγαίου, της επίδρασης της Λωζάννης στην ελληνική εθνική στρατηγική και του τουρκικού αναθεωρητισμού έκτοτε.
Οι επιμελητές Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη και Ευάνθης Χατζηβασιλείου είχαν να δαμάσουν ένα τεράστιο και εν πολλοίς πρωτότυπο υλικό. Και το κατάφεραν. Ενας τόμος, όπου δεν περισσεύει τίποτε στο πλαίσιο ενός παραδειγματικού θεωρητικού και επιστημολογικού πλουραλισμού. Ενα μνημειώδες, χωρίς ίχνος υπερβολής, έργο.
Ο κ. Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και πρόεδρος του ΙΔΙΣ, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
