HELEN GARNER
Ο Μπαχ για παιδιά
μτφρ.: Ελένη Ηλιοπούλου
εκδ. Gutenberg, 2024, σελ. 158
Ο Ντέξτερ και η Ελίζαμπεθ είναι παλιοί φίλοι. Χάθηκαν και ξαναβρέθηκαν. Τα χρόνια όμως έχουν περάσει και τους έχουν αλλάξει, οι επιλογές άνοιξαν διαφορετικά μονοπάτια. Ο Ντέξτερ, παντρεμένος πια, σύζυγος της Αθίνα, με δύο παιδιά, το ένα στο φάσμα του αυτισμού, πασχίζει με τη γυναίκα του να αντιμετωπίσουν μια ασφυκτική, από κάθε άποψη, καθημερινότητα. Τόσο τακτοποιημένη, προβλέψιμη, ρηχή, που συνθλίβει. Ενα σπίτι που δεν προσκαλεί την οικογένεια, αλλά τη διώχνει με την ακαταστασία του, την αδιαφορία της μάνας –η Αθίνα προτιμάει να παίζει άτεχνα πιάνο και να διεκπεραιώνει υποχρεώσεις και φροντίδες–, τα ουρλιαχτά του άρρωστου παιδιού, που άρον άρον μπαίνει κάτω από το νερό για να αντιμετωπιστεί το ξέσπασμα της κρίσης του, έχοντας ήδη αποδιοργανώσει τα πάντα. Μια βαθιά συντηρητική οικογένεια αντιμετωπίζει με τρόμο τις όποιες αλλαγές βλέπει να έρχονται και προτιμάει να μείνει πίσω, θεματοφύλακας και στυλοβάτης αυτού που ξέρει, η πρόκληση της αλλαγής εποχής φέρνει μονάχα τρόμο, το βλέμμα γίνεται απορημένο, φοβισμένο, θλιβερό.
Τη νέα νοοτροπία, την απελευθέρωση από τον παλιό τρόπο χωρίς ντροπή κι ενοχές φέρνει η Ελίζαμπεθ. Με μια χαλαρή αίσθηση ευθύνης για τη μικρότερη αδελφή της μετά τον θάνατο της μητέρας τους, διατηρεί με τον Φίλιπ, πατέρα ενός μικρού κοριτσιού, μια ελεύθερη σχέση, χωρίς δεσμεύσεις, δίχως αξιώσεις πίστης, χωρίς κτητικότητα. Ολα τα πρόσωπα στροβιλίζονται ψάχνοντας τη θέση τους στον κόσμο. Τα παιδιά, οι έφηβοι, οι ενήλικοι, με τον τρόπο του ο αποκομμένος από τους πολλούς αυτιστικός γιος, αναζητούν ένα σταθερό σημείο καθώς τα δεδομένα αμφισβητούνται, οι πεποιθήσεις κλονίζονται, όσα παραδόθηκαν από τις προηγούμενες γενιές για να συντηρηθούν, ξαφνικά μοιάζουν σάπια, για πέταμα.
Η Αυστραλή Γκάρνερ, βραβευμένη και δοκιμασμένη σε διάφορα είδη γραφής, αγαπάει τη μικρή φόρμα και μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Οντας μία από τις πιο σοβαρές συγγραφείς της χώρας της, θεωρείται και η σημαντικότερη εν ζωή. Τούτο το βιβλίο της, γραμμένο το 1985, τέμνει μια κοινωνία που μεταβαίνει από το παλιό στο καινούργιο, χωρίς να ξέρει τον βηματισμό της. Οι μικρές, κρυφές αλήθειες των ηρώων της, που τους κάνουν να ντρέπονται, δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως κανόνες ηθικής. Ταλανίζονται, το σωστό και το λάθος δεν είναι φανερό κι αδιαμφισβήτητο.
Αν το απλό είναι προς αναζήτηση, οι ανθρώπινες σχέσεις παραμένουν πολύπλοκες, διαρκώς αλλάζουν, έχουν ποικιλία και πολυμορφία. Αυτή την αδιάκοπη κίνηση παρακολουθεί η Γκάρνερ. Με αποκορύφωμα την κίνηση της Αθίνα, που θα εγκαταλείψει τον άνδρα της, την οικογένεια, τον εαυτό της όπως τον ήξερε, για να ζήσει αυτό που έμοιαζε με έρωτα. Πιεσμένη, ενοχική κι απογοητευμένη θα επιστρέψει με την πικρή ήττα στο βλέμμα, πιο μόνη από ποτέ, εκεί που θα την περιμένουν πάντα. Στο σπίτι της. Και στη μουσική. Που με διαφορετικό τρόπο παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη ζωή όλων. Σαν νανούρισμα, σαν σπουδή στο πιάνο, ματαιωμένη φιλοδοξία, μια αφορμή για χορό και ξεφάντωμα, ένα τραγούδι ως μόνος τρόπος έκφρασης, η μουσική γίνεται εικόνες, δημιουργεί δεσμούς, δένει και αποξενώνει ταυτόχρονα. Τα μικρά πρελούδια του Μπαχ γίνονται λόγος.
Γραφή με έλλειψη και πρωτοτυπία, γεμάτη συνειρμούς και υπονοούμενα, όλα σύνθετα, πολυπλόκαμα, ομιχλώδη. Οπως και οι τέσσερις γυναίκες. Καμιά τους δεν είναι ξεκάθαρη, τοποθετημένη, στακάτη. Παλεύουν ανάμεσα στη σεξουαλικότητα της γυναικείας φύσης και στη σεμνή μητρότητα, στην επαγγελματική δικαίωση και στην ανάγκη συμμετοχής στη μόρφωση, στο βήμα μπροστά και στη στάση προσοχής μπροστά στις ανάγκες των άλλων.
Οι σελίδες γεννούν συνεχώς καινούργιες αφορμές για στοχασμό. Μοιάζει να αντέχουμε την αλήθεια μέχρι να χρειαστεί να μας αφορά και να μας αποδομεί στα ίδια μας τα μάτια. Οι άλλοι είναι για να καλύπτουν τα κενά, μέχρι να εγκαταλείψουμε τον εγωισμό και να τους βάλουμε πλάι μας πραγματικά. Το αλλόκοτο, διαφορετικό, άρρωστο, είναι μια άσκηση αντοχής, μέχρι να γίνει άσκηση αποδοχής και αγάπης.
Η Γκάρνερ προτείνει στους ήρωές της να φανούν ανατρεπτικοί, ανοιχτοί στο καινούργιο, ριψοκίνδυνοι. Να εκτεθούν στο ρίσκο του μη αναμενόμενου και να φανούν γενναίοι απέναντι στον φόβο του αγνώστου που έρχεται και ίσως δεν τους περιλαμβάνει. Το προτείνει και στον αναγνώστη.
