LAILA LALAMI
The Dream Hotel
εκδ. Pantheon, 2025, σελ. 336
Ολοι είμαστε ενήμεροι για το σύστημα διαρκούς παρακολούθησης της προσωπικής μας ζωής με τη συλλογή και εμπορική εκμετάλλευση των προσωπικών μας δεδομένων από τους γίγαντες της τεχνολογίας. Με τη ραγδαία τεχνολογική πρόοδο και την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης, μήπως φτάσουμε στο σημείο να «αξιοποιηθούν» και τα όνειρά μας, να παραβιασθεί το έσχατο σύνορο ελευθερίας και ιδιωτικότητας, εκεί όπου κρύβονται οι φόβοι, οι επιθυμίες, οι καταπιεσμένες αναμνήσεις, τα απωθημένα συναισθήματα και τα μελλοντικά σχέδιά μας; Μπορεί λοιπόν να γίνει στόχος ακόμη και το υποσυνείδητό μας; Αυτό το δυστοπικό σενάριο απασχολεί τη Λάιλα Λαλάμι στο τελευταίο μυθιστόρημά της. Η συγγραφέας, μαροκινής καταγωγής, που ζει στην Καλιφόρνια, έχει δημοσιεύσει πέντε βιβλία, που έχουν μεταφρασθεί σε 20 γλώσσες, ενώ υπήρξε φιναλίστ για το βραβείο Πούλιτζερ και υποψήφια για μεγάλα λογοτεχνικά βραβεία.
Στο «Ξενοδοχείο των ονείρων», με μια καθηλωτική διήγηση που παραπέμπει στον παραλογισμό, που διαπερνά τα αριστουργήματα του Τζορτζ Οργουελ και του Φραντς Κάφκα, μας φέρνει αντιμέτωπους με τη δελεαστική δύναμη της τεχνολογίας που κάνει μεν τη ζωή μας ευκολότερη, μας επιβάλλει όμως αρκετά δεσμά και μας ζητεί να αναρωτηθούμε πόση από την ιδιωτικότητα, την ελευθερία και την ανεξαρτησία μας είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε. Η ιδέα για το μυθιστόρημα ξεκίνησε το 2014, όταν ερευνούσε τους κινδύνους και τις καταχρήσεις από την εξόρυξη ευαίσθητων δεδομένων, που οι τεχνολογικοί κολοσσοί αντλούν από ένα τεράστιο αρχείο πληροφοριών για τη ζωή μας, αποκτώντας πρόσβαση στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, στις φωτογραφίες, στις κινήσεις, στις εμπορικές προτιμήσεις, στις πολιτικές απόψεις και στις πολιτισμικές συνήθειές μας.
Η παρακολούθηση ήταν ανέκαθεν ένας μηχανισμός επιβολής της εξουσίας, ιδίως στα αυταρχικά καθεστώτα, που επιδιώκουν να βλέπουν και να ακούν τα πάντα, που θέλουν να ξέρουν με ποιον μιλάς, τι σκέπτεσαι και τι διαβάζεις, με εξέχον παράδειγμα τη δράση της Στάζι στην Ανατολική Γερμανία. Και στην Αμερική, όμως, είναι γνωστές οι αποκαλύψεις για την παρακολούθηση από το FBI «ανατρεπτικών στοιχείων» όπως του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή τη μαζική καταγραφή από την Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας NSA των ηλεκτρονικών επικοινωνιών εκατομμυρίων Αμερικανών.
Μπορεί ο αλγόριθμος να μας γνωρίζει καλύτερα από τον ίδιο μας τον εαυτό;
Η Σάρα Χουσεΐν, 38 ετών, αρχειοφύλακας του Μουσείου Γκέτι στην Καλιφόρνια, επιστρέφει από συνέδριο στο Λονδίνο, όταν στο αεροδρόμιο του Λος Αντζελες ενημερώνεται από υπαλλήλους της Υπηρεσίας Αξιολόγησης Κινδύνου RAA ότι θα τεθεί υπό επιτήρηση για 21 ημέρες σε ένα ειδικό κέντρο κράτησης, γιατί εκρίθη ότι αποτελούσε κίνδυνο για τον σύζυγό της. Η RΑΑ είναι μια υπηρεσία ασφαλείας επιφορτισμένη με την αποτροπή ενός εγκλήματος πριν αυτό διαπραχθεί και με τη βοήθεια ενός αλγορίθμου που χρησιμοποιεί 200 παραμέτρους, μεταξύ των οποίων και ανάλυση των ονείρων, καταρτίζει έναν προγνωστικό δείκτη μελλοντικής συμπεριφοράς. Φαίνεται ότι στην περίπτωση της Σάρας διάφοροι εφιάλτες είχαν συμβάλει στη βαθμολογία της πάνω από το επιτρεπτό όριο επικινδυνότητας/παραβατικότητας.
Εμφύτευμα
Το «κλειδί» της ταλαιπωρίας της βρίσκεται σε ένα νευροπροσθετικό εμφύτευμα που η Σάρα τοποθέτησε για να κοιμάται καλύτερα, όταν υπέφερε από αϋπνίες με τη γέννηση των διδύμων της. Η εταιρεία πάντως που κατασκεύαζε τη συσκευή πρόσφερε μεν καλό ύπνο, εκμεταλλευόταν όμως εμπορικά το ονειρικό περιεχόμενο, πουλώντας το σε τρίτους, όπως κυβερνητικές υπηρεσίες. Στο κέντρο κράτησης, το «ξενοδοχείο», είχαν οδηγηθεί άλλες 120 δυνητικά επικίνδυνες γυναίκες. Στις διαμαρτυρίες της Σάρας ότι η κράτησή της είναι αδικαιολόγητη γιατί διαθέτει λευκό ποινικό μητρώο, η απάντηση είναι ότι ο αλγόριθμος είναι αντικειμενικός και όχι προκατειλημμένος, ότι ίσως τη γνωρίζει καλύτερα από ό,τι η ίδια τον εαυτό της.
Οποιαδήποτε παρέκκλιση από τους ταπεινωτικούς κανόνες του πανοπτικά επιτηρούμενου κέντρου τιμωρείται με παράταση της κράτησης. Από τις κρατούμενες αναμένεται έμπρακτη μετάνοια και υποταγή. Οι συμβουλές συμμόρφωσης περισσεύουν. «Δεν έχεις δικαιώματα, μόνο προνόμια, που μπορούν να ανασταλούν σε περιπτώσεις ανυπακοής. Μείνε αόρατη, σιωπηλή, μην μπλέξεις». Η Σάρα συνειδητοποιεί ότι το προσωπικό και οικογενειακό ιστορικό της περνάει από εξονυχιστικό έλεγχο, παλιά λόγια και πράξεις της αποκτούν ένα νέο νόημα. Η καταπίεση την οδηγεί σε αυτοαμφισβήτηση. Δεν είναι όμως διατεθειμένη να θυσιάσει την αξιοπρέπειά της όταν εισβάλλουν ακόμη και στον ύπνο της. Αποφασίζει να αντισταθεί στην αυθαιρεσία, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται οι παρατάσεις κράτησής της για διάφορα «παραπτώματα». Τελικά, όμως, μετά έντεκα μήνες έρχεται η απελευθέρωσή της, όταν οργανώνει μια απεργία των συγκρατουμένων της. Η διοίκηση έκρινε ότι θα ήταν πιο επικίνδυνη αν παρέμενε εντός του συστήματος παρά αν ετίθετο εκτός.
Μήπως ένα τέτοιο «τρελό» σενάριο ανήκει στο απώτερο μέλλον; Ποιος όμως μπορεί να προβλέψει τα άλματα της τεχνολογίας στα επόμενα χρόνια; Για τη συγγραφέα αυτό το μέλλον είναι πιο κοντά μας από ό,τι υπολογίζαμε. Σε άρθρα της βλέπει ανησυχητικά σημάδια στην Αμερική του 2025, όταν στοχοποιούνται αντιφρονούντες ως επικίνδυνοι και όταν ο σταυροφόρος της τεχνολογίας, δισεκατομμυριούχος Ελον Μασκ, για λογαριασμό της κυβέρνησης Τραμπ, φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια γιγαντιαία κυβερνητική βάση δεδομένων, από την οποία θα προκύπτει ένας φάκελος του πολίτη με ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες νομικής και οικονομικής φύσης, υγείας, απασχόλησης και εκπαίδευσης. Οι καιροί ου μενετοί.
Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.
