«Η ζωή, όπως ακριβώς και το σύμπαν, διέπεται από τους βασικούς νόμους της έλξης». Αυτή η φράση περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια τη βασική επιδίωξη του Takis, του καλλιτέχνη που κατάφερε να αναπαραστήσει το αόρατο και να εξηγήσει αυτό που κρύβεται μεταξύ ενός καμβά και ενός μεταλλικού κώνου, μόλις λίγα χιλιοστά πριν ακουμπήσει το ένα το άλλο: ο μαγνητισμός.
Ο Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης) υπήρξε ασυμβίβαστος με τις καθιερωμένες εκδοχές της τέχνης, επινοητής της «τηλεμαγνητικής γλυπτικής» και πρωτοπόρος σε αυτό που ονομάζεται «κινητική τέχνη». Αν και γνωστός για τους «μαγνητικούς τοίχους», τα σμήνη από τα «Φωτεινά Σινιάλα», τα τεράστια ταμπλό με τα καντράν οχημάτων, τα «ηλεκτρονικά ανάγλυφα» κ.ά., μέσα από την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεσή του στην Ελλάδα, «Takis 100», που παρουσιάζει το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα και στην Ανδρο με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννησή του, αποκαλύπτεται μια λιγότερο γνωστή για το ευρύ κοινό πλευρά του έργου του.
Μία από τις εκπλήξεις στο παράρτημα του ιδρύματος στην Ανδρο είναι τα Ερωτικά έργα του, που ξεκίνησε να κατασκευάζει το 1974, φανερώνοντας ακόμη μία διάσταση της «έλξης» και του «μαγνητισμού», η οποία αυτή τη φορά ονομάζεται «ερωτική έλξη» και οπτικοποιείται με μοναδικό τρόπο.
«Ο Takis δεν χωράει σε ένα μουσείο με λογικό τρόπο και γι’ αυτό δεν ακολουθείται χρονολογική σειρά, αλλά ένας ευφάνταστος τρόπος», μας εξήγησε η Μαρία Κουτσομάλλη – Μορώ, συνεπιμελήτρια της έκθεσης, μαζί με τον ειδικό στο έργο του γλύπτη, Τόμπι Καμπς, ο οποίος, μάλιστα, συνεργάστηκε μαζί του στο παρελθόν.
«Αυτό είναι. Το βρήκα», πανηγύριζε ενθουσιασμένος ο Takis κρατώντας το πρώτο τηλεμαγνητικό γλυπτό του το 1959 στο Παρίσι και τρέχοντας προς το μέρος του Γάλλου συγγραφέα Αλάν Ζουφρουά. Αυτή είναι η εικόνα με την οποία οι δύο επιμελητές άρχισαν να ξετυλίγουν το νήμα της έκθεσης «Εύρηκα» στην Ανδρο, που εκτείνεται στους τρεις ορόφους του μουσείου αλλά και στην παλαιά πτέρυγά του, που πρόσφατα ανακαινίστηκε και άνοιξε μετά από χρόνια για το κοινό.
Στο Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα παρουσιάζονται τα «Μαγνητικά Πεδία», που ξεκινούν από τα «Τηλεγλυπτά» του 1959, ενώ στο παράρτημα της Ανδρου τα «Φωτεινά Σινιάλα» και τα μεταλλικά λουλούδια.
Ο επισκέπτης έρχεται πρώτα σε επαφή με δύο εντυπωσιακές σπείρες – μεγάλες μεταλλικές κατασκευές, του 1980, που περιστρέφονταν, μέσα από τις οποίες ο Takis ήθελε να αποδώσει την αέναη κίνηση της ενέργειας και να την κάνει ορατή. Κατεβαίνοντας στους δύο ορόφους του υπογείου βλέπουμε μια σειρά σχεδίων και πρώιμων ανθρωπόμορφων γλυπτών, που αντλούν στοιχεία από την αρχαία ελληνική τέχνη, με τον 21 ετών τότε καλλιτέχνη να τα δημιουργεί την περίοδο της Κατοχής.
Τις διπλανές αίθουσες κοσμούν τα Ερωτικά έργα, με μπρούντζινα σώματα που έλκουν βέλη, σφαίρες και κώνους –αντικείμενα κρεμασμένα από το ταβάνι– και συνομιλούν με τους «Μαγνητικούς Πίνακες», κάνοντας ξεκάθαρο τον παραλληλισμό ανάμεσα στους φυσικούς νόμους του μαγνητισμού και της σαρκικής έλξης. Από την έκθεση δεν λείπουν φυσικά και τα χαρακτηριστικά μεταλλικά λουλούδια, που εμφανίζονται για πρώτη φορά στο έργο του το 1957, αλλά και τα «Φωτεινά Σινιάλα», φιλοτεχνημένα σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του.
Τα σινιάλα, που συνιστούν και τον μεγαλύτερο αριθμό έργων του, απλώνονται ακόμη και στον πρώτο όροφο της παλαιάς πτέρυγας του μουσείου που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το νέο κτίριο. Εκεί, τα μικρότερα και μεγαλύτερα σινιάλα του Takis μοιάζουν να αποκτούν ζωή· πάλλονται απαλά, σαν να ανασαίνουν, κάθε φορά που περνάει κάποιος από κοντά τους. Ο αέρας γίνεται σύμμαχος της τέχνης, ενεργοποιώντας κατά κάποιον τρόπο αυτά τα γλυπτά. Και καθώς τα παρατηρούμε, είναι αδύνατο να αγνοήσουμε τους αισθαντικούς ήχους που αναδύονται από το υπόγειο του παλαιού κτιρίου. Ακολουθώντας την παράξενη αυτή μουσική ερχόμαστε μπροστά από μια σειρά μουσικών έργων, τα οποία χρονολογούνται στη δεκαετία του 1960 και παράγουν ήχο με τη βοήθεια του μαγνητισμού και της ένωσης επιφανειών με βελόνες και λεπτές μεταλλικές επιφάνειες.
Τα έργα που παρουσιάζονται στην Αθήνα ξεκινούν από τα «Τηλεγλυπτά» του 1959 και φθάνουν μέχρι και τα τελευταία «Μαγνητικά Πεδία» του 2018. Ορόσημο αυτού του μέρους της έκθεσης αλλά και της πορείας του καλλιτέχνη, απογειώνοντας τη φήμη του διεθνώς, είναι η περφόρμανς «Το αδύνατον – Ανθρωπος στο Διάστημα» του 1960, μέρος της οποίας παρουσιάζεται σε βίντεο. Ο Takis με το συγκεκριμένο έργο, εμπνευσμένος από την εποχή της διαστημικής εξερεύνησης, κατάφερε να κάνει μέσω της χρήσης ισχυρών μαγνητικών πεδίων τον ποιητή και φίλο του Σινκλέρ Μπέιλες να αιωρείται για μερικά δευτερόλεπτα, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των παρευρισκομένων στην γκαλερί Iris Clert, στο Παρίσι.
Οπως αναλυτικά περιγράφουν στον κατάλογο της έκθεσης οι δύο επιμελητές, συνεργάτες αλλά και φίλοι του, ο Κώστας Γαβράς, η Ελένη Ψυχούλη κ.ά., ο χαρακτήρας του ήταν τόσο ιδιαίτερος, κάτι το οποίο αποτυπωνόταν καθαρά και στη δουλειά του. Ο «Ανθρωπος στο Διάστημα» ήταν από μόνος του μια κριτική στην παραδοσιακή γλυπτική, με στόχο να αμφισβητήσει τα όρια της τέχνης.
Η έκθεση σε Αθήνα και Ανδρο θα διαρκέσει έως τις 2 Νοεμβρίου.
