Ανατρέχοντας στα 40 χρόνια ανασκαφικών ερευνών στην Ελεύθερνα, ο καθηγητής Νικόλαος Σταμπολίδης θυμήθηκε τον οφιοειδή παλιό δρόμο που οδηγούσε το 1985 από το Ρέθυμνο στον αρχαιολογικό χώρο, τα σημαντικά ευρήματα από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας που την ανέδειξαν στις δέκα καλύτερες ανασκαφές του κόσμου, τους εργάτες, τους φοιτητές και τους κατοίκους των δύο χωριών, της Ελεύθερνας και της αρχαίας Ελεύθερνας που μέσα από το παρελθόν του τόπου τους συνειδητοποίησαν την ταυτότητά τους.
Κοίταξε ξανά τα ευρήματα του Μουσείου Αρχαίας Ελεύθερνας και σκέφτηκε πως μια έκθεση που θα γιόρταζε αυτή τη διαδρομή τεσσάρων δεκαετιών «πρέπει να έχει άμεση σχέση με το τι έκανε την Ελεύθερνα διάσημη, τον τάφο δηλαδή των πολεμιστών και την καύση του πρίγκιπα-πολεμιστή με τον δειροτομηθέντα αιχμάλωτο, όπως ακριβώς περιγράφει ο Oμηρος την τελετουργία της ταφικής πυράς του Πατρόκλου στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας, δείχνοντας παράλληλα και τη σχέση του τόπου με τον μεσογειακό κόσμο στις κοινωνίες της αρχαϊκής και γεωμετρικής περιόδου», μας εξηγούσε στην ξενάγηση που ακολούθησε τη συνέντευξη Τύπου για την περιοδική έκθεση «Αρχαϊκές ελίτ: πριγκίπισσες και πολεμιστές».
Οι νεκροπόλεις, χώροι σιωπής, υποστηρίζει ο καθηγητής, μιλούν εύγλωττα για τις ζωές των ανθρώπων, υπογραμμίζουν τις διαφοροποιήσεις ή τις συγγένειες στα ταφικά τους έθιμα, τις τιμές που απέδιδαν σε άντρες και γυναίκες των κυρίαρχων τάξεων από την ανατολική στην κεντρική Μεσόγειο και την Ιβηρική Χερσόνησο. Ταφικά σύνολα και έργα από 18 μουσεία από την Ιταλία, την Κύπρο, την Κρήτη και την Ισπανία συνδιαλέγονται με τα ευρήματα από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας και μας επιτρέπουν να εξαγάγουμε συμπεράσματα για τον τρόπο που επικοινωνούσαν οι ιδέες στον αρχαίο κόσμο.
Η έκθεση ξεκινάει με έναν εντυπωσιακό χάλκινο λέβητα από τον τάφο Bernandini, έναν από τους πλέον σημαντικούς πριγκιπικούς τάφους της Ανατολίζουσας περιόδου (7ος αι. π.Χ.) από τo Εθνικό Ετρουσκικό Μουσείο Villa Giulia. Το ταφικό σύνολο περιλαμβάνει αντικείμενα από χρυσό, άργυρο, ελεφαντόδοντο και ένα σπάνιο κύπελλο από μπλε γυαλί. Ανάμεσά τους ξεχωρίζω μια χρυσή «δρακόσχημη» πόρπη που απαντάται, κυρίως, σε ανδρικές ταφές, όπως και μια ραβδωτή πόρπη, διακοσμημένη με τέσσερις τριάδες καθήμενων σφιγγών και έξι γυναικείες κεφαλές, κατασκευασμένη στη νότια Ετρουρία.
Υπέροχο είναι και το ταινιωτό περιδέραιο από τον «Τάφο της Βασίλισσας», τον πλουσιότερο γυναικείο τάφο στη Νumana και την Πικηνίδα (6ος αι. π.Χ.). «Ενα αντίστοιχο περιδέραιο φορούσε η Μαρία Κάλλας στη Μήδεια του Παζολίνι», θυμίζει ο κ. Σταμπολίδης, εξηγώντας πώς τα αντικείμενα αλλά και ο συγκεκριμένος ταφικός κύκλος επιτρέπουν να συμπεράνουμε πως ήταν μια γυναίκα ψηλά στην ιεραρχία, που πιθανόν η κοινωνία της να θεωρούσε «μάγισσα». Στεκόμαστε μπροστά σε δύο λίθινα ταφικά αγάλματα γεωμετρικού ρυθμού (7ος αι. π.Χ.) από τη νεκρόπολη της Casa Nocera στην Πίζα.
Απεικονίζονται δύο θρηνωδοί, το μαρτυρεί ο τρόπος που είναι τοποθετημένα τα χέρια στο σώμα τους, εξηγεί ο καθηγητής. Μας παροτρύνει να δούμε τα αγάλματα και από την πίσω πλευρά, ο κορμός είναι πιο κυρτός, θα μπορούσες να τους φανταστείς να τραντάζονται από τον θρήνο. «Η παρατήρηση είναι απαραίτητη, όμως στην αρχαιολογία για να τη φέρεις στο σήμερα, πρέπει να έχεις και γόνιμη φαντασία», μας λέει.
Eως 19/10, Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας.
