«Είναι επιθυμία μου, αν όχι καθήκον μου, να προσπαθήσω να μιλήσω σε εσάς τους συνάδελφους με κάποια ειλικρίνεια για το τι συμβαίνει στα ΜΜΕ. […] Δεν έχω τεχνικές συμβουλές ή οδηγίες να προσφέρω σε εσάς που εργάζεστε σε αυτό το πεδίο που παράγει λέξεις και εικόνες. Θα με συγχωρήσετε που δεν σας λέω ότι τα εργαλεία με τα οποία εργάζεστε είναι θαυμαστά, ότι η ευθύνη σας είναι άνευ προηγουμένου ή ότι οι φιλοδοξίες σας συχνά απογοητεύονται. Δεν είναι απαραίτητο να σας υπενθυμίσω πως το γεγονός ότι η φωνή σας ενισχύεται σε τέτοιο βαθμό ώστε να φτάνει από τη μια άκρη της χώρας στην άλλη δεν σας προσδίδει μεγαλύτερη σοφία ή κατανόηση από ό,τι είχατε όταν η φωνή σας έφτανε μόνο από τη μια άκρη του μπαρ στην άλλη. Ολα αυτά τα γνωρίζετε. […] Δεν υπάρχει κανένας λογικός λόγος για προσωπική καταγγελία, αλλά με κατακλύζει ένας διαρκής φόβος για το τι κάνουν τα Μέσα στην κοινωνία, τον πολιτισμό και την κληρονομιά μας. […] Η ιστορία μας θα είναι αυτή που εμείς θα φτιάξουμε. Και αν υπάρχουν ιστορικοί σε 50 ή 100 χρόνια από τώρα, και αν έχουν διατηρηθεί οι ειδήσεις μιας εβδομάδας, θα βρουν εκεί καταγεγραμμένες σε ασπρόμαυρο ή έγχρωμο, αποδείξεις της παρακμής, της φυγής από την πραγματικότητα και της απομόνωσης από τον κόσμο στον οποίο ζούμε. […] Σε πολύ μεγάλο βαθμό, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας σε μια δεδομένη χώρα αντανακλούν το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό κλίμα στο οποίο ευδοκιμούν. […] Θα παραμείνουμε απλώς στις θέσεις μας, συμπεραίνοντας ότι η υποχρέωση των Μέσων έχει εκπληρωθεί όταν εργαζόμαστε για την ενημέρωση του κοινού για ένα ελάχιστο χρονικό διάστημα; Ή πιστεύουμε ότι η διατήρηση της Δημοκρατίας είναι μια εργασία επτά ημερών την εβδομάδα, που απαιτεί περισσότερη ευαισθητοποίηση, καλύτερες δεξιότητες και περισσότερη επιμονή από ό,τι έχουμε σκεφτεί μέχρι τώρα; Σε όσους λένε ότι οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται, ότι είναι πολύ εφησυχασμένοι, αδιάφοροι και απομονωμένοι, μπορώ μόνο να απαντήσω: Υπάρχουν, κατά τη γνώμη ενός δημοσιογράφου, σημαντικά στοιχεία που αντικρούουν αυτόν τον ισχυρισμό. […] Τα Μέσα μπορούν να διδάξουν, μπορούν να διαφωτίσουν, μπορεί ακόμη και να εμπνεύσουν. Αλλά μπορούν να το κάνουν μόνο στον βαθμό που οι άνθρωποι είναι αποφασισμένοι να τα χρησιμοποιήσουν για αυτούς τους σκοπούς. Διαφορετικά, είναι απλώς καλώδια και φώτα σε ένα κουτί. Υπάρχει μια μεγάλη και ίσως αποφασιστική μάχη που πρέπει να δοθεί ενάντια στην άγνοια, τη μισαλλοδοξία και την αδιαφορία».
Το σλόγκαν του Μάροου έγινε συνώνυμο όχι μόνο της δημοσιογραφικής αξιοπρέπειας, αλλά και μιας συνεχούς «υπενθύμισης» για την ανάγκη υπεράσπισης της δημοσιογραφίας ως δημόσιου αγαθού.
Τα παραπάνω είναι αποσπάσματα από την ομιλία που έδωσε το 1958 ο δημοσιογράφος Εντ Μάροου στην Ενωση Ραδιοτηλεοπτικών Ειδήσεων στο Σικάγο. Αφορούν κυρίως το νέο ΜΜΕ της εποχής, την τηλεόραση αλλά, βεβαίως, είναι αδύνατον να ισχυριστεί πλέον κάποιος ότι αφορούν μόνον αυτήν.
Η θεατρική παράσταση «Good Night, and Good Luck», το ντεμπούτο του Τζορτζ Κλούνεϊ στο Μπρόντγουεϊ, μεταδόθηκε χθες από το CNN. Ερχεται μετά την ομώνυμη ταινία που σκηνοθέτησε ο Κλούνεϊ το 2005 αφηγούμενος την πραγματική ιστορία του Εντουαρντ Μάροου, του εμβληματικού δημοσιογράφου του CBS, ο οποίος τη δεκαετία του 1950 τόλμησε να σταθεί απέναντι στον γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι και στην αντικομμουνιστική υστερία που σημάδεψε τις ΗΠΑ.
Το σλόγκαν του Μάροου, με το οποίο έκλεινε τις εκπομπές του –«καληνύχτα και καλή τύχη»– έγινε συνώνυμο όχι μόνο της δημοσιογραφικής αξιοπρέπειας, αλλά και μιας συνεχούς «υπενθύμισης» για την ανάγκη υπεράσπισης της δημοσιογραφίας ως δημόσιου αγαθού. Μια παρόμοια ομιλία σήμερα, μια παρόμοια υπεράσπιση, διαπίστωση και διεκδίκηση είναι πιο πιθανό να κατέτασσε τον Μάροου στην κατηγορία των «γραφικών», αν δεν τον πέταγε στην αρένα των κοινωνικών δικτύων όπου η δημόσια αμφισβήτηση των προθέσεών του μπορεί να τον έκανε να κλείσει όλα τα «κουμπιά» και να πάει για… ψάρεμα. Πληγωμένος και εκτός.
Σύμφωνα με έρευνα του Reuters Institute (Digital News Report 2023), μόνο το 40% των ερωτηθέντων σε διεθνές επίπεδο δηλώνει ότι εμπιστεύεται τα μέσα ενημέρωσης. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, το ποσοστό αυτό υποχωρεί στο 19%, το χαμηλότερο στην Ε.Ε. Παράλληλα, το 56% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι αποφεύγει συστηματικά τις ειδήσεις. Οχι επειδή δεν ενδιαφέρεται για την επικαιρότητα, αλλά επειδή αισθάνεται ότι αυτή μεταδίδεται με τρόπο μονόπλευρο, προκατειλημμένο ή «αποπνικτικό».
Η ευθύνη του κοινού
Προσωπικώς, δεν είμαι σίγουρη ότι είναι ακριβώς έτσι. Το «κοινό» έχει ευθύνη. Συμμερίζομαι τα λόγια του Ιβάν Κολπάκοφ, αρχισυντάκτη του meduza: «Φαίνεται αδύνατο να κάνεις αυτή τη δουλειά αν δεν πιστεύεις 100% σε αυτό που κάνεις. Αλλά είμαι ο μεγαλύτερος σκεπτικιστής της δημοσιογραφίας που μπορείς να φανταστείς. Αμφιβάλλω συνεχώς για την αναγκαιότητά της. Καταλαβαίνω, για παράδειγμα, πόσο κακό κάνει η δημοσιογραφία, παράλληλα με το καλό. Και καταλαβαίνω πόσο συχνά δεν κάνουμε τη δουλειά μας αρκετά καλά. Ζηλεύω τους ανθρώπους που μπορούν να πουν: “Κάνω τη δουλειά μου επειδή πιστεύω στη δημοσιογραφία. Οι ενήλικοι πρέπει να έχουν πλήρη πληροφόρηση, ώστε να μπορούν να κάνουν ενημερωμένες επιλογές”. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι διαβάζουν τις ειδήσεις για να κάνουν ενημερωμένες επιλογές. Είναι περισσότερο ένα από τα πολλά είδη ψυχαγωγίας. Για εμάς δεν είναι, για αυτούς είναι».
Παρότι θεωρώ τη διαμόρφωση της σχέσης των πολιτών με την ενημέρωση σχεδόν το ίδιο σημαντική και υπεύθυνη με την ενημέρωση αυτή καθαυτή, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι η «μη εμπιστοσύνη» προς τους δημοσιογράφους δεν δημιουργήθηκε εν μια νυκτί.
Είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών πολιτικής χειραγώγησης, εταιρικών πιέσεων, infotainment, δημοσιογραφικής επιπολαιότητας και, πιο πρόσφατα, της «συνθηκολόγησης» των παραδοσιακών ΜΜΕ απέναντι στην ταχύτητα και στον θόρυβο των κοινωνικών δικτύων. Αντί να αντισταθούν στην εφήμερη, υπερφορτωμένη πληροφορία των timelines και στην αδιαμεσολάβητη επικοινωνία της ρητορικής των «influencers», πολλά ΜΜΕ προσπάθησαν να προσαρμοστούν – όχι ενδυναμώνοντας την εγκυρότητα, αλλά μιμούμενα το στυλ και τη δομή των πλατφορμών αυτών.
Τρέχοντας έτσι έναν μαραθώνιο, ο νικητής του οποίου, στο τέλος, θα ταυτιστεί με τη μεγάλη ήττα της δημοσιογραφίας ενισχύοντας μια κοινωνία που είτε πιστεύει μόνον ό,τι επιβεβαιώνει τις απόψεις της είτε δεν πιστεύει τίποτα. Και αυτό δεν προμηνύει τίποτα καλό. Για κανέναν. «Μια μεγάλη και ίσως αποφασιστική μάχη πρέπει να δοθεί ενάντια στην άγνοια, τη μισαλλοδοξία και την αδιαφορία».
